Porównanie dwóch systemów opisywania rozwoju soi ma duże znaczenie, gdy szukamy informacji o agrotechnice tego gatunku w źródłach amerykańskich. Zrozumienie tych różnic pomoże ustrzec się błędów, jakie można by popełnić.

Skala BBCH i system amerykański

W skali BBCH rozwój faz głównych roślin podzielony jest na 10 etapów:

• od kiełkowania (oznaczonego cyfrą 0),
• przez m.in. rozwój liści (cyfra 1),
• kwitnienie (cyfra 6),
• aż po starzenie i zamieranie (cyfra 9).

Każda z tych faz głównych podzielona jest na 10 kolejnych faz podrzędnych.

W amerykańskim systemie rozwój to dwa główne etapy:

• wegetatywne (V)
• i reprodukcyjne (R).

Etapy wegetatywne są ponumerowane zgodnie z liczbą powstających w pełni rozwiniętych trójlistków. Etapy generatywne (reprodukcyjne) rozpoczynają się od kwitnienia i obejmują rozwój strąków, nasion i dojrzewanie. W tym systemie, podobnie jak w BBCH, etapy mogą się nakładać i należy wziąć pod uwagę, że określona faza rozpoczyna się, gdy co najmniej 50% roślin na plantacji osiągnęło lub przekroczyło dany etap.

Faza rozwoju podziemnego, czyli kiełkowania nie ma odpowiednika w amerykańskim systemie. Dopiero od BBCH 10, czyli pojawienia się w pełni rozwiniętych liścieni mamy w literaturze zza oceanu fazę VE, czyli wschody. Nasze BBCH 11, czyli rozwinięta pierwsza para liści właściwych to amerykańskie VC. Warto tutaj wyjaśnić, że soja pierwsze liście właściwe ma w innej postaci niż wszystkie pozostałe. Mają one pojedynczą blaszkę, czyli fachowo są to liście jednolistkowe (ang. unifoliolate leaves). W agrotechnice tego gatunku często wyróżnia się ten etap rozwoju, do którego (bądź od którego) wykonuje się na plantacji określone zabiegi. Faza BBCH 11 (lub VC) ma miejsce, gdy blaszka tych dwóch liści jest w pełni rozwinięta i trwa, dopóki nie rozwinie się pierwszy trójlistek.

Dwa liście, ale jedna faza

Warto tutaj zauważyć pewną różnicę w oznaczaniu w skali BBCH od zbóż, a także wielu gatunków dwuliściennych, np. rzepaku. W przeciwieństwie do rzepaku, u soi (podobnie jak np. w buraku) po rozwoju liścieni pojawia się nie jeden liść właściwy, ale ich para. Dlatego, mimo że są to dwa liście, to ich pojawienie opisuje się jako jednoczesną fazę. Zatem jeśli u rzepaku mamy BBCH 11, kiedy jest jeden liść właściwy, to u soi w BBCH 11 mamy parę liści właściwych.

Kolejne powstające u soi liście to tzw. trójlistki (ang. trifoliolates). W nomenklaturze z USA ich powstawanie jest numerowane, czyli pojawienie się kolejnych trójlistków oznaczane jest jako V1, V2, V3 itd. Według BBCH te same fazy rozwoju oznaczane są jako pojawienie się trójlistka na drugim węźle (BBCH 12), trzecim (BBCH 13) itd. Przy ich oznaczaniu w systemie BBCH warto pamiętać o ww. przypadku rozwoju jako pierwszego nie jednego, ale pary liści. Zatem soja, która ma 4 liście właściwe (dwa jednolistkowe i 2 trójlistki), jest w fazie BBCH 13 (V3).

Teoretycznie numerowanie rozwoju liści trwać może długo i zatrzymuje go dopiero wejście w kolejną fazę. W USA jest to od razu kwitnienie. Natomiast w systemie BBCH mamy małe zamieszanie, ponieważ ostateczna liczba trójlistków zależy od odmiany soi i warunków środowiskowych. Jednak zanim wszystkie liście powstaną, zachodzi kolejny etap, jakim jest rozwój pędów bocznych. Oznacza się go jako BBCH 21, gdy mamy widoczny (nie musi być rozwinięty całkowicie) pierwszy pęd boczny. Dalej, w BBCH 22, mamy drugi pęd boczny pierwszego rzędu (czyli wyrastający z pędu głównego) itd. Natomiast jeśli z pędu bocznego powstaje pęd drugiego rzędu, mamy BBCH 221, gdy drugi to BBCH 222. Jeśli taki pęd drugiego rzędu powstanie na drugim liczonym od dołu pędzie bocznym, to mamy BBCH 231. 

Na szczęście te skomplikowane wyznaczanie nie trwa długo, ponieważ zanim do tego dochodzi, soja zaczyna rozwój generatywny. W skali BBCH oznaczony jest jako rozwój kwiatostanu na pędzie głównym jako BBCH 51 – widoczne pierwsze pąki kwiatowe, następnie BBCH 55 – pierwsze pąki powiększone oraz BBCH 59 widoczne płatki, ale pąki nadal zamknięte. W praktyce faza ta trwa bardzo krótko (1–3 dni) oraz jest niezwykle trudna do zaobserwowania. Nie więc dziwnego, że Amerykanie w ogóle jej nie wyznaczają.

Faza kwitnienia soi

Fazę kwitnienia soi wg BBCH oznacza się procentem otwartych kwiatów. Mamy zatem BBCH 61 – 10% otwartych kwiatów, BBCH 65 – 50% otwartych kwiatów (główny etap kwitnienia) itd. W praktyce i to jest trudne do wyznaczenia, gdyż kwiaty są bardzo małe, a nieprzerwany rozwój, zwłaszcza późnych odmian soi uniemożliwia określenie, kiedy mamy do czynienia z połową potencjalnych kwiatów. W systemie amerykańskim jest to bardziej praktyczne, gdyż mamy tylko dwa etapy tej fazy:

• R1, czyli początek kwitnienia kiedy rośliny mają co najmniej jeden kwiat na dowolnym węźle oraz
• R2, czyli pełnia kwitnienia (na jednym z dwóch najwyższych węzłów znajduje się otwarty kwiat).

Następny etap BBCH, czyli rozwój strąków to chwila, gdy pierwsze z nich osiągają 15–20 mm długości. Wówczas często nie wszystkie jeszcze kwiaty zdążyły się rozwinąć, ale mimo to trwa już faza BBCH 70. Z etapem BBCH 71 mamy do czynienia, gdy ok. 10% strąków osiągnęło ww. długość, z BBCH 72, gdy 20% itd.

Tutaj też jest to trudne do wyznaczenia, gdyż nie zawsze wiadomo, co stanowić będzie 100%. W USA mamy do czynienia z bardziej praktycznym podejściem:

• R3 – strąki mają ok. 5 mm w jednym z czterech najwyższych węzłów,
• R4 – (faza pełnego strąka) mają ok. 2 cm w jednym z czterech najwyższych węzłów.
• R5 wyznacza się w chwili, gdy nasiona w strąku znajdującym się w jednym z czterech najwyższych węzłów na pędzie głównym mają ok. 3 mm,
• a R6 (faza pełnych nasion) to moment, gdy nasiona są jeszcze zielone i w pełni wypełniają strąki.

Dojrzewanie strąków i nasion oznacza się od BBCH 80, kiedy pierwszy strąk ma typowy kolor oraz suche i twarde nasiona (charakterystycznie grzechoczą). Jest to wg systemu z USA etap R7. W BBCH 81 oznacza 10% strąków dojrzałych, BBCH 85 – 50% itd., a do BBCH 89, gdy jest ich 90% (u nas nie zawsze do tego dochodzi). W systemie amerykańskim ostatni etap rozwoju jest zbliżony do BBCH 89 i oznacza się go jako R8. W BBCH mamy jeszcze fazę zamierania, czyli opadania liści (BBCH 91–99).

Wszystko o soi... i nie tylko

Tajniki uprawy soi zawierające m.in. elementy jej rozwoju znajdą Państwo w najnowszym wydaniu ekstra, przygotowanym przez redakcję top agrar Polska pt. Soja i słonecznik – profesjonalna agrotechnika. Publikacja ta, oparta na niezależnym doradztwie, stanowi przewodnik uprawy soi – od wyboru stanowiska, przez nawożenie, siew, ochronę, aż po zbiór. Wydanie ekstra dostępne jest na stronie agrarsklep.pl oraz u naszych przedstawicieli na imprezach rolniczych w cenie 30 zł dla Prenumeratorów.

Tomasz Czubiński