- Jakie są objawy kryptosporydiozy?
- Kiedy zwierzęta są najbardziej narażone na zakażenia?
- Jak leczyć zakażenia pierwotniakami z rodzaju Cryptosporidium?
- Jak zapobiegać chorobom układu pokarmowego u krów?
- Jakie są przyczyny biegunek u cieląt?
Cryptosporidiae są to pierwotniaki należące do kokcydiów, których cykl rozwojowy składa się ze stadium płciowego i bezpłciowego. Pierwotniaki te są bezwzględnie wewnątrzkomórkowymi pasożytami, z niezwykle odpornymi na działanie czynników środowiska oocystami, o wielkości 4–6 mm.
W jaki sposób dochodzi do zakażenia?
Najbardziej rozpowszechnionym (ponad 90 typów) jest C. parvum, bowiem obejmuje kilka populacji o różnych genotypach i odmiennej specyfikacji gatunkowej. Składa się na niego genotyp wyłącznie antropontyczny (ludzki), genotyp zoonotyczny (występuje u ludzi, ale również u przeżuwaczy) oraz występujące u myszy, świni, psów i innych. Wszystkie wymienione genotypy C. parvum mają podobną morfologię oocyst i są trudne do rozpoznania pod mikroskopem. W większości doniesień, główną przyczyną zachorowań jest spożycie wody lub paszy zawierającej oocysty. Cryptosporidium jest pierwotniakiem jelitowym, wewnątrzkomórkowym wywołującym biegunkę u ludzi i zwierząt. Należy zaznaczyć znaczne zróżnicowanie z innymi kokcydiami, bowiem C. parvum jest mniejsza gabarytowo od pozostałych kokcydiów. W przypadku cieląt najnowsze badania wykazały występowanie 4 głównych chorobotwórczych patogenów: C. parvum, C. andersoni, C. bovis, C. ryanae.
Najbardziej narażone na zachorowania są nowo urodzone cielęta, które w okresie po urodzeniu z reguły są mało odporne na działanie czynników środowiskowych, żywieniowych i termiczno-wilgotnościowych. U krów mlecznych transfer odporności przez łożysko jest bardzo mały. U immunokompetentnych osobników biegunka występuje samoistnie, a u cieląt osłabionych pierwotniak może doprowadzić do śmierci. Do zakażenia dochodzi drogą fekalno-oralną, a także przez zakażoną wodę lub paszę. U cieląt 100 oocyst uznaje się za dawkę infekcyjną, przy czym chore zwierzę może wydalać miliony oocyst w 1 gramie kału. W momencie połknięcia oocyst następuje uwalnianie sprozoitów, które atakują inwazyjnie komórki nabłonka jelita cienkiego, a następnie się namnażają. Endogenne namnażanie kończy się powstawaniem stadiów płciowych, które łączą się w celu utworzenia oocyst. W jelicie tworzą one przetrwalniki, które wydalane są z kałem w postaci inwazyjnej. Wynikiem zakażenia jest stan zapalny przewodu pokarmowego, a szczególnie zanik kosmków jelitowych, co usposabia cielęta do występowania mieszanych infekcji bakteryjnych (E.coli i Salmonella) oraz wirusowych (koronawirus, rotawirus). Zakażenia mieszane komplikują leczenie i prowadzą do niedożywienia, odwodnienia oraz śmierci.
Jak rozpoznać i leczyć kryptosporydiozę u krów?
- objawy zbliżone do zakażeń bakteryjnych, wirusowych i pierwotniakowych,
- silne biegunki, apatia, duża śmiertelność,
- szybkie testy oborowe,
- płynoterapia – płyny elektrolitowe/energetyczne,
- poprawa żywienia – wysokiej jakości preparaty mlekozastępcze (min. 2 x dziennie),
- stosowanie antybiotyków – klasyczne kokcydiostatyki są nieskuteczne.
Najważniejsze w odchowie cieląt są pierwsze tygodnie od urodzenia. Szacuje się, że biegunki różnego tła stanowią około 70% przyczyn padnięć cieląt do 3. tygodnia życia.
Biegunki można podzielić na 4 rodzaje:
1)
środowiskowe (niezależne) – wypływające z nieprzestrzegania dobrostanu, przy stłoczeniu, błędów żywieniowych, stresu itp.
2)
bakteryjne – Salmonella, Escherichia coli, bakterie tlenowe,
3)
wirusowe – rotawirusy, koronawirusy,
4)
pierwotniakowe – Eineria, Cryptosporidium.
Choroby układu pokarmowego są kosztowne dla hodowców. Zespół biegunkowy trwa ok. 7 dni, natomiast rekonwalescencja 3–5, a nawet 7 dni i dłużej. W zależności od intensywności choroby zwierzęta tracą na masie ciała nawet ponad 20%.
Należy dodać, że choroby wywołane przez Cryptosporidium są często wikłane przez wirusy i bakterie. Charakterystycznym dla tej choroby jest zanik kosmków w jelicie biodrowym i grubym oraz zmiany zapalne w błonie śluzowej. Największa liczba wydalanych oocyst przypada na 14 dzień inwazji, co skutkuje masowym wydalaniem jaj. Objawia się ona nagłym wystąpieniem wodnistej żółto-zielonej biegunki, w której pojawia się krew, śluz oraz strzępki błony śluzowej. Cielęta często wykazują bolesne parcie na stolec. Zwierzęta stają się apatyczne, niechętnie wstają i tracą masę ciała.
Jak zapobiegać chorobom układu pokarmowego u krów?
- kontrola zakażeń C. pravum w stadzie,
- środki prewencyjne, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się pierwotniaka w środowisku,
- przy wystąpieniu biegunki u jednego osobnika zalecana jest terapia u wszystkich osobników w kojcu,
- dezynfekcja kojców indywidualnych i grupowych oraz sprzętu do karmienia,
- podawanie karmy: od zdrowych do chorych,
- wzrost odporności cieląt po urodzeniu, poprzez wzrost immunolaktoglobulin w siarze.
Od czerech lat w gospodarstwie utrzymującym 280 krów mlecznych oraz cielęta trwają intensywne badania w kierunku ograniczenia występowania i przebiegu intensywnych biegunek, szczególnie powodowanych Cryptosporidium. Młode cieliczki dorastają w gospodarstwie, a byczki są sprzedawane po osiągnięciu ok. 14 dni życia. Tuż po urodzeniu cielęta otrzymują 3–4 litry siary, a dziennie ok. 9 litrów mleka w 4–5 małych porcjach. Bardzo dobre rezultaty uzyskano przy zastosowaniu profilaktycznie preparatu BEWI-SAN Prevent C.
Ze względu na biegunkę wywoływaną przez Cryptosporydia, cielęta musiały być poddawane długotrwałemu leczeniu weterynaryjnemu, co było pierwotną przyczyną poszukiwania alternatywy, która umożliwiałaby ograniczenie stosowania antybiotyków. To właśnie spowodowało, że BEWI-SAN Prevent C wszedł w fazę doświadczeń.
W trakcie badań w grupie doświadczalnej podawano preparat BEWI-SAN Prevent C, który mieszano w proporcji 10 g na litr mleka pełnego i podawano do 14. dnia życia. Cielęta kontrolne otrzymywały mleko bez dodatków. Wykazano, że preparat powoduje znaczne obniżenie (ok. 90%) występowania kryptosporydiozy, a upadki były rzadkością. Dalsze badania w toku.
Prof. dr hab. Adam Traczykowski
Zdjęcie: Beata Dąbrowska
