1. Miejsce - sektor krycia loch

W sektorze krycia możemy mieć różne rodzaje kojców: pojedynki, kojce grupowe lub samobloki. Pod rodzaj tych stanowisk dobieramy metody pracy podczas inseminacji. Jeśli mamy kojce pojedyncze, to do nich wstawiamy grupę loch odsadzonych. W kojcach pojedynczych możemy też wyszukiwać ruje u loszek. W pojedynkach kryjemy zwierzęta i trzymamy je przez cztery tygodnie po pokryciu, do badania USG. Dopiero po potwierdzeniu ciąży zganiamy zwierzęta do zbiorówek.

Ruje możemy też stymulować i wyszukiwać w kojcach zbiorowych, w nich również możemy inseminować lochy, choć jest to trudniejsze w praktyce do wykonania niż w pojedynkach czy samoblokach, ponieważ samice w rui obskakują się wzajemnie i trzeba być bardzo ostrożnym, kryjąc w takim zamieszaniu. W kojcu zbiorowym ważne jest odebranie samicy z grupy do 4. dnia po kryciu, jeśli inne świnie w kojcu pozostają w dalszej stymulacji. Ważne jest trzymanie się czwartej doby po pokryciu jako momentu separacji od niepokrytych samic. Po tym czasie dochodzi do zagnieżdżania się zarodków w macicy i przez najbliższy czas, tj. 3 tygodnie lochy powinny mieć zapewniony spokój. Najwygodniejszą do pracy opcją są kojce samoblokujące, jest to połączenie wszystkich walorów pojedynek i zbiorówek w jednym. Samobloki są jednak najdroższe przy zakupie.

Pamiętać należy o regularnym myciu i dezynfekcji sektora krycia, w praktyce często jest to pomijany element i w rezultacie myje się te stanowiska raz na pół roku.

Warto pamiętać, że rozród świń jest zależny od długości dnia świetlnego, dlatego oświetlenie sektora krycia jest bardzo ważną sprawą. Należy w nim zapewnić oświetlenie przez minimum 12 godzin dziennie, a najlepiej 16 godzin. Światło musi być mocne od 280 do 320 luxów. W tym celu często montuje się lampy nad korytami tak, by przy minimalnej ich liczbie zapewnić samicom mocne światło, padające prosto w oczy. Dobre oświetlenie odgrywa znaczącą rolę nie tylko w stymulacji rui, ale też w zagnieżdżaniu się zarodków.

2. Termin krycia loch

W sektorze krycia pracujemy najczęściej rano. Zarówno karmienie, prace porządkowe, zabiegi, obchody z knurem, jak i krycie powinny odbywać się od godzin porannych do popołudnia. Ważne, żeby w godzinach wieczornych i nocnych zapewnić zwierzętom spokój i odpoczynek.

Ważnym elementem jest prowadzenie obchodu z knurem po uprzednim karmieniu. Zasada: najpierw jedzenie, potem miłość, pozwoli łatwiej wychwycić objawy rui u samic. Samice najedzone są spokojniejsze, mogą łatwiej skupić uwagę na knurze, a dzięki temu wykazać silniejsze objawy odruchu tolerancji dla samca.

3. Żywienie loch w sektorze krycia

W sektorze krycia zaleca się karmienie dwa razy dziennie, dzięki temu lochy zawsze są najedzone przed obchodem z knurem, który powinien przypadać zaraz po karmieniu. Lepsze wyniki produkcyjne zapewnia dwukrotne wyszukiwanie rui w ciągu dnia, np. o godzinie 7 pierwszy obchód i drugi o godzinie 13.

Według nowych zaleceń lochy w trakcie stymulacji rui, jak i po pokryciu do 30. dnia ciąży powinny jeść dobrze, tzn. 2,8–3 kg paszy LP/lochę/dzień. Samice w gorszej kondycji, wyraźnie wychudzone podczas laktacji, mogą dostać nawet 3,5 kg paszy/dzień. Loszki po pokryciu powinny otrzymywać 2,3–2,8 kg paszy/dzień. W okresie niskiej ciąży dochodzi do powstawania włókien mięśniowych u prosiąt. Udowodniono, że to ich ilość jest decydująca, jeśli chodzi o masę urodzeniową osesków, późniejsze przyrosty, a także mięsność tuczników. A o ilości powstałych włókien mięśniowych decyduje dobre żywienie matki. Dlatego pamiętajmy: nie odchudzamy samic w niskiej ciąży! Jeśli po zakończeniu laktacji samice są zbyt grube, możemy odchudzać je stopniowo, ale dopiero pomiędzy 30.–80. dniem ciąży. Naturalny jest oczywiście spadek apetytu samic w okresie trwania samej rui. Wtedy możemy zmniejszyć dawkę pokarmową przeznaczoną dla loch, które nie wyjadają paszy, ale tylko na czas trwania rui, czyli 2–3 dni. Można również dzielić pasze pomiędzy zwierzęta, jeśli lochy stoją w pojedynkach. Samica, która jest w rui i nie je, może "oddać" swoją niewyjedzoną dawkę drugiej samicy, która jeszcze w rui nie jest lub jest już po niej i ma doskonały apetyt. Wystarczy rozgarnąć niewyjedzoną paszę pod ryje loch, które jedzą. Pasza wtedy nie psuje się, nie tracimy pieniędzy.

Tak samo jak żywienie ważny jest w sektorze krycia stały dostęp do czystej i świeżej wody. Lochy po laktacji potrzebują jej nadal dużo więcej niż po pełnym zasuszeniu wymienia.

Popularne jest skarmianie samicom przed kryciem tzw. dodatku flushingowego. Pasza flushingowa może składać się z wysokobiałkowej mieszanki, cukru prostego, witamin i minerałów. Pasze flushingowe można kupić gotowe lub zrobić je taniej samemu. Pamiętać należy, że efektem głównym flushingu ma być sprawna owulacja, czyli wypuszczenie dużej liczby jajeczek przez jajniki. Do tego celu wystarczy podać losze raz dziennie 150 g cukru prostego (dekstrozy, glukozy), aby doszło do tzw. piku insulinowego.

4. Jakość nasienia do krycia

Bez względu na to, czy pozyskujemy nasienie sami od knurów inseminacyjnych, czy kupujemy je w gotowych porcjach, ważne jest jego przechowywanie i stała kontrola jakości.

Do przechowywania gotowych porcji inseminacyjnych potrzebna jest lodówka, która utrzymuje stałą temperaturę w zakresie 16–18°C. W trakcie przechowywania ważne jest mieszanie nasienia. Minimum dwa razy dziennie, np. przed lub po obchodzie mieszamy wszystkie porcje delikatnymi ruchami. Proces ten zapobiega zlepianiu się plemników w trakcje ich sedymentacji, która jest naturalnym zjawiskiem. Co najmniej raz dziennie przed wyjściem na krycie należy sprawdzić losową porcję nasienia pod mikroskopem. Postępowanie takie chroni przed pokryciem całej grupy loch w trakcie szczytu kryć, np. obumarłymi plemnikami.

Czy podgrzewać porcje inseminacyjne przed kryciem do temperatury powyżej 30°C? To zależy, m.in. od metody krycia (inseminacja płytka lub głęboka). Podgrzanie porcji ma zapobiegać cofaniu się chłodnego nasienia z dróg rodnych samicy i jego nadmiernemu wylewaniu. Podgrzanie porcji do temperatury pokojowej na chwilę przed wyjściem na krycie lub umieszczenie porcji w kieszeni spodni pozwala zmniejszyć różnice temperatur pomiędzy nasieniem a drogami rodnymi samicy, ale nie zmusza nas do wyrzucenia podgrzanej w ten sposób, a niewykorzystanej porcji do kosza. Natomiast porcja podgrzana do 35 stopni i niewykorzystana w trakcie obchodu musi zostać wyrzucona. Pod żadnym pozorem nie wolno znów wkładać takiej porcji do lodówki i korzystać z niej następnego dnia!

5. Systematyczność pracy

W pracy przy inseminacji ważne jest trzymanie się godzin karmień i obchodów z knurem oraz krycia. Należy pilnować codziennych oględzin zwierząt pod kątem oceny ich stanu zdrowia. W przypadku braku apetytu mierzymy temperaturę, a obserwacja loch w trakcie odpasu pozwoli na szybkie znalezienie kulawizny, czy zranionej lub zerwanej racicy. Szybkie wdrożenie leczenia to połowa sukcesu w skutecznym leczeniu. Należy też obserwować wymiona loch i oceniać, czy zasuszają się one prawidłowo. Zwróćmy również uwagę na objawy zapalenia pęcherza moczowego lub zapalenia dróg rodnych. Charakteryzują się one zazwyczaj wyciekiem ropnym na 6–5 dni przed rują (w rui śluz z pochwy jest czysty).

Jeśli natomiast nie znajdziemy wycieku przed rują i pokryjemy lochę ze stanem zapalnym macicy, to takie krycie najczęściej nie będzie skuteczne. Obserwując dokładnie, możemy znaleźć nawet zalążki łożyska i zarodków, co świadczy o poronieniu w niskiej ciąży. Duża liczba takich przypadków może świadczyć o niewłaściwym postępowaniu ze zwierzętami, błędach żywieniowych (mikotoksyny) lub wystąpieniu niektórych jednostek chorobowych m.in. leptospirozy.

6. Dokumentacja

Do systematyczności zaliczyć należy również prowadzenie dokładnej dokumentacji, nie tylko głównego zeszytu kryć tzw. tygodniowej listy kryć, ale też prowadzenie zgodnie z zasadą karta plus locha. Polega to na umieszczaniu indywidualnej karty lochy tuż przy jej stanowisku. Na karcie takiej powinny znajdować się informacje, takie jak nr lochy, data odsadzenia (kontrola dni jałowych), data krycia, liczba kryć, długość trwania rui, nr porcji inseminacyjnych (nr knura, którego nasieniem została pokryta). Warto umieścić na takiej karcie informacje dodatkowe, takie jak choroby i leczenie, jeśli miało miejsce, trudności w kryciu, np. krew na kateterze, brzydki kolor śluzu, trudności z zapięciem katetera w drogach rodnych, brak apetytu. Po pokryciu locha powinna dostać kolejną kartę z numerem (kolorem) grupy produkcyjnej i datą planowanego oprosienia.

7. Uwaga, remont stada!!!

Wyszukaj! Zapisz! Zaplanuj! Liczba loszek remontowych wprowadzanych do stada podstawowego powinna być zaplanowana i wyliczona wcześniej. To wielkość partii loszek dokładanych co tydzień do grupy produkcyjnej determinuje liczbę loszek, które powinniśmy stymulować. Prawidłowe postępowanie polega na: wyszukaniu pierwszej rui u loszki i pokryciu jej w drugiej, najpóźniej w trzeciej rui.

Pamiętać jednak trzeba, że w momencie krycia loszka musi mieć skończone najlepiej 230 dni życia i ważyć ok. 130–140 kg. To sektor inseminacji odpowiada za regularne dokładanie młodych samic do stada podstawowego loch i jego regularny remont przez cały rok na poziomie ok. 40%. Pozwoli to zachować odpowiednią strukturę wiekową stada, tj. 1. cykl 18–20%, 2. cykl 16–19%, 3. cykl – 15–18%, 4. cykl 13–16%, 5. cykl 11–15%, 6. i dalsze 12–25%.

Urszula Pałyska

fot. Sierszeńska/Kurek