Z artykułu dowiesz się
Dobrostan zwierząt jest integralną częścią nowej strategii Unii Europejskiej, nazwanej "Od pola do stołu", będącej składową Europejskiego Zielonego Ładu i WPR, której celem jest uczynienie rolnictwa bardziej zrównoważonym, dzięki zintegrowanej polityce żywnościowej, obejmującej cały łańcuch dostaw. Powołanie krajowych systemów jakości ma jeszcze jeden najważniejszy aspekt. Żywność sygnowana podwyższonym poziomem dobrostanu jest dostępna dla konsumenta, bo to właśnie on jest drugim po zwierzętach beneficjentem takich działań administracyjnych.
Wyniki badań konsumentów UE (Eurobarometr z 2016 r.) wykazały, że 83% ankietowanych bezpośrednio wiąże warunki utrzymania z jakością produktów pochodzenia zwierzęcego. Warunki złego utrzymania zwierząt interesowały w znacznym stopniu 41% respondentów; 87% z nich wskazywało na gotowość poniesienia dodatkowych kosztów z tytułu bezklatkowego chowu drobiu. Jednocześnie 85% stwierdziło, że ich wiedza dotycząca praktyki chowu jest zbyt mała, a 54% potwierdziło, że uzyskanie takiej informacji w trakcie zakupów było trudne do osiągnięcia.
W przypadku polskich ankietowanych, 35% uważa, że warunki utrzymania winny być przedmiotem certyfikacji UE, a 27% jest skłonnych jest zapłacić do 5% (w UE do 35%) wyższą cenę za wysoki dobrostan zwierząt.
Dobrostan zwierząt gospodarskich kojarzony jest aktualnie z płatnościami, czy to do działania w kończącym się PROW, czy też ekoschematu w nowym Planie Strategicznym dla WPR. Niemniej, dobrostan zwierząt, przynajmniej na tym minimalnym poziomie, jest przedmiotem obu rozporządzeń o minimalnych warunkach utrzymania zwierząt gospodarskich, w jednym gatunków wymienionych w aktach prawnych UE, w drugim gatunków niewymienionych w tych przepisach. Pojęcie dobrostanu zasadniczo odnosi się do reakcji organizmu na bodźce środowiskowe. Pośród wielu definicji dobrostanu odnoszących się czy to do szerokiego obszaru obejmującego zarówno fizyczne, jak i psychiczne samopoczucie, czy też bardziej weterynaryjnego ujęcia stanu kompletnego psychicznego i fizycznego zdrowia, gdzie zwierzę pozostaje w harmonii z otaczającym je środowiskiem, są też i takie, mówiące o stanie, w którym organizm zwierzęcia może dostosować się do warunków otoczenia lub nawet ewidentnie filozoficzne, stwierdzające, że dobrostanem jest to, co zwierzę czuje.
Krajowe wsparcie PROW dla utrzymania zwierząt gospodarskich w podwyższonych warunkach dobrostanu bierze swój początek od uchwały nr 158 Komitetu Monitorującego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 z 25 czerwca 2019 roku w sprawie dodania nowego działania M14 – "Dobrostan zwierząt". Celem działania było zachęcenie rolników do promowania podwyższonych warunków dobrostanu zwierząt. Samo wsparcie miało natomiast zrekompensować rolnikom dodatkowe koszty i utracone dochody, powstałe w wyniku wprowadzenia praktyk hodowlanych, związanych z podwyższonym dobrostanem zwierząt. Działanie to znajduje swoją kontynuację w nowym Planie Strategicznym dla WPR na lata 2023–2027 w postaci ekoschematu "Dobrostan zwierząt".
MRiRW wprowadza w tym ekoschemacie zasady polegające na wyborze stosowanych metod i systemie ich punktowej wyceny. Polega on na przypisaniu poszczególnym praktykom poprawiającym dobrostan zwierząt odpowiedniej liczby punktów, a tym samym stworzeniu możliwości wyboru praktyk i sumowania ich punktacji. Warunkiem bezwzględnym przystąpienia do realizacji ekoschematu będzie realizacja praktyki, polegającej na zapewnieniu zwierzętom zwiększonej powierzchni bytowej w budynkach o co najmniej 20%.
Aby skorzystać z praktyk płatnych/punktowanych rolnik, musi posiadać gospodarstwo na terenie RP i prowadzić działalność rolniczą – być aktywnym rolnikiem. Winien też dysponować siedzibą stada, zarejestrowaną zgodnie z przepisami o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Świnie objęte ekoschematem muszą być oznakowane i zarejestrowane zgodnie z przepisami o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt.
W ramach poprawy dobrostanu tuczników do płatności kwalifikować będą się tylko te zwierzęta, które pochodzą od loch utrzymywanych w gospodarstwach realizujących ekoschemat dotyczący dobrostanu loch. Ponadto hodowca musi posiadać kwalifikujący się obszar gospodarstwa, w odniesieniu do którego wystąpiono z wnioskiem o płatności bezpośrednie, nie mniejszy niż 1 ha. W przypadku rolników posiadających mniej niż 1 ha, płatność również będzie możliwa, ale pod warunkiem wcześniejszego otrzymywania płatności do zwierząt. Minimalna kwota płatności bezpośrednich, która może zostać wypłacona takiemu gospodarstwu, wynosi co najmniej 200 euro.
Realizując ekoschemat należy objąć praktykami wszystkie zwierzęta danej grupy utrzymywane w gospodarstwie. W celu uzyskania płatności hodowca będzie musiał odbyć jednorazowe szkolenie z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków. Wymóg ten będzie obowiązywał dopiero od 2024 r. Gospodarstwo winno też mieć plan poprawy dobrostanu zwierząt, opracowany wraz z doradcą rolnym.
Aby przeciwdziałać wzajemnemu obgryzaniu ogonów i ograniczyć potrzebę ich przycinania, świniom należy zapewnić stały dostęp do wystarczającej dla danej grupy technologicznej ilości materiałów wzbogacających lub przedmiotów absorbujących ich uwagę. Wspomniane materiały lub przedmioty powinny być bezpieczne oraz jadalne, lub nadawać się do żucia, lub badania albo manipulacji. Należy przy tym zapewnić taką ilość różnych materiałów lub przedmiotów, która samoistnie, lub w połączeniu z innymi materiałami zaspokajały będą potrzebę poznawania otoczenia i poszukiwania paszy, zapobiegając znudzeniu i sfrustrowaniu.
Gospodarstwa realizujące chów ekologiczny, tak jak w przypadku PROW, mogą występować o płatność dobrostanową na uproszczonych zasadach, o ile zwierzęta utrzymywane są w systemie, którego dotyczy dana płatność. Oprócz wymogów ogólnych, opisanych już wcześniej, dodatkowo wszystkie zwierzęta z danej grupy w gospodarstwie ekologicznym muszą być utrzymywane zgodnie z systemem rolnictwa ekologicznego, czyli mieć certyfikaty.
Od samego początku w odniesieniu do wszystkich gatunków i grup technologicznych objętych wsparciem w ramach ekoschematu "Dobrostan zwierząt", planowano przyznawanie płatności jedynie do 150 DJP danej grupy technologicznej zwierząt dla każdego gospodarstwa, niezależnie od posiadanej liczby DJP.
Płatności w obrębie danej grupy technologicznej są przyznawane z zastosowaniem progów degresywności, które nie dotyczą jednak płatności do zwierząt utrzymywanych w systemie rolnictwa ekologicznego, jeżeli rolnik ubiega się o te płatności na uproszczonych zasadach:
Stawki płatności/liczba punktów zostały zróżnicowane ze względu na grupę zwierząt oraz rodzaj praktyk. Chów i hodowla świń w zależności od grupy technologicznej charakteryzuje się odmienną wysokością i rodzajem ponoszonych kosztów, a same praktyki zróżnicowaniem utraconych korzyści. Płatności na zwierzę mogą być powiększone o koszty transakcyjne, które stanowią częściową rekompensatę z tytułu sporządzenia planu poprawy dobrostanu zwierząt.
W odniesieniu do loch przyjęto, że nie będą one utrzymywane w systemie jarzmowym. Dopuszcza się jednak utrzymywanie loch w jarzmie w okresie okołoporodowym nie dłużej jednak niż przez 14 dni. Lochom należy również zapewnić zwiększoną o co najmniej 20% powierzchnię bytową w budynkach.
W odniesieniu do prosiąt utrzymywanych z lochami, zabrania się dodatkowo rutynowego skracania ogona. Jeśli idzie o tuczniki, należy zapewnić zwiększoną o co najmniej 20% powierzchnię w budynkach.
Nie ulega wątpliwości, że zwiększenie dostępnej powierzchni dla zwierząt o 20% oznacza zmniejszenie produkcji z jednostki powierzchni o identyczną wielkość. System rekompensat uwzględnia w szacunkach tę stratę, jednak pomija pewne kategorie kosztów, jak choćby raty zaciągniętych kredytów. Takie postępowanie zgodne jest z metodologią KE w szacowaniu tzw. utraconych korzyści, jednak ta różnica w metodzie szacowania może sprawić, że bardziej intensywne obiekty hodowlane nie będą uczestniczyć w ekoschemacie, ze względu na brak pokrycia rzeczywistych kosztów rozgęszczenia.
W tym ujęciu praktyka, mówiąca o 50% rozgęszczenia wydaje się abstrakcyjna, a przez to adresowana do obiektów raczej likwidujących produkcję, zwłaszcza jeśli idzie o utrzymanie loch. Problematyczne wydaje się dopuszczenie utrzymywania w kojcach jarzmowych do 8. dnia po porodzie. W zapisach PROW było to 14 dni, a pierwotne propozycje w ogóle wykluczały użycie kojców jarzmowych. Z punktu widzenia dostępnych rozwiązań technicznych ta propozycja dotyczy zasadniczo jednego typu kojca, tj. z unoszonym jarzmem. Rozwiązanie to powstało oryginalnie w celu ułatwienia czyszczenia i dezynfekcji po okresie odchowu i wcale nie zabezpiecza loch przed ewentualnymi otarciami i skaleczeniami, utrudniając swobodny ruch. Istnieją alternatywne rozwiązania, w których możliwe jest wykorzystanie zwykłych kojców jarzmowych do 8. dnia, a potem przejście na grupowy system odchowu. Jest to tzw. system dwuetapowy. Oczywiście, w przypadku tradycyjnych kojców szwedzkich i duńskich albo systemów grupowych z lub bez stacjami żywienia, nie ma tu najmniejszego problemu ze spełnieniem wymogu bezjarzmowego utrzymania.
Odnośnie do wymogu utrzymania na ściółce, przynajmniej na tym etapie i w tej formie zapisu możemy mówić o dopuszczeniu formy ściołowanego legowiska, a nie tylko systemu ściołowego na pełnej powierzchni. Nawet w kojcach rusztowych stosunkowo prosto można zrobić taką modyfikację i zapewnić, aby sieczka nie przedostawała się do kanału gnojowego.
Jeszcze inną praktyką dla loch jest późniejszy termin odsadzenia prosiąt. Rozporządzenie o minimalnych warunkach utrzymania mówi o minimalnej liczbie 28 dni, a ekoschemat najprawdopodobniej dotyczyć będzie 35. dnia życia. Niewątpliwie obniży to produktywność loch poprzez wydłużenie ich cyklu produkcyjnego o 7 dni.
W końcu dla gospodarstw, w których prowadzi się cykl zamknięty świń, a rolnik realizuje jednocześnie dobrostan loch i dobrostan tuczników, możliwe będzie otrzymanie dodatkowej płatności do tucznika urodzonego w tym gospodarstwie.
Dalsze szczegółowe wymagania dotyczące interwencji, w tym zasady łączenia poszczególnych rodzajów płatności, mają być doprecyzowane w szczegółowych przepisach krajowych, określających warunki przyznania pomocy.
dr hab. Jacek Walczak, IZ PIB w Balicach, oprac. ak
fot. Kurek
Anna Kurek
<p>redaktor „top agrar Polska”, zootechnik, specjalistka w zakresie hodowli trzody chlewnej.</p>
Najważniejsze tematy
