Optymalny odczyn gleby to nie tylko gwarancja lepszej dostępności składników pokarmowych, ale także poprawa jej struktury i prawidłowy rozwój systemu korzeniowego. Zakwaszanie gleb to jednak postępujący proces na skutek naturalnych przemian zachodzących na polach. Jest następstwem stosowania m.in. nawozów amonowych i siarczanowych, mineralizacji materii organicznej, pobierania przez rośliny kationów i wywożenia ich z pola z plonami, czy wymywania do głębszych warstw gleby. Pierwotną przyczyną zakwaszenia większości polskich gleb było ich uformowanie z kwaśnych polodowcowych skał osadowych.

Zalecenia wapnowania pól

Stan zakwaszenia gleb w Polsce wskazuje na pilną potrzebę weryfikacji aktualnych zaleceń dotyczących wapnowania pól. Wielkość dawki wapna nawozowego, jaką należy zastosować, aby uzyskać lub utrzymać optymalny odczyn gleby, zależy od stopnia jej zakwaszenia, wyrażonego wskaźnikiem pH i od składu granulometrycznego gleb ornych.

Na potrzeby doradztwa nawozowego w Polsce gleby o zróżnicowanym składzie granulometrycznym przyporządkowano do 4 kategorii agronomicznych. Gleby lżejsze, o mniejszym udziale frakcji spławialnej, tj. cząsteczek o średnicy poniżej 0,02 mm, mają mniejszą pojemność buforową, czyli odporność na zmiany odczynu. Oznacza to, że do zmiany pH o jednostkę potrzeba mniejszej ilości wapna niż na glebach cięższych, o większej pojemności buforowej, dlatego dawki wapna zalecane na gleby lżejsze są mniejsze niż na gleby ciężkie o takim samym pH.

• gleby bardzo lekkie – 5,1,
• gleby lekkie – 5,6,
• gleby średnie – 6,1,
• gleby ciężkie – 6,3.

Zasadnicza zmiana w zaleceniach dawek CaO

Zgodnie z dotychczasowymi zaleceniami, ustalanie dawek wapna nawozowego poprzedzała ocena potrzeb wapnowania w skali 5-stopniowej. Następnie dla określonej kategorii agronomicznej gleby i klasy potrzeb wapnowania wyznaczano dawkę wapna nawozowego. Do niedawna charakteryzowała się ona znacznym zróżnicowaniem pomiędzy kategoriami gleby i klasami potrzeb wapnowania, natomiast nie odpowiadała rzeczywistej wartości pH – wynikowi badania próbki gleby – lecz przedziałowi odczynu. Jeśli więc odczyn wynosił 5,4, to zalecana dawka wapna była taka sama, jak dla gleb o pH od 5,1 do 5,5.

Czytaj także: Jak wiele można wyczytać z próbek glebowych, zaoszczędzić na nawozach i zwiększyć plony? Postanowiliśmy to sprawdzić!

Ponadto zalecana dawka wapna zmieniała się skokowo o dużą wartość pomiędzy poszczególnymi przedziałami potrzeb wapnowania. Wskutek tego różnica pH o 0,1 powodowała gwałtowne zwiększenie lub zmniejszenie zalecanej dawki wapna. Na przykład dla gleby lekkiej o pH 4,5 – ze wskazaniem wapnowanie konieczne – dawka wynosiła 3,5 t/ha CaO, a dla gleby o pH 4,6 – wapnowanie potrzebne – tylko 2,5 t/ha CaO (tab. 1.).

Tak wyznaczone dawki wapna nie gwarantowały też uzyskania optymalnego odczynu w przypadku gleb o bardzo niskim pH. Zostały one celowo ograniczone, aby uniknąć efektu przewapnowania, związanego głównie z przechodzeniem składników pokarmowych w formy niedostępne dla roślin. W celu pełnej regulacji odczynu gleb silnie kwaśnych wapnowanie powinno być powtórzone po 2–3 latach, a do ustalenia następnej dawki wapna potrzebne było kolejne badanie gleby.

Zwiększona precyzja zaleceń dawki wapna

W celu zwiększenia precyzji zaleceń określono dawki wapna jakie należy zastosować, aby podnieść odczyn gleby do poziomu optymalnego, wychodząc z aktualnego pH – określonego na podstawie badania próbki gleby (tab. 2.). Wartości w tabeli 2. przedstawiają zalecane dawki wapna nawozowego na gruntach ornych różnych kategorii gleb, z podziałem na dawkę podstawową (d1) i uzupełniającą (d2). Dla gleb bardzo lekkich wystarczające jest zastosowanie dawki d1.

Całkowita dawka wapna (suma d1 i d2) została wyznaczona w taki sposób, aby uzyskać również pełen efekt regulacji odczynu gleby, tj. osiągnąć poziom optymalnego pH dla danej kategorii agronomicznej. Wcześniejsze tabele sugerowały natomiast, że zastosowanie zalecanej dawki wapna pozwala uzyskać optymalny odczyn gleby, dlatego wielu rolników już nie stosowało tzw. wapnowania uzupełniającego.

Terminy d1 i d2 - kiedy wapnować?

Wyznaczenie całkowitej dawki wapna niezbędnej dla optymalizacji odczynu gleby, z podziałem na d1 i d2, jest informacją dla rolnika o potrzebie wapnowania zachowawczego/uzupełniającego. Nie jest przy tym konieczne powtórne badanie odczynu gleby. W przypadku zastosowania mniejszej dawki wapna niż zalecana d1, można odpowiednio zwiększyć dawkę uzupełniającą d2.

Nawozy wapniowe zaleca się stosować po zbiorach, pod uprawki pożniwne lub jesienią pod orkę. W drugim przypadku zaleca się wcześniej wymieszać nawóz talerzówką lub kultywatorem z wierzchnią warstwą pola, a następnie całość zaorać, aby składnik wapnujący był rozmieszczony w całej warstwie ornej. Wapnowanie uzupełniające (dawka d2) można wykonać po upływie przynajmniej jednego roku od zastosowania dawki podstawowej (d1).

dr Tamara Jadczyszyn
Fot: agrarfoto