Czytelniczka „Tygodnika Poradnika Rolniczego” zastanawia się, czy po dziadku, który zmarł w roku minionym a posiadał prawo dożywotniego użytkowania małej działki gruntu oraz budynku mieszkalnego i budynków gospodarskich członkom rodziny dziadka przysługuje udział we własności tej działki i budynków?
Odpowiada Alicja Moroz, redakcyjny prawnik „Tygodnika Poradnika Rolniczego”.

Roszczenie osobiste nie dotyczy każdego

Jeżeli tylko ciotka Pani korzystała z działki i budynków, do użytkowania których uprawniony był dziadek, jedynie jej przysługuje roszczenie o nieodpłatne przyznanie własności działki oraz gruntu pod budynkami. Inni spadkobiercy dziadka nie mogą się tego skutecznie domagać.

Gospodarstwo za rentę

Zgodnie z przepisami obowiązującymi w latach 70. ubiegłego wieku, rolnik, który przekazał gospodarstwo rolne za rentę, mógł zatrzymać budynki wchodzące w skład nieruchomości przekazywanych państwu. Budynki takie stawały się odrębnym od gruntu przedmiotem własności. Mógł również przekazać na rzecz Skarbu Państwa gospodarstwo rolne wraz z budynkami. Wówczas na wniosek rolnika przydzielano do bezpłatnego użytkowania lokal mieszkalny i pomieszczenia gospodarskie w rozmiarze niezbędnym do zaspokojenia potrzeb rolnika i jego rodziny.

Przepisy polskiego prawa

Zgodnie z art. 118 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, osobie, której przysługuje prawo użytkowania działki gruntu z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego państwu, w myśl dotychczasowych przepisów, na jej wniosek przyznaje się nieodpłatnie własność tej działki. W myśl zaś art. 118 ust. 2 tej ustawy, osobie, której przysługuje prawo do bezpłatnego korzystania z lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarskich z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego państwu, w myśl dotychczasowych przepisów, na jej wniosek przyznaje się nieodpłatnie własność działki obejmującej budynki, w których znajduje się lokal i te pomieszczenia o powierzchni niezbędnej do korzystania z tych budynków. W praktyce oznacza to nabycie własności budynków, gdyż są one częścią składową gruntu.

Prawo spadkowe

Z wnioskiem o przyznanie prawa własności działek może wystąpić również zstępny osoby uprawnionej, który po śmierci tej osoby faktycznie włada, w zakresie odpowiadającym jej uprawnieniom, daną nieruchomością. Zstępnymi są potomkowie danej osoby fizycznej, czyli dzieci, wnuki, prawnuki oraz dzieci przysposobione (adoptowane). Obie przesłanki muszą zaistnieć łącznie, czyli wnioskodawca musi być zstępnym osoby, której przysługiwało prawo do bezpłatnego, dożywotniego użytkowania działki (lokalu mieszkalnego w budynku i pomieszczeń gospodarskich) i jednocześnie faktycznie władać nią w zakresie odpowiadającym uprawnieniom przysługującym zmarłemu rolnikowi.

Przeniesienie własności

Należy też podkreślić, że uprawnienie do żądania nieodpłatnego przeniesienia własności działek wynikające z art. 118 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ma charakter roszczenia osobistego uprawnionej osoby. Nie może zostać przeniesione na zstępnych tej osoby czy też być potraktowane jako wchodzące do masy spadkowej. Takie stanowisko potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych, m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 13 marca 2019 r. (sygn. akt: II SA/Łd 895/18).

Alicja Moroz

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym.

fot. Pixabay