Część rolników i mieszkańców wsi jest do teraz uprawnione do bezpłatnego korzystania z drewna z lasów znajdujących się w okolicy oraz wypasania zwierząt, ponieważ nadane przez Cara Aleksandra II Romanowa prawo w drugiej połowie XIX w. jest nadal w mocy prawnej. Część praw zmieniło swoje brzmienie, a niektóre z nich obowiązuje do dzisiaj i powoduje konflikty.

Czym są serwituty i kto pozostaje uprawniony?

Zgodnie z doniesieniami medialnymi, kilkaset osób pozostaje uprawnionych do poboru drewna i wypasu zwierząt. Zgodnie z treścią publikacji, której autorem jest Jerzy Szumski, dot. serwitutów w guberni łomżyńskiej z 1989 r, w 1912 r. ponad 350 tys. gospodarstw posiadało uprawnienia do korzystania z serwitutów. Obecnie, tylko niewielka grupa jest uprawniona do korzystania z nadzwyczajnych przywilejów ustroju feudalnego.

Serwituty- uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich łąk i pastwisk oraz lasów, wywodzące się z okresu feudalnego- można ugrupować następująco:

• Pastwiskowy (najbardziej powszechny)
• opału,
• budulca,
• ściółki.

Nie udało się całościowo zlikwidować serwitutów?

Pomimo tego, że starano się zarówno wyeliminować jak i dokładniej usystematyzować kwestię serwitutów chłopskich na terenie kraju przez wiele lat, wciąż bez powodzenia pozostaje kwestia służebności leśnych i pastwiskowych na niektórych terenach.

- Stąd w dalszym ciągu jeszcze kilka obecnie zarządzających nadleśnictw w kraju jest obciążonych tego typu świadczeniami na rzecz lokalnych społeczności – dowiadujemy się z informacji publikowanych przez RDLP w Lublinie. Serwituty chłopskie ogólnie dotyczyły kwestii pozyskania drewna, wypasu i wykaszania łąk, jak i pozyskania runa leśnego czy nawet gliny.

W miejscowości Ostrowy nad Okszą na Śląsku serwituty przetrwały, jak i w Wąchocku w woj. świętokrzyskim, w miejscowości Kamienica i Zasadne w Małopolsce, a także w gminie Biłgoraj na Lubelszczyźnie. Mieszkańcy zgodnie z treścią umów zawartych z komitetem serwitutowym dostają kartę, dzięki której mogą być beneficjentami stempli na określone przez Nadleśnictwo do wycinki drzewo, którego ilość została wcześniej ustalona.

W Biłgoraju aż 200 osób uprawnionych

Na terenie gminy Biłgoraj pozostaje powyżej 200 osób, które są upoważnione do korzystania z serwitutów na terenie Nadleśnictwa Biłgoraj, m.in. w takich miejscowościach jak Gromada, Edwardów, czy Wola Duża,. Warto wiedzieć, że serwituty są dziedziczone.

Jakie obowiązki mają strony?

Na mocy zachowanych regulacji Nadleśnictwo zobowiązane jest rokrocznie do przygotowania i przekazania na rzecz uprawnionych mieszkańców 129,3 metrów sześciennych surowca tartacznego. Serwitutanci zrezygnowali z prawa do ponad 150. metrów sześciennych karpiny opałowej oraz umożliwienia im pozyskania ściółki z pasów przeciwpożarowych – mówił nadleśniczy Mariusz Szwed z Lublińskich Lasów Państwowych. Serwitutanci są zobowiązani do samodzielnej organizacji wycinki, zrywki i transportu. Z kolei ustalenie miejsca i rodzaju drzew do pozyskania spoczywa na Nadleśnictwie. 

Z myślą o wszystkich osobach uprawnionych do odbioru drewna, staramy się wydawać im surowiec na obszarze leśnictw znajdujących się w pobliżu ich miejscowości – uzupełnia Mariusz Szwed.

Dlaczego wciąż aktualne?

Co sprawiło, że wyżej opisane przepisy prawne nadal obowiązują? Pomimo tego, że wielokrotnie podejmowano próby usunięcia służebności, ostatecznie utrzymano je w mocy, m.in. z gigantycznych kosztów, jakie wiązałyby się ze zrzeczeniem się prawa do serwitutów przez Nadleśnictwo. Aktualnie z przywileju korzyść czerpie kilkaset osób, a niektórzy przeciwnicy uprzednich regulacji wciąż walczą o ich uchylenie, a z kolei grupa tych, którzy zostali ich pozbawieni o ich przywrócenie- tak jak na Podlasiu niedaleko jeziora Wigry. Tamtejsi mieszkańcy ubiegają się o możliwość połowu ryb  na podstawie praw, które kiedyś zostało im odebrane.


Oprac. KS