Kiedy dopuszczalne jest wywłaszczenie?

Według art. 21 Konstytucji RP, wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy dokonuje się go na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 30 października 2018 r. (sygn. akt: I OSK 2333/18) orzekł, że „wywłaszczenie następuje na cele publiczne, to znaczy ze względu na dobro wspólne. Z tych przyczyn odszkodowanie w pełni ekwiwalentne może nie odpowiadać zasadzie słuszności, a odszkodowanie nie w pełni ekwiwalentne może być uznane za odszkodowanie słuszne”.

Co stanowi cele publiczne, które dopuszczają wywłaszczenie?

Celami publicznymi w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami są m.in.:

• wydzielanie gruntów pod drogi publiczne, drogi rowerowe i drogi wodne, budowa, utrzymywanie oraz wykonywanie robót budowlanych tych dróg, obiektów i urządzeń transportu publicznego, a także łączności publicznej i sygnalizacji,
• budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania, oczyszczania i odprowadzania ścieków oraz odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym ich składowania,budowa i utrzymywanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń,
• budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska, zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz urządzeń melioracji wodnych będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

Podstawowe regulacje prawne dotyczące wywłaszczania zawarte są w ustawie z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Jej art. 113 wskazuje, że nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego.

Co może zostać wywłaszczone?

Może być nim objęta cała nieruchomość albo jej część. Według ustawy wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego należy poprzedzić rokowaniami przeprowadzonymi między starostą wykonującym zadanie z zakresu administracji rządowej a właścicielem. W trakcie prowadzenia rokowań może być zaoferowana nieruchomość zamienna. Jeżeli nie zostanie zawarta umowa, prowadzone jest postępowanie wywłaszczeniowe. Po jego wszczęciu starosta wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej przeprowadza rozprawę administracyjną. Właściciel, który nie chce zgodzić się na wywłaszczenie, przedstawia argumenty i dowody, aby nie zostało ono dokonane.

Wspomnieć także należy o ustawie z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Jej art. 11a wskazuje, że wojewoda w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich albo wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej starosta w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych wydają decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej na wniosek właściwego zarządcy drogi. Według art. 12 ustawy, decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zatwierdza się podział nieruchomości.

Nieruchomości lub ich części przeznaczone na drogi krajowe lub wojewódzkie, powiatowe i gminne, o których mowa w art. 11f ust. 1 pkt 6 stają się odpowiednio własnością Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego z dniem, w którym stała się ostateczna decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.

Kto i w jakiej formie ustala wysokość odszkodowania z wywłaszczenie?

Decyzję ustalającą wysokość odszkodowania za nieruchomości wydaje organ, który wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Według art. 16 ustawy z 10 kwietnia 2003 r., termin wydania nieruchomości określa decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Nie może być on krótszy niż 120 dni. Liczy się go od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna.

Zatem w przypadku ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych nie ma etapu rokowań. Co prawda jest wywłaszczenie za odszkodowaniem, ale następuje przymusowe pozbawienie właściciela prawa własności nieruchomości (lub jej części). Nie znając szczegółów, trudno stwierdzić, jaka była procedura wywłaszczenia w Pana przypadku.

prof. UAM dr hab. Aneta Suchoń
fot. Pixabay