Czy proboszcz może w ogóle wydzierżawić ziemię rolną, która należy do parafii?

– Od kilkunastu lat obrabiam część ziemi należącej do naszej parafii na zasadzie ustnej umowy. Pobierałem do tych gruntów dopłaty, z których później rozliczałem się z aktualnym proboszczem (było ich przez ten czas czterech) – napisał jeden z rolników i Czytelników TPR.

– Na podobnych zasadach pozostałą część ziemi uprawiał inny rolnik. Ta ustna umowa była potwierdzana przez każdego nowego proboszcza. Przedostatni z nich zrobił to samo, ale gdy odchodził, zawarł umowę pisemną na całość ziemi parafii z tym drugim dzierżawcą. Obecny proboszcz nie może się z nim dogadać, bo zasłania się on umową i twierdzi, że ma prawo obrabiać wszystkie pola. Czy w ogóle ten przedostatni proboszcz mógł zawrzeć umowę dzierżawy, jeśli nie jest właścicielem tej ziemi? Ziemia należy przecież do parafii. Co robić w tej sytuacji? – chciałby wiedzieć jeden z Czytelników "Tygodnika Poradnika Rolniczego". 

Na jakiej zasadzie rolnik może wydzierżawić ziemię rolną od parafii?

– Sytuacja jest naprawdę skomplikowana, ponieważ poprzedni proboszczowie, w świetle przepisów kościelnych, nie mieli prawa zawierać ustnych umów dzierżawy. Nie wiadomo też, czy wymogom obowiązującym w Kościele katolickim odpowiada pisemna umowa dzierżawy podpisana przez przedostatniego proboszcza.

Kwestia dzierżawy nieruchomości parafialnych (oraz szerzej – zarządzania mieniem parafii) jest uregulowana w Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski w sprawie zarządzania dobrami doczesnymi Kościoła przyjętej Decyzją nr 1/2015 Rady Biskupów Diecezjalnych z 25 sierpnia 2015 r. Została ona wydana na podstawie przepisów Kodeksu prawa kanonicznego.

W myśl tej instrukcji, zarząd dóbr kościelnych należy do tego, kto bezpośrednio kieruje kościelną osobą prawną, do której dobra należą. Osoba taka powinna przestrzegać przepisów zarówno prawa kanonicznego, jak i prawa polskiego. Każda dzierżawa, najem, użyczenie własności kościelnej powinny być uczynione w formie pisemnej, z zachowaniem przepisów prawa kanonicznego oraz przepisów prawa polskiego. Jeżeli wskazane umowy mają obowiązywać ponad 2 lata, wymagana jest uprzednia pisemna zgoda biskupa diecezjalnego.

Czy zawarcie umowy pisemnej na dzierżawę gruntów jest legalne, jeśli obowiązywała ustna umowa?

Natomiast w świetle przepisów Kodeksu cywilnego zawarcie pisemnej umowy dzierżawy na grunty będące już przedmiotem ustnej umowy było niezgodne z prawem. Możliwe jest więc dochodzenie na drodze sądowej stwierdzenia nieważności pisemnej umowy dzierżawy.

Umowa dzierżawy może bowiem zostać zawarta ustnie – nie ma dla jej ważności wymogu zawarcia jej w formie pisemnej. W razie jednak sporu czy wątpliwości co do faktu zawarcia umowy konieczne jest przedstawienie na to dowodów. W tym przypadku mogą to być zeznania proboszczów, którzy akceptowali te umowy, jeśli, oczywiście, zgodzą się oni to potwierdzić.

Zawarcie nowej umowy dzierżawy na grunty uprawiane przez Pana byłoby możliwe tylko wówczas, gdyby umowa ustna została uprzednio skutecznie rozwiązana.

Kiedy wypowiedzenie ustnej umowy dzierżawy jest skuteczne?

Stosownie do art. 704, w braku odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego. Jeśli poprzedni proboszcz nie wypowiedział Panu umowy ustnej, nie powinien zawierać umowy pisemnej dotyczącej gruntów dzierżawionych przez Pana.

Pozostaje jednak pytanie, jak sąd podejdzie do przepisów prawa kościelnego. W opinii wielu prawników przy obrocie nieruchomościami kościelnymi zastosowanie powinny mieć jedynie normy prawa polskiego. Przed ewentualnym wystąpieniem na drogę sądową warto najpierw zwrócić się do kurii. Może uda się rozwiązać problem polubownie. Warto dodać, że część parafii w Polsce ogłasza przetargi na dzierżawę ziemi, co stwarza równe szanse zainteresowanym i z pewnością zapewnia większą przejrzystość zawieranych umów.

Alicja Moroz
Fot. archiwum