- Jakie znaczenie ma mikrobiom u zwierząt?
- Jak można kontrolować mikroflorę jelitową u prosiąt?
- Jak można poprawić odporność i zmniejszyć podatność na zachorowania prosiąt po odsadzeniu?
- Dlaczego warto dokarmiać prosięta w trakcie odchowu przy maciorze?
Mikrobiom jest obecnie przedmiotem intensywnych analiz i badań, a żywienie stanowi podstawę w tym zakresie, ponieważ większość bakterii związanych ze zwierzętami bytuje w jelitach. Od dawna wiadomo, że kontrolowanie mikroflory jelitowej zwierząt ma olbrzymie znaczenie. W praktyce najczęściej polega to na podawaniu prebiotyków i probiotyków, które są oczywiście ukierunkowane na zmienianie populacji drobnoustrojów jelit. Okazuje się jednak, że nie tylko dieta wpływa na mikroflorę, lecz bakterie same w sobie mogą też decydować o wynikach metabolicznych u gospodarza.
Coraz więcej prosiąt jest odsadzanych od lochy, ale jednocześnie coraz trudniejsze jest, aby były to prosięta silne i ciężkie. A przypomnijmy, że 1 kg masy ciała więcej przy odsadzeniu to minimum 3 kg więcej na koniec tuczu. Żywienie świń to jednak nie tylko dostarczanie składników pokarmowych zwierzęciu, ale przede wszystkim zapewnienie niezbędnych substratów mikroflorze układu pokarmowego. Pasza odgrywa więc bardzo istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu jelit, ponieważ poprzez włączenie pewnych składników (włókien fermentujących) bądź dodatków żywieniowych (prebiotyki, kwasy organiczne) można bezpośrednio wpływać na odpowiednie warunki do trawienia, kształtując specyficzną mikroflorę i fermentację. A prawidłowa mikroflora jest niezmiernie ważna dla rozwoju i zdrowia zwierząt.
Mikrobiom a zdrowie i wyniki
Mikrobiom obejmuje nie tylko mikroorganizmy wpływające pozytywnie na organizm prosiąt, ale również drobnoustroje chorobotwórcze. Niektóre grzyby także mogą stanowić skład prawidłowej flory, natomiast wirusy i pasożyty do niej nie należą i zawsze są uznawane za chorobotwórcze. Od aktywności metabolicznej mikroorganizmów tworzących mikrobiom zależy zdrowie nie tylko jelit, ale całego organizmu prosiąt.
W układzie pokarmowym występuje 100 bilionów mikroorganizmów, które są zaangażowane w metabolizm składników odżywczych, wpływają na zdrowie oraz przyrosty świń, a w konsekwencji – na efektywność produkcji. Mikroorganizmy mają istotny wpływ na metabolizm składników pokarmowych, a tym samym także na współczynnik wykorzystania paszy przez zwierzęta. Szybko zachodzące fizyczne zmiany przewodu pokarmowego u ciągle jeszcze młodych zwierząt oraz zmiany składu mikroflory bytującej w ich przewodzie pokarmowym decydują o odchowie prosiąt po odsadzeniu.
Badania wykazują, że podawane z paszą składniki mają wpływ na mikrobiom, ale efekty są również zależne od początkowego składu flory bakteryjnej jelit. Dlatego zwierzęta utrzymywane w różnych warunkach zareagują w różny sposób na tę samą dietę. Jak twierdzą naukowcy, dopiero zaczynamy rozumieć, czym jest normalna i zdrowa mikroflora i jak można ją zmienić. Mikroflora wykazuje dojrzewanie z wiekiem zwierząt i pewną odporność na modyfikacje w późniejszym okresie życia, chociaż z pewnością nie jest stała.
U świń stwierdzono korelacje między mikrobiomem a parametrami zdrowotnymi i produkcyjnymi. Jakość mięsa i tkanki tłuszczowej, produkcja przeciwciał i masa ciała oraz poprawa odpowiedzi immunologicznej na zakażenie wirusem zespołu rozrodczo-oddechowego (PRRSV) to niektóre z parametrów, które, jak się wydaje, można kontrolować za pomocą mikroflory. Są to wyraźne wskazówki mówiące, co można osiągnąć dzięki poszerzonej wiedzy na temat działania bakterii jelitowych. Zainteresowanie badaniami mikrobiomu z pewnością pomoże w wyborze bardziej wydajnych produktów paszowych, a także w określeniu warunków, w których są one bardziej użyteczne.
Lepszy start, lepszy finisz
Odsadzanie jest najbardziej stresującym momentem w życiu prosiąt, a jego konsekwencją jest walka o miejsce w nowej grupie, zmiana warunków środowiskowych, nowa pasza, a przede wszystkim – nagły i drastyczny spadek ilości spożywanej karmy. Prosięta po odsadzeniu przez krótszy lub dłuższy czas nie jedzą. W początkowym okresie życia żywienie, zarządzanie i środowisko mają istotny wpływ na zdrowie i odporność na choroby u prosiąt. Poprawę odporności i zmniejszenie podatności na zachorowania można osiągnąć poprzez rozwój właściwej mikroflory jelitowej, która determinuje zdrowie młodych zwierząt. Aktywacja jelitowego układu odpornościowego, który skupia ponad 70% komórek układu odpornościowego całego organizmu, ma bowiem bezpośredni wpływ na wyniki odchowu prosiąt.
Obserwując prosięta wkrótce po ich odsadzeniu, można łatwo zauważyć, że wiele z nich nie wyjada paszy. Gdybyśmy mogli zajrzeć do wnętrza ich jelit, stwierdzilibyśmy, że brak pożywienia prowadzi do szybkiej atrofii (zaniku) kosmków jelitowych pokrywających wewnętrzną stronę jelit. Stosunek wysokości kosmków do głębokości krypt między nimi ulega znacznemu zmniejszeniu, co powoduje ogromny ubytek powierzchni jelitowej gotowej do wchłaniania składników pokarmowych.
Mikroorganizmy zasiedlające jelita reagują na szybki i drastyczny brak pożywienia, które jest im niezbędne do wzrostu i rozmnażania. Równowaga ulega zachwianiu, a stosunkowo duża ilość drobnoustrojów pożytecznych gwałtownie zanika, dając zwiększone szanse rozwoju drobnoustrojom chorobotwórczym.
Rozwój mikroflory w okresie poporodowym ma również długotrwałe skutki, które mogą wpływać na zdrowie i odporność prosiąt w późniejszym okresie. Zapewnienie przed odsadzeniem paszy stałej poprawia rozwój jelit u prosiąt. Również w przypadku podawania, poza mlekiem lochy, preparatu mlekozastępczego można zaobserwować, że prosięta nim karmione mają znacznie wyższy stosunek masy do długości jelita cienkiego, co wskazuje, że produkt wpływa korzystnie na zmiany anatomiczne w jelicie.
Dokarmianie się opłaca
Prosięta nie zjedzą dużo prestartera w czasie odchowu przy maciorze, jednak dokarmianie w tym okresie jest bardzo ważne. Wpływa korzystnie na wczesne odsadzanie w 28. dniu życia, ponieważ pobranie paszy jest dużo większe. Zwłaszcza kiedy liczba prosiąt w miocie jest wyższa niż 10–11 sztuk, dokarmianie prosiąt ssących ma znaczenie, bo w przeciwnym razie masa odsadzeniowa się zmniejsza. Ponieważ prosięta pobierają niewielkie ilości paszy, warto zainwestować w surowce wysokiej jakości. Krótko mówiąc – dostarczenie najlepszego prestartera się opłaca.
Badania pokazują, że najmniejsze prosięta jedzą najchętniej i zaczynają pobierać paszę stałą wcześniej. Do czynników wpływających na pobranie paszy na odchowalni należą:
- woda (liczba poideł, wielkość przepływu),
- temperatura w pomieszczeniu,
- sprawność wentylacji,
- wielkość grupy i zagęszczenie w kojcach,
- dostęp do karmników,
- pobranie paszy przed odsadzeniem.
Jakiekolwiek zaniedbania mogą prowadzić do uszkodzenia nabłonka jelitowego bądź gwałtownej zmiany rodzaju fermentacji bakteryjnej, co spowoduje zachwianie równowagi w układzie pokarmowym, a to z kolei wpłynie niekorzystnie na produkcyjność zwierząt. Takie problemy bardzo często prowadzą do zaburzeń żołądkowo-jelitowych, a co za tym idzie – konieczności leczenia czy też upadków. U młodych świń są one najbardziej dotkliwe.
Stosowanie mikronizowanych zbóż sprawia, że więcej energii z paszy jest dostępnej dla prosiąt. Skrobia bowiem jest trudno strawna dla młodych zwierząt ze słabo rozwiniętym układem enzymatycznym. Dlatego wymaga obróbki termicznej. Mikrobiom ma zdolność do rozkładu nieprzetwarzanych przez prosięta cukrów złożonych pochodzenia roślinnego. Wspomaga również wchłanianie innych składników odżywczych i stymuluje dojrzewanie jelit. Według niektórych badaczy, metabolizm prosiąt należy traktować jako zespół, na który składa się zarówno metabolizm samych prosiąt, jak i ich mikrobiomu.
Po odsadzeniu brak przeciwciał dostarczonych wraz z siarą w okresie ssania oraz zmiany w mikrobiomie jelit sprzyjają namnażaniu i zasiedlaniu jelit przez drobnoustroje chorobotwórcze, prowadząc najczęściej do biegunki. Rozwodnione odchody to jedne z pierwszych wyraźnie widocznych objawów zmian zachodzących w jelitach u odsadzonych prosiąt.
Badania wskazują, że skład mikroflory jelitowej kształtuje też rodzaj odpowiedzi immunologicznej. Poza obserwacją, że mikroflora jelitowa wpływa na odpowiedź immunologiczną, niewiele wiadomo na temat sposobu, w jaki reguluje ona funkcje układu odpornościowego. Dotąd zidentyfikowano kilka szczepów bakteryjnych oraz produktów pochodzenia bakteryjnego, które działają immunomodulacyjnie. U prosiąt z osłabioną odpornością mikroflora fizjologiczna, czyli mikroorganizmy występujące naturalnie w organizmie i niewywołujące objawów chorobowych, może powodować tzw. zakażenia endogenne, które są charakterystyczne dla osobników o obniżonej odporności.
- W okresie ssania mleka matki prosięta są chronione przez przeciwciała pobrane z siarą, ale już wówczas pasza ma wpływ na rozwój mikroflory jelit
Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska
