Ministerstwo rolnictwa opublikowało projekt Planu Strategicznego dla WPR po 2023 roku. Do 15 lutego 2021 roku potrwa pierwszy etap konsultacji społecznych. Projekt obejmuje zarówno instrumenty I filaru WPR, tj. płatności bezpośrednie, jak i II filaru, czyli wsparcie rozwoju obszarów wiejskich.

Tym razem państwa członkowskie mają swobodę w kształtowaniu przyszłych instrumentów interwencji objętych planami i dostosowywania ich do krajowych uwarunkowań, ale projektowane przepisy wymagają także, by takie ukierunkowanie wsparcia było właściwie uargumentowane.

Cele nowej WPR zorientowane są na rentowność i dochody gospodarstw rolnych, skuteczniejszą realizację polityki w zakresie ochrony środowiska i klimatu, a także na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.

Dopłaty bezpośrednie niezbędne dla większości gospodarstw rolnych

Projektując przyszłe wsparcie, wzięto pod uwagę, iż w Polsce niespełna 3% rolników osiąga dochody z działalności rolniczej równe przeciętnemu rocznemu wynagrodzeniu w gospodarce narodowej bądź wyższe od niego. Kolejne 5% gospodarstw osiąga ten poziom tylko dzięki wsparciu bezpośredniemu, a pozostałym 92% rolników płatności bezpośrednie pomagają jedynie częściowo zmniejszyć dystans, jaki dzieli ich od reszty sektorów gospodarki. Dodatkowo niskie dochody z rolnictwa nie zachęcają do prowadzenia działalności rolniczej.

Coraz częściej występujące gwałtowne zjawiska przyrodniczo-klimatyczne, a także zmiany na rynkach rolnych będące konsekwencją globalizacji wpływają na zwiększenie się ryzyka dla prowadzących gospodarstwa rolne i dużą zmienność ich dochodów. Jednak tylko 24% gospodarstw rolnych korzysta z ubezpieczeń.

W nowej WPR w ramach dopłat bezpośrednich będą utrzymane JPO i wsparcie dla gospodarstw młodych rolników

Wśród gospodarstw odpowiedzialnych za produkcję towarową w Polsce 79,6% stanowią gospodarstwa bardzo małe i małe, tj. o wielkości ekonomicznej nieprzekraczającej 25 tys. euro. Są one odpowiedzialne za ponad 34% wartości produkcji gospodarstw towarowych i zajmują blisko 50% użytków rolnych.

W ramach I filaru zostaną utrzymane dopłaty bezpośrednie w postaci jednolitej płatności do hektara. Utrzymana zostanie również płatność do pierwszych hektarów przyznawana do maksymalnie 30 ha. Jest ona przewidziana dla gospodarstw o powierzchni od 3 do 50 ha.

Kontynuowane ma być także wsparcie na hektar dla młodych rolników. Będzie ono udzielane maksymalnie przez 5 lat od rozpoczęcia prowadzenia działalności rolniczej.

Dodatkowe dotacje za dobrowolne ekoschematy

Rolnicy będą mogli korzystać z dodatkowego, dobrowolnego wsparcia w ramach systemów na rzecz klimatu i środowiska, czyli z ekoschematów. Dopłata byłaby przyznawana do powierzchni, na której realizowana byłaby dana praktyka, a w niektórych przypadkach – do całkowitej powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie.
Zaproponowano łącznie 17 ekoschematów. Są to:

1. obszary z roślinami miododajnymi,
2. zimowe pożytki dla ptaków,
3. ekstensywny wypas na TUZ z obsadą zwierząt,
4. zielone ścierniska,
5. międzyplony ozime,
6. wsiewki śródpolne,
7. opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia z wykorzystaniem narzędzi FaST,
8. korzystna struktura upraw,
9. prowadzenie zrównoważonego gospodarowania na wszystkich użytkach rolnych w gospodarstwie,
10. prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin,
11. praktyki ograniczające emisję amoniaku,
12. uproszczone systemy uprawy,
13. pasy uprawne wolne od środków ochrony roślin i nawozów,
14. zagospodarowanie resztek pożniwnych i poplonowych w formie mulczu,
15. stała okrywa roślinna w międzyrzędziach w sadach,
16. zadrzewienia śródpolne i systemy rolno-leśne,
17. retencjonowanie wody na TUZ.

Dobrostan zwierząt i rolnictwo ekologiczne będą w I filarze WPR

Jednym z ekoschematów ma być też wsparcie w ramach „Rolnictwa ekologicznego” oraz „Dobrostanu zwierząt”. Są to działania realizowane obecnie z PROW (II filar WPR), w przyszłej WPR będą realizowane z I filaru.

Celem pierwszego działania jest wspieranie dobrowolnych zobowiązań rolników, którzy podejmą się utrzymania lub przejdą na praktyki i metody rolnictwa ekologicznego. Płatność będzie przyznawana do powierzchni, ale może być też powiększona o premię zwierzęcą przy zapewnieniu obsady zwierząt od 0,5 do 1,5 DJP/ha. Płatności są przewidziane dla poszczególnych rodzajów upraw, aczkolwiek małe gospodarstwa ekologiczne (do 10 ha) będą mogły otrzymać płatność uproszczoną w jednakowej wysokości niezależnie od prowadzonej uprawy.

Wsparcie w ramach „Dobrostanu zwierząt”, podobnie jak obecnie, ma zachęcić rolników do utrzymywania podwyższonych (ponad obowiązujące standardy) warunków dobrostanu zwierząt. Chodzi głównie o większą powierzchnię bytową oraz wypas. W porównaniu z obecnym wsparciem ma być ono szersze. Przewiduje się je dla świń (lochy i tuczniki), bydła (krowy i opasy), owiec, kur niosek, brojlerów, indyków oraz koni.

Jakie będą dotacje dla gospodarstw utrzymujących zwierzęta?

W ramach przeciwdziałania spadkowi opłacalności produkcji rolnej w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta planuje się wsparcie dochodów związane z wielkością̨ produkcji do krów, młodego bydła oraz samic owiec (minimum 10) i kóz (minimum 5). W przypadku bydła płatności mają się należeć do maksymalnie 20 sztuk (krowy albo młode bydło) i dodatkowo w województwach o powierzchni gospodarstwa większej niż średnia krajowa – tylko tym, którzy utrzymują minimum 3 krowy lub 3 sztuki młodego bydła.

Będą dotacje do uprawy roślin wysokobiałkowych, buraków i ziemniaków

Wsparcie związane z produkcją ma objąć też takie sektory, jak: rośliny wysokobiałkowe (na pasze: esparceta, komonica, koniczyna, lędźwian, lucerna, nostrzyk, seradela, wyka i nasiona: bobik, groch pastewny, soja, łubin), buraki cukrowe, ziemniaki skrobiowe, pomidory, truskawki, chmiel, len i konopie włókniste.

Utrzymane będą dotacje PROW na działania rolno-środowiskowe i ONW

Z działań, które są obecnie wspierane z PROW, utrzymano te zaliczane do rolno-środowiskowo-klimatycznych. Są to:

• Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000,
• Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000,
• Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych,
• Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie,
• Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

Nowym działaniem rolno-środowiskowo-klimatycznych są „Wieloletnie pasy kwietne”. Zobowiązanie polegać będzie na zakładaniu i utrzymaniu śródpolnych, wieloletnich pasów kwietnych, stanowiących jednocześnie korytarze ekologiczne i ostoje dla wielu gatunków zwierząt. Wysokość wsparcia ma w tym przypadku wynieść od około 3 tys. zł/ha.

Plan Strategiczny zakłada również wsparcie rolników, którzy prowadzą działalność rolniczą na obszarach górskich i innych obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (tzw. ONW). Wsparcie ma odbywać się na podobnych zasadach (łącznie ze stawkami) jak obecnie.

Jakie dotacje mogą otrzymać rolnicy na działania przyczyniające się do ochrony środowiska?

Nowością są „Inwestycje przyczyniające się do ochrony środowiska i klimatu”. Jest to działanie przewidziane dla rolników i spółek wodnych.
Rolnicy będą mogli sfinansować z niego zakup maszyn i urządzeń m.in. do niskoemisyjnej aplikacji nawozów, precyzyjnego stosowania środków ochrony roślin, uprawy bezorkowej, uprawy, pielęgnacji i zbioru z trwałych użytków zielonych, instalacji do pozyskiwania i zagospodarowania wody deszczowej, instalacji do powtórnego obiegu wody. Refundowane mają być też koszty budowy, przebudowy zbiorników retencyjnych gromadzących wody opadowe i roztopowe w gospodarstwie, wiat dla zwierząt, wodopojów, instalacji związanych z wentylacją budynków inwentarskich lub obniżających temperaturę, infrastruktura przeciwgradowa, rozwiązania zapobiegające przymrozkom. Dofinansowanie dla rolników ma w tym przypadku wynieść do 200 tys. zł.

Dotacje na energetykę odnawialną (OZE) w rolnictwie

Kolejna nowość to „Inwestycje w gospodarstwach rolnych w zakresie OZE i poprawy efektywności energetycznej”. W ramach tego działania przewiduje się wsparcie (1,5 mln zł) do mikroinstalacji produkujących energię z wody albo biogazu rolniczego (energia elektryczna, ciepło lub paliwo gazowe) do 50 KW, pieców na biomasę na potrzeby prowadzonej działalności rolniczej, w tym magazynów energii.
Dotowane będą też budowa, przebudowa lub zakup systemów odzyskiwania ciepła, przeszkleń dachowych oraz stosowania oświetlenia LED i termomodernizacji budynków gospodarskich (do 100 tys. zł).

Dotacje na scalanie gruntów i zwalczanie ASF

W Planie Strategicznym zaprojektowano, wzorem lat ubiegłych, wsparcie na rozwój obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów, „Inwestycje zapobiegające ASF” oraz „Scalanie gruntów wraz z zagospodarowaniem poscaleniowym”. W scalaniu będą preferowane inwestycje przyczyniające się do zwiększenia retencji wodnej na gruntach rolnych (mała retencja wodna, w tym tworzenie lub odtworzenie śródpolnych oczek wodnych i mokradeł czy małych zbiorników wodnych) oraz zawierających rozwiązania ukierunkowane na ochronę przyrody i środowiska.

Do 500 tys. złotych dotacji na rozwój usług na rzecz rolnictwa

Przewidziano także wsparcie w wysokości 500 tys. zł na „Rozwój usług na rzecz rolnictwa i leśnictwa”. W porównaniu z podobną pomocą z obecnego PROW jest ono bardziej kompleksowe. W grę wchodzą tutaj też usługi dla leśnictwa, utrzymania urządzeń wodnych, a także usługi z wykorzystaniem technologii cyfrowych oraz mycia i dezynfekcji budynków inwentarskich, hal produkcyjnych oraz urządzeń́, maszyn i pojazdów rolniczych i leśnych.

Dotacje na modernizację gospodarstwa w nowej postaci – zwiększenie konkurencyjności gospodarstw

Dla gospodarstw o wielkości ekonomicznej na poziomie minimum 25 tys. euro zaplanowano „Inwestycje w gospodarstwach rolnych zwiększające konkurencyjność”. Jest to działanie przypominające trochę obecną modernizację gospodarstw, ale okrojone. Proponuje się, aby korzystały z niego gospodarstwa z produkcją zwierzęcą (nastawiane na nowoczesne technologie, energooszczędne, niskoemisyjne) oraz ekologiczne (produkcja ekologiczna na poziomie minimum 50%). Zaplanowano, iż limit pomocy w przypadku zakupu maszyn i urządzeń oraz inwestycji niematerialnych wyniesie 200 tys. zł a inwestycji budowlanych – 1 mln zł.

Plan Strategiczny zawiera również bardzo szerokie wsparcie dla gospodarstw (o wielkości ekonomicznej minimum 25 tys. euro) oraz przedsiębiorstw (mikro, małych i średnich) na przetwórstwo. Jest to „Rozwój współpracy w ramach łańcucha wartości, w tym przez angażowanie się producentów rolnych w sektorze przetwórstwa produktów rolnych i poprawa jego konkurencyjności”. Pomoc będzie udzielana na inwestycje dotyczące przetwarzania lub sprzedaży produktów rolnych i nierolnych. Dla rolników jest to szansa na założenie lub rozwój MOL oraz RHD. Przewiduje się dla nich wsparcie w formie ryczałtu (200 tys. zł).

Gwarancje bankowe

Z kolei gospodarstwa, w których prowadzi się produkcję rolną w inny sposób niż ekologiczny, lub w przypadku kiedy operacja nie będzie dotyczyła budowy lub modernizacji budynków lub budowli służących do produkcji zwierzęcej, ze względu na ograniczony budżet planu, będą wspierane z wykorzystaniem instrumentów finansowych, czyli np. gwarancji bankowych. Na gwarancje bankowe będą mogli liczyć również przetwórcy, w tym zwłaszcza duzi, wytwarzający pasze bez GMO w oparciu o produkcję roślin białkowych, a także w zakresie przetwarzania odpadów z produkcji rolnej i wytwarzania bardziej przetworzonych produktów, np. bioproduktów czy biogazu.

Dotacje dla młodych rolników do 200 tys. złotych

Projekt uwzględnia również dwie pomoce w formie premii. Pierwsza to „Premia dla młodych rolników”, druga – „Premia na rozwój małych gospodarstw”. Premia w wysokości 200 tys. zł jest przewidziana dla rozpoczynających prowadzenie gospodarstwa o wielkości fizycznej równej co najmniej średniej wojewódzkiej lub krajowej (tej niższej) lub o wielkości ekonomicznej równej co najmniej 13 tys. euro i nie więcej niż 150 tys. euro. Inne warunki są podobne do tych w PROW 2014–2020.

Dotacje dla małych gospodarstw – jakie zasady?

Z kolei małe gospodarstwa mają być zasilone pomocą w wysokości 100 tys. zł lub 150 tys. zł, jeśli prowadzą RHD, sprzedaż bezpośrednią lub dostawy bezpośrednie. Małe gospodarstwo jest rozumiane jako takie, którego wielkość ekonomiczna wynosi poniżej 25 tys. euro. To bardzo duża zmiana w porównaniu z obecnym wsparciem dla małych gospodarstw, w przypadku którego wartością graniczną jest 13 tys. euro.

Projektowane działanie to połączenie premii dla małych gospodarstw z wymogiem osiągnięcia co najmniej 30-procentowego wzrostu wartości sprzedaży produktów z gospodarstwa. Przewidziano tutaj wyłącznie takie rodzaje inwestycji, które będą przyczyniały się do zwiększenia orientacji rynkowej gospodarstwa.

Dopłaty do ubezpieczeń upraw rolniczych

Działaniami zupełnie nowymi, choć już kiedyś rozważanymi do wprowadzenia w ramach PROW, są te związane z zabezpieczeniem ryzyka produkcji. Pierwsze to „Dopłaty do składek ubezpieczenia upraw i zwierząt gospodarskich”. Z opisu tej pomocy można wnioskować, iż ma ono zastąpić system dopłat do tych ubezpieczeń finansowany przez państwo. Rolnik ma otrzymać 70% zwrotu zapłaconej składki z tytułu zawarcia polisy. Planuje się, że limit wsparcia na gospodarstwo wyniesie tutaj 736 euro.

Drugie działanie będzie oparte na dofinansowaniu producentów rolnych będących członkami Funduszy Ubezpieczeń Wzajemnych. Stawka płatności będzie wynikała z minimalnego progu wkładu własnego funduszu. Warunkiem uzyskania wsparcia jest przedstawienie dowodów utworzenia funduszu, a w kolejnych latach kwota wypłaconych odszkodowań, w tym zobowiązanie do przestrzegania określonych w umowie członkostwa zobowiązań do prowadzenia produkcji rolnej zgodnie z wymogami agrotechnicznymi. Refundacji ma podlegać 70% kosztów utworzenia funduszu, a w kolejnych latach 70% kosztów wypłaconych odszkodowań.

Więcej o planowanym wsparciu, w tym o ekoschematcah, napiszemy w kolejnym numerze „Tygodnika”.

dr Magdalena Szymańska
Fot. Pixabay.