Każdy osoba, nie tylko rolnik, która podejmuje lub chce podjąć pracę poza granicami Polski, np. na obszarze UE, Wielkiej Brytanii i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, powinna posiadać minimalną wiedzę oraz znać swoje prawa i obowiązki wynikające z zatrudnienia w innym państwie.

Jakie są zasady ubezpieczenia społecznego, jeśli pracujemy za granicą? Oto krótki przewodnik

Kraje członkowskie UE, w tym Polska, w przypadku ubezpieczenia społecznego, stosują swoje własne przepisy krajowe. Jednocześnie każdy z krajów-członków musi przestrzegać tzw. zasad koordynacji krajowych systemów zabezpieczenia społecznego, zapisanych w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady (WE):

• nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. 166 z 30.04.2004r.),
• nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. 2009. 284. 1).

Są to dwa najważniejsze europejskie dokumenty, na których opiera się system zabezpieczenia społecznego. Przed uchwaleniem ww. przepisów obowiązywało Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r, do którego aktualne przepisy wspólnotowe nawiązują.

Przepisy wspólnotowe nie zmieniają zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich, a dotyczą one:

• Zasady równego traktowania – każda osoba powinna mieć taki sam dostęp do ubezpieczenia społecznego oraz świadczeń z niego wynikających, obowiązujących na terenie danego państwa. Świadczenia i dochody mają taką samą wartość niezależnie w jakim kraju UE i wspólnoty je uzyskaliśmy.

• Zasady zachowania praw nabytych – oznacza to, że świadczenia uzyskane w jednym państwie na mocy obowiązujących tam przepisów, nie mogą zostać zmienione, obniżone albo wstrzymane, jeśli ubezpieczony albo pozostali uprawnieni członkowie rodziny mieszkają w innym państwie UE. W związku z tym KRUS na wniosek zainteresowanego rolnika przesyła pieniądze do UE, Szwajcarii lub EOG.

• Zasady sumowania okresów ubezpieczenia – wszelkich form umożliwiających uzyskanie ubezpieczenia społecznego poprzez zatrudnienie, pracę na własny rachunek czy zamieszkanie. Więcej informacji w art. nr 6 rozporządzenia nr 883/2004.

Komu należy się koordynacja zabezpieczenia społecznego?

Rozporządzenia 883/2004 i 987/2009 dotyczą:

• wszystkich obywateli państw członkowskich,
• bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w danym państwie członkowskim, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państwach członkowskich,
• członków ich rodzin i osób pozostałych przy życiu,
• najbliższych osób zmarłych, które były ubezpieczone w danym kraju. Warunkiem jest posiadanie obywatelstwa jednego z państw członkowskich, bycie bezpaństwowcami, lub uchodźcami, zamieszkującymi na terytorium jednego z państw członkowskich.

Gdzie się ubezpieczyć?

Ogólnie rzecz mówiąc – ubezpieczeniu podlega się w państwie na terytorium którego wykonuje się pracę, przez co podlega się pod przepisy obowiązując w tym kraju (nieważne czy się w nim mieszka, czy pracodawca ma w nim swoją siedzibę i czy jest w nim zarejestrowany).

Jeżeli osoba ubezpieczona pracuje na własny rachunek lub jest zatrudniona na statku na morzu, obowiązują ja przepisy kraju pod banderą jaką znajduje się statek albo w zależności do siedziby (patrz: art. 11 ust. 4 rozporządzenia 883/2004).

Więcej informacji: Praktyczny poradnik – ustawodawstwo mające zastosowanie w UE, EOG i Szwajcarii (2013).

Osoba, która pracuje na własny rachunek w jednym państwie, a która chce także w taki sposób pracować w innym państwie członkowskim i być objęta przepisami z państwa macierzystego, ma do tego prawo, jeżeli:

• przewidywany czas pracy za granicą nie przekracza 24 miesięcy, taką osobę obowiązują przepisy z pierwszego państwa;
• osoba mająca doświadczenie w swojej branży, chce prowadzić biznes tymczasowy w innym państwie, obowiązują ja przepisy kraju macierzystego, pod warunkiem, że po powrocie podejmie ona działania na wznowienie działalności;
• działalność prowadzona za granicą jest rzeczywiście podobna, a nie tylko sklaryfikowana jako podobna do tej prowadzonej w pierwszym państwie.

Więcej informacji: ZUS oraz Praktyczny poradnik – ustawodawstwo mające zastosowanie w UE, EOG i Szwajcarii (2013).

Z kolei osoba, która wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich podlega prawu obowiązującemu w państwie członkowskim, jeżeli:

• mieszka na jego terenie i wykonuje znaczną część pracy w tym państwie,
• dana działalność skupia się głównie na jego obszarze, choć dana osoba nie zamieszkuje w takim państwie.

Aby móc ocenić czy dana praca jest wykonywana znacznie na terytorium danego kraju należy spełnić kilka kryteriów (m.in. obrót, czas pracy, liczba świadczonych usług, dochód) w proporcji nie mniejszej niż 25%. Jeżeli wskaźnik jest niższy oznacza to, że znaczna część pracy nie jest wykonywana w danym państwie członkowskim.

Rolniku! Co musisz zrobić w związku z powyższymi przepisami, zanim wyjedziesz do pracy zagranicę?

Każdy rolnik, który podjął pracę pozarolniczą (najemną albo działalność gospodarczą) za granicami Polski, musi powiadomić o tym fakcie jednostkę KRUS najbliższą dla siedziby swojego gospodarstwa w ciągu 14 dni od podjęcia pracy. Jest to warunek konieczny!

Co więcej, nadal można podlegać ubezpieczeniu społecznemu w KRUS, jeżeli Kasa potwierdzi pozostanie ubezpieczonym na podstawie formularza A1. Jest to możliwe, kiedy:

• rolnik prowadzi dwa gospodarstwa rolne, czyli w Polsce i w innym państwie członkowskim,
• rolnik prowadzi działalność rolniczą i pozarolniczą w Polsce oraz podejmuje pracę pozarolniczą zagranicą,
• rolnik prowadzi gospodarstwo rolne w Polsce i działalność pozarolniczą za granicą,
• rolnik wyjeżdża czasowo do innego państwa, aby wykonać specjalistyczną pracę związaną z profilem działalności rolniczej prowadzonej w Polsce.

Możliwe są także wyjątki, które są ujęte w przepisach.

Każdorazowo Kasa na podstawie polskich przepisów potwierdza powyższe warunki pozwalające na ubezpieczenie w KRUS. Więcej informacji: ZUS oraz Praktyczny poradnik – ustawodawstwo mające zastosowanie w UE, EOG i Szwajcarii (2013).

Kiedy ustawodawstwo właściwe potwierdza ZUS?

Osoby które prowadzą wszelaką działalność pozarolniczą podlegają ubezpieczeniu w ZUS-ie. W przypadku rolników ZUS poprzez formularz A1 potwierdza, że:

• rolnik podejmie pracę podobną do działalności wykonywanej w Polsce, lecz w charakterze pracownika najemnego,
• rolnik prowadzący równocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą nie spełnia warunków określonych w polskim prawie wewnętrznym do pozostania w systemie rolniczym.

Kiedy rolnik traci prawo do ubezpieczenia w KRUS?

Niestety, rolnika mogą spotkać także negatywne skutki podjęcia pracy zagranicą. Traci on automatycznie prawo do wypłaty renty strukturalnej, jeśli wcześniej takie prawo nabył.

Chociaż ubezpieczeniu społecznemu rolników podlegają rolnicy, domownicy rolników, a także byli rolnicy i ich małżonkowie, którzy pobierają rentę strukturalną, to w przypadku podjęcia pracy w UE, przepisy umożliwiają bycie ubezpieczonym tylko w jednym państwie naraz. Dlatego, jeżeli uzyskamy w danym kraju status pracownika, podlegamy ubezpieczeniu społecznemu tam obowiązującemu.

Dla KRUS istotne w takim wypadku są takie kwestie jak:

• Czy mimo podjęcia pracy zagranicą rolnik nadal prowadzi rolniczą działalność w Polsce?
• Czy rolnik zbył gospodarstwo, aby uzyskać i pobierać rentę strukturalną?
• Czy rolnik otrzymał prawo do emerytury rolniczej?

Jeżeli tak, to posiada on już statusu świadczeniobiorcy, a nie ubezpieczonego. W związku z tym nie podlega się już ubezpieczeniu w KRUS.

• Czy okres w jakim rolnik pobierający rentę strukturalną, podjął pracę zagranicą, dotyczył okresu do maja 2010 r. czy nastąpiło to po tej dacie?

​Dlaczego to takie ważne? Chodzi o opisane na początku artykułu przepisy koordynujące systemy zabezpieczeń. Punktem krytycznym było wejście w życie rozporządzenia nr 883/2004, które nastąpiło w maju 2010 r.

Do tamtego momentu obowiązywało rozporządzenie nr 1408/71 z 1971 r., które pozwalało na pracę za granicą, ale nie dłużej niż 24 miesiące, jeżeli chciano nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu np. w Polsce. Równocześnie, mimo, że rencista podlega prawu polskiemu, kiedy podejmuje on prace podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia w danym kraju, nie może dłużej otrzymywać renty strukturalnej.

Oprac. Natalia Marciniak-Musiał

Zdjęcie: Pixabay