- Jak wyjść ze współwłasności gospodarstwa rolnego po rozwodzie?
- Jak zabezpieczyć prawnie swój majątek w postaci wniesionego do małżeństwa gospodarstwa w trakcie rozwodu i po jego orzeczeniu?
- Jakie są inne rygory i obostrzenia związane z rozwodem i podziałem wspólnego majątku w postaci gospodarstwa rolnego?
Z zapytania widać, że posiada Pan wraz z żoną ustawową wspólność majątkową małżeńską, obejmującą firmę powstałą z połączenia własnych gospodarstw rolnych sprzed ślubu, wniesionych do małżeństwa:
- Pana i Pana żony wspólność określana jest mianem współwłasności ustawowej łącznej;
- w czasie trwania tej wspólności żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego;
- nie może on również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem w tym majątku, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
A zatem: podczas trwania wspólności ustawowej, czyli do chwili rozwodu, obowiązuje zakaz podziału majątku wspólnego. Dopiero po rozwodzie i ustaniu wspólności, Państwa wspólny majątek w postaci gospodarstwa może być podzielony.
Kto jest właścicielem gospodarstwa rolnego po rozwodzie?
W przypadku Pana i Pańskiej żony, po rozwodzie współwłasność łączna, przekształca się w ułamkową, która rządzi się już innymi prawami. Zniesienie współwłasności ułamkowej nieruchomości rolnej oraz gospodarstwa rolnego następuje z uwzględnieniem dalszych wymogów i rygorów.
Wymogi i rygory zniesienia współwłasności
Każde z Państwa po rozwodzie jako już współwłaściciel „ułamkowy” o nieokreślonym jeszcze udziale we współwłasności, może żądać jej zniesienia. Było to niemożliwe podczas trwania małżeństwa, gdyż obowiązywała powyższa współwłasność „łączna”, nie podlegająca zniesieniu w trakcie trwania małżeństwa.
Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej oraz gospodarstwa rolnego podlega jednak dalszym administracyjnym rygorom z uwagi na przepisy odrębnej ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.
Oznaczać to może, że zniesienie – już po rozwodzie – współwłasności ułamkowej Państwa firmy, na która składają się nieruchomości rolne oraz wspólne gospodarstwo rolne, wymagać będzie spełnienia dalszych wymogów, jakie oczekiwane są od nabywcy nieruchomości rolnej według rygoru tejże ustawy kształtującej ustrój rolny.
Do takich ograniczeń należy zaliczyć m.in. wymóg bycia rolnikiem indywidualnym. Nabywana nieruchomość nie może przekraczać powierzchni 300 hektarów użytków rolnych.
Nabywca jest obowiązany prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia przez niego tej nieruchomości po rozwodzie i podziale. Gospodarstwo trzeba prowadzić osobiście.
Nabycie nieruchomości rolnej wskutek rozwodu i podziału wspólnego majątku rolnego, dokonane z naruszeniem przepisów tej ustawy, jest nieważne.
Współwłasność gospodarstwa jako Waszej wspólnej firmy będzie zniesiona wskutek podziału majątku wspólnego, ale aby udział mógł przypaść Panu lub małżonce, konieczne jest, by każde z was spełniało warunki dla bycia rolnikiem indywidualnym.
Ryzyko dla małżonka po rozwodzie
Jest ryzyko, że małżonek, któremu miałaby w wyniku podziału majątku przypaść nieruchomość rolna, może nie spełniać ww. kryteriów. Winien Pan zatem sprawdzić, czy spełnia w pełni warunki do uznania Pana za rolnika indywidualnego. Jeśli tak, to nie stanowi to problemu. Jeśli nie, to wówczas do uzyskania zgody na nabycie własności dzielonej firmy i gospodarstwa oraz ich nieruchomości gruntowych, konieczne jest uzyskanie zgody Dyrektora Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR).
Ustawa co prawda przewiduje, że zgoda taka nie jest wymaga w przypadku przenoszenia własności pomiędzy osobami bliskimi, ale jest kwestią sporną, czy były małżonek może być zaliczony do kręgu takich osób.
Wg definicji osoby najbliższej z Kodeksu karnego:
- osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
- osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek,
- a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
W tej sytuacji były małżonek osobą bliską jednak nie jest. Zgoda KOWR będzie więc obowiązkowa. A to może nie być łatwe.
Zbywca musi bowiem w toku postępowania przed KOWR wykazać między innymi to, że nabywca daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej. Trudno o taką rękojmię w sytuacji, w której nabywca nie zamierza być rolnikiem.
Wydaje się, że ustawodawca nie przeanalizował wszystkich konsekwencji wprowadzenia zmian ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, wprowadzonych ustawą o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości rolnych. Przede wszystkim nie zadbał o spójność przepisów. Ten brak spójności można zauważyć, odpowiadając sobie na powyższe pytanie: kto jest zbywcą przy podziale majątku wspólnego?
Kolejne konsekwencje dla rozwodzących się i znoszących współwłasność gospodarstwa rolnego
Inne konsekwencje dla rozwodzących się polegają na tym, że jeśli dyrektor generalny KOWR wyda decyzję odmowną, czyli nie udzieli zgody na nabycie dzielonej nieruchomości, to KOWR musi sam zakupić tą nieruchomość!
Będzie to wykonanie ustawowego prawa pierwokupu.
Pierwokup KOWR jest zatem pewnym ryzykiem przy podziale gospodarstwa, gdy małżonkowie nie dogadują się lub kwestionowany jest status rolnika indywidualnego. Jeśli oboje macie Państwo uprawnienia rolnika indywidualnego, to kwestie te nie będą stanowić problemu przy podziale waszego wspólnego gospodarstwa, powstałego przecież z dwóch odrębnych waszych gospodarstw.
Końcowe kwestie rozliczeń odnośnie gospodarstwa po rozwodzie
Gospodarstwa, które Pan z żoną połączyliście i rozbudowaliście, mogą być rozpatrywane w aspekcie rozliczenia i ponownego rozdzielenia, także w tej perspektywie, iż majątek, który nabył np. Pan przed ślubem i tak z mocy prawa będzie Pana odrębnym majątkiem.
Pomimo istnienia w Pana małżeństwie wspólności majątkowej przedmioty uzyskane w drodze darowizny lub dziedziczenia wchodzą do majątku osobistego obdarowanego lub spadkobiercy. I to bez względu na to, czy nabycie nastąpiło przed, czy już po zawarciu związku małżeńskiego. Nie ma też znaczenia, że nastąpiło też po rozwodzie.
Jednak i tutaj występuje pewne ryzyko, iż żona dokonała jakiś nakładów i wydatków na ten majątek, zwłaszcza, że ustrojem Państwa małżeństwa jest ustawowa wspólność. Nakłady na wspólne gospodarstwo, podlegałyby wtedy rozliczeniu.
dr Dariusz Nasiłowski
radca prawny
Podstawa prawna:
- Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
- Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy
- Ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego
