Wskaźniki określające termin zbioru

Jednak w praktyce sadowniczej wciąż najczęściej branymi pod uwagę wskaźnikami określającymi termin zbioru są m.in.:

• data kalendarzowa;
• wielkość (średnica) owocu;
• wybarwienie (powierzchnia rumieńca/barwa zasadnicza skórki);
• smak;
• zapach;
• barwa nasion czy łatwość odchodzenia szypułki od krótkopędu.

Wszystkie wymienione parametry (wskaźniki) mogą być niestety bardzo zawodne i obarczone różnymi błędami wynikającymi głównie ze zmienności warunków pogodowych w danym sezonie wegetacyjnym. Dlatego, aby określić faktycznie optymalny termin zbioru owoców, należy uwzględnić przede wszystkim ich dojrzałość fizjologiczną, tzw. zbiorczą, o której świadczą takie parametry, jak:

• jędrność miąższu;
• zawartość ekstraktu (potocznie Brix);
• rozkład skrobi czy stężenie etylenu oraz tempo jego wydzielania.

Jędrność miąższu

Do pomiaru jędrności owoców używa się specjalnych jędrnościomierzy (penetromierzy) automatycznych lub ręcznych zaopatrzonych w trzpień o odpowiedniej średnicy (11 mm – jabłka i 8 mm – gruszki). W celu wykonania pomiaru należy delikatnie usunąć skórkę (ok. 1 cm2 ) po dwóch przeciwległych stronach owocu (po stronie rumieńca i zasadniczej barwy skórki), a następnie z jednakową siłą wprowadzić trzpień (do zaznaczonej linii granicznej). W przypadku gruszek trzpień należy wbić – również po wcześniejszym usunięciu skórki – tylko po stronie wygięcia owocu. Spisujemy odczytane na urządzeniu wyniki, a następnie wyliczoną średnią arytmetyczną porównujemy z tabelą specjalnie opracowaną dla danej odmiany. Jędrność wyrażana jest w jednostkach siły: kg/cm2 (kG) i w zależności od odmiany jabłek. Jędrność w trakcie zbioru powinna oscylować w granicach 6,5–10,0 kG. Po przechowywaniu, przed sprzedażą jędrność miąższu powinna spaść nie więcej niż o 1–2 jednostki. Jabłka o jędrności poniżej 4,5 kG nie nadają się już jako towar handlowy.

Zawartość cukrów (ekstrakt)

Przy okazji badania jędrności można jednocześnie wykonać pomiar ekstraktu w owocach, czyli stosunku cukrów do kwasów organicznych. Wyciśnięty przez trzpień jędrnościomierza sok z miąższu umieszcza się w specjalnym okienku refraktometru i odczytuje się pomiar tego wskaźnika. Analogicznie jak w przypadku pomiaru jędrności z zapisanych danych należy wyciągnąć średnią arytmetyczną i porównać z określonymi danymi dla danej odmiany. Należy pamiętać, że po każdej jednorazowej próbie należy wytrzeć i zdezynfekować wodą destylowaną trzpień jędrnościomierza oraz okienko refraktometru. W ten sposób unikniemy zawyżonych wyników przy zbyt dużym stężeniu soku. Ekstrakt wyrażany jest w procentach (%) lub stopniach w skali Brix (°Brix). W momencie pomiaru parametr ten powinien wynosić 12–13% (i więcej) dla jabłek i minimum 10% – dla gruszek. W okresie okołozbiorczym zawartość ekstraktu w owocach wzrasta w wyniku rozpadu skrobi na cukry proste. Parametr ten daje nam również informację o wrażliwości owoców na przemarzanie (zamarzania soku) w trakcie ich przechowywania. Warto wiedzieć, że w przypadku owoców o mniejszej zawartości cukrów występuje znacznie większe ryzyko ich przemrożenia. Obydwie metody badania i uzyskiwania danych są bardzo proste, ale wymagają posiadania w gospodarstwie specjalistycznego i nietaniego sprzętu pomiarowego (jędrnościmierz/refraktometr).

Test skrobiowy

Najbardziej prostą i najszybszą w wykonaniu metodą wyznaczania przybliżonego terminu zbioru owoców jest określenie indeksu (testu) skrobiowego. Każdy sadownik może wykonać taki test w warunkach domowych, bez żadnych specjalistycznych urządzeń pomiarowych. Wystarczy zaopatrzyć się w aptece w tzw. płyn Lugola, czyli roztwór jodu w jodku potasu oraz pobrać z Internetu wzorcowe tablice skrobiowe.

Przystępując do badania, należy:

• przekroić jabłko w poprzek;
• przez środek komory nasiennej i zamoczyć (lub spryskać) wewnętrzną część każdej połówki owocu w płaskim naczyniu z płynem Lugola.
• Po 1–2 minutach dokonujemy oceny, porównując uzyskany obraz przebarwień miąższu do tablic poglądowych i określamy indeks skrobiowy.
• Skrobia w reakcji z jodem wybarwia się na fioletowo, przez co miąższ owoców niedojrzałych uzyska właśnie taką barwę, a przejrzałych (brak skrobi tylko cukry proste) – pozostanie biały lub żółtawy (brak zabarwienia).

Skrobia w owocach może rozkładać się na kilka sposobów. W zależności od odmiany możemy mieć do czynienia z rozkładem: promieniowym, koncentrycznym (kołowym) oraz pośrednim. W typie promieniowym zanik skrobi następuje od gniazda nasiennego wzdłuż promieni, a w typie koncentrycznym – od gniazda nasiennego ku powierzchni owocu, zataczając obszar o coraz większej średnicy. Indeks skrobiowy jest wyrażony w 10-stopniowej skali, gdzie 1 oznacza owoce niedojrzałe, a 10 – owoce przejrzałe (w zależności od odmiany). Różne odmiany zbiera się przy innych wartościach indeksu skrobiowego (2–8). Owoce o indeksie 10, z całkowicie białym/żółtym miąższem, nie nadają się już do długiego przechowywania. Test skrobiowy powinien być przeprowadzany kilkakrotnie (zwykle 2–3 razy) przed szacowanym zbiorem w celu śledzenia tempa rozkładu skrobi (osiągania dojrzałości zbiorczej przez owoce).

Próby z roztworem jodu należy wykonywać bardzo ostrożnie, nie spiesząc się, gdyż roztwór ten silnie brudzi i trudno go zmyć.

Indeks Streifa

W oparciu o wyżej opisane parametry – jędrność miąższu, zawartość ekstraktu i indeks skrobiowy – można wyliczyć indeks Streifa, który uwzględnia wszystkie te wskaźniki i pomaga w bardzo dokładnym określeniu zbioru owoców danej odmiany, w konkretnych kwaterach. Powyższe dane podstawia się do wzoru:

 

Metoda ta jest powszechnie stosowana na zachodzie Europy, ponieważ jest najbardziej dokładna i tania. Uśrednia i łączy wyniki trzech innych prostych metod. Dr Streif opracował również tabelę z zakresami indeksu dającą odpowiednie wytyczne. Dane te określają początkowy (*) oraz końcowy (**) termin zbioru danej odmiany jabłoni. Jeżeli indeks Streifa określi się odpowiednio wcześniej, to można również o wiele wcześniej prognozować okres zbioru dla danej odmiany. Po pierwszych trzech badaniach należy wyrysować krzywą (patrz wykres poniżej), z której można odczytać okres rozpoczęcia i zakończenia zbioru. Jest to szczególnie przydatne do logistycznego zaplanowania prac w sadzie (organizacja ludzi, sprzętu itd.).

Etylen

Najdokładniejszą z metod wyznaczania dojrzałości zbiorczej owoców jest tzw. próba etylenowa, określająca zawartość etylenu w komorach nasiennych jabłek czy gruszek. Dzięki niej można dosyć dokładnie określić planowany termin zbiorów z wyprzedzeniem nawet 7 –10-dniowym. Metoda jest oparta na zjawisku przyspieszania dojrzewania owoców zebranych z sadu w stosunku do tych, które pozostały jeszcze na drzewach. Owoce zebrane w kilku - dniowych odstępach umieszcza się w specjalnych opakowaniach, szczelnie zamkniętych, a następnie dokonuje się pomiaru czasu potrzebnego do nagromadzenia się w środku określonego stężenia etylenu. Wymaga ona jednak posiadania bardzo drogich urządzeń (spektrometry, chromatografy) i z tego też względu metoda ta jest wykorzystywana jedynie w laboratoriach, a nie powszechnie w gospodarstwach.

Mgr inż. ogr. Tomasz Sikora doradca techniczny ProNutiva – drzewa owocowe, UPL Polska