Chelaty charakteryzują się wysoką trwałością, co jest skutkiem utworzenia tzw. pierścienia chelatowego, czyli fragmentu, którego jednym z elementów jest właśnie atom metalu. Najtrwalsze związki tego typu zawierają pięcio- i sześcio­członowe pierścienie chelatowe. Związki te często stosowane są zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej. Chelaty odznaczają się zdolnością do chemicznego wiązania się z metalami i minerałami w przyrodzie oraz w organizmie. Wiele substancji tylko w formie chelatowej jest przyswajalne przez komórki, tkanki oraz narządy organizmu zwierzęcego.

Chelaty w żywieniu świń

Zastosowanie chelatów w żywieniu loch sprawia, że zarówno masa ciała, jak i liczba urodzonych prosiąt jest większa w porównaniu z grupami, w których stosowano minerały w formie nieorganicznej. Poprawia się mleczność macior – pobranie paszy jest wyższe, co przekłada się na zwiększoną produkcję mleka. W przypadku warchlaków i tuczników zaobserwowano wyższą masę ciała u zwierząt żywionych mieszankami z minerałami w formie chelatów glicynowych. Po uboju stwierdzono również wyższą mięsność w przypadku tuczników z grupy doświadczalnej.

W formie chelatowej w mieszankach dla świń występują mikroelementy, których obecność jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Są to m.in. żelazo, mangan, miedź, cynk, kobalt, selen oraz chrom. Żelazo jest mikro­elementem, który jest częścią składową hemoglobiny. Jego nadmiar uszkadza wątrobę, niedobór zaś u prosiąt przyczynia się do wystąpienia anemii oraz zwiększenia podatności na zakażenia. Mangan jest jednym ze składników enzymów, które biorą udział w trawieniu węglowodanów oraz tłuszczów, a ponadto uczestniczy w procesach reprodukcyjnych zwierząt.

Miedź, cynk, selen i chrom - niezbędne mikroelementy 

Selen jest minerałem, który bierze udział w tworzeniu peroksydazy glutationowej – bardzo silnego przeciwutleniacza chroniącego erytrocyty oraz błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników. Niedobór tego pierwiastka u świń wywołuje dystrofię mięśni szkieletowych oraz zwyrodnienie mięśnia sercowego, a u loch może powodować zmniejszenie skuteczności zapłodnień oraz zwiększyć częstotliwość występowania syndromu bezmleczności poporodowej (MMA). Dodatek selenu do paszy dla loch oraz knurów poprawia użytkowość rozpłodową zwierząt.

Chrom natomiast aktywuje wiele enzymów i stabilizuje białka oraz kwasy nukleinowe. Istotna rola tego pierwiastka jest w przypadku transportu glukozy i innych substancji do krwi. Dłuższe pobieranie związków chromu prowadzi do ustabilizowania stężenia glukozy we krwi (nie dochodzi do dużych wahań). Poza tym zwiększa zdolność do biosyntezy komórek i ich wzrostu oraz właściwości wydzielniczych.

Pierwiastki w diecie knurów

W diecie knura powinny znajdować się magnez, cynk, fosfor i wapń oraz mangan. Niedobór tych substancji biologicznie czynnych przyczynia się do obniżenia jakości nasienia, ogranicza liczbę i ruchliwość plemników. Niedobór manganu i cynku prowadzi do obniżenia popędu płciowego, a w konsekwencji może powodować choroby zwyrodnieniowe jąder. Ponadto cynk wspomaga prawidłowy rozwój kanalików nasiennych, w których dojrzewają plemniki. Wapń i fosfor są konieczne do właściwej budowy kośćca, co jest niezbędnym elementem skutecznego krycia przez knura.

Selen jest pierwiastkiem, który korzystnie wpływa na produkcję plemników w jądrach. Z jego niedoborami związane są niekorzystne aspekty dotyczące rozwoju i ruchliwości plemników oraz ich liczby w ejakulacie u knurów. Poza tym selen jest pierwiastkiem synergistycznym w stosunku do witaminy E. Oznacza to, że witamina E i selen współdziałają ze sobą i wzmacniają swoje działanie i skuteczność. Czynniki te wpływają bezpośrednio na stopień zapłodnienia u loch. Ze względu na dosyć duże zapotrzebowanie knurów na niektóre makro- i mikroelementy należy zwrócić szczególną uwagę na dobór odpowiedniego dodatku mineralnego.

• Niedobór składników mineralnych powoduje obniżenie jakości nasienia oraz zmniejsza popęd płciowy knurów

Dlaczego witaminy są niezbędne w żywieniu trzody chlewnej?

Niedobór witaminy A u knurów prowadzi do obniżenia ich płodności, zmniejsza popęd płciowy, obniżeniu ulega liczba oraz ruchliwość plemników, częściej też dochodzi do ich zwyrodnienia i nieprawidłowej budowy. Witamina E wpływa korzystnie na rozwój jąder i procesy spermatogenezy. Ponadto wraz z witaminą C stanowi ważny czynnik u świń podatnych na stres. Ważne znaczenie ma biotyna (witamina H), której dodatek (wraz z cynkiem) wpływa na wzmocnienie racic.

Z kolei mieszanki mineralno-witaminowe dla loch powinny charakteryzować się dużą zawartością witaminy E dla lepszej płodności i plenności, dużym udziałem kwasu foliowego dla zwiększenia liczby prosiąt w miocie oraz witaminy C, która działa przeciwzapalnie i antystresowo. Obecnie mieszanki wzbogacane są też o dodatkowy składnik, jakim jest L-karnityna, która wpływa na zwiększenie liczby prosiąt w miocie poprzez poprawienie kondycji loch w trakcie ciąży, zwiększenie pobrania paszy w fazie laktacji oraz produkcji mleka na potrzeby prosiąt.

Poprawa płodności u loch

Najważniejszymi substancjami czynnymi, które mają wpływ na objawy rui, skuteczność krycia oraz jakość i ilość urodzonych prosiąt, są witaminy A i E, biotyna, kwas foliowy oraz chlorek choliny. Kwas foliowy odgrywa znaczącą rolę w okresie ciąży loch, stymuluje procesy krwiotwórcze, zapobiegając anemii.

• Wysokowydajne lochy wymagają dostarczenia wszystkich składników pokarmowych na odpowiednim poziomie, a nie tylko białka i energii

Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska