Serwatka zawiera bardzo dużą ilość wody, dlatego też ma małą koncentrację składników odżywczych. Po przetworzeniu powstaje jednak suszona serwatka, która stanowi szczególnie cenny komponent paszowy w preparatach mlekozastępczych.

Serwatkę zalicza się do pasz węglo­wodanowych, gdyż w suchej masie zawiera 63–73% laktozy i około 12–13% białka, które ma dużo lizyny i innych aminokwasów egzogennych. Serwatka może być poza tym dobrym źródłem potasu, wapnia, witamin B₂, B₁₂, ryboflawiny, kwasu pantotenowego. Cenny jest również cukier mleczny, który w dużych ilościach wpływa korzystnie na trawienie.

W zależności od technologii produkcji zakłady mleczarskie wytwarzają dwa typy serwatki: podpuszczkową (zwaną słodką), która otrzymywana jest jako produkt uboczny przy produkcji serów dojrzewających, oraz kwasową z produkcji twarogów. Różnią się między sobą składem chemicznym i właściwościami fizykochemicznymi. W przypadku serwatki kwaśnej korzystne jest niskie pH surowca (nawet poniżej 5), które w naturalny sposób reguluje skład mikroflory przewodu pokarmowego. Serwatka podpuszczkowa może być natomiast zakwaszana kwasem mlekowym.

Ważne, aby serwatka podawana zwierzętom była świeża lub skwaszona

Niezależnie od rodzaju serwatki doskonale sprawdzają się w tuczu świń. Serwatka świeża nadaje się szczególnie do skarmiania w systemach karmienia na mokro, dzięki czemu można znacznie obniżyć koszty żywienia. Duża ilość wody utrudnia wykorzystanie serwatki w żywieniu suchym, ale niektórzy rolnicy podają ją do picia lub do paszy sypkiej. Serwatka w formie płynnej znajduje zastosowanie przede wszystkim w żywieniu tuczników, którym można ją podawać do woli. Dobre wyniki i przyrosty masy ciała uzyskuje się przy maksymalnym udziale serwatki w dawce do 15 kg, natomiast w końcowej fazie tuczu należy jej ilość ograniczyć ze względu na dużą zawartość laktozy, która może wywoływać biegunki u starszych świń, gorzej trawiących ten cukier. W szczególności dotyczy to serwatki słodkiej, zawierającej w swoim składzie znacznie większe ilości laktozy, która niestrawiona ulega w przewodzie pokarmowym zwierząt fermentacji bakteryjnej, wywołując rozwolnienie. W przypadku tuczników może to powodować znaczne pogorszenie wykorzystania paszy i spadek dziennych przyrostów.

Ważne, aby podawana zwierzętom serwatka była świeża lub skwaszona. W przeciwnym razie może powodować zaburzenia przewodu pokarmowego. Serwatka świeża musi być podawana z paszą o wysokiej wartości energetycznej i białkowej. Oprócz zakwaszenia przewodu pokarmowego serwatka wpływa też na apetyt. Latem, gdy jest gorąco, często maciory nie chcą pobierać paszy. Podając płynną serwatkę, można znacząco zwiększyć pobranie mieszanki. Szczególnie ważne jest to w przypadku macior karmiących, które muszą zjeść dużo paszy, aby wykarmić prosięta i nie stracić na kondycji. W przeciwnym wypadku groziłoby to problemami z wejściem w kolejny cykl reprodukcyjny po odsadzeniu prosiąt.

• Płynna serwatka sprawdza się w żywieniu tuczników nie tylko w systemach karmienia na mokro

Mieszanki dla prosiąt powinny charakteryzować się bardzo dobrą strawnością

Wysoką wartością pokarmową charakteryzuje się serwatka suszona, wykorzystywana przede wszystkim w żywieniu wcześnie odsadzanych prosiąt w ilości od 10 do 30%. Suszona serwatka jest też używana do produkcji preparatów mlekozastępczych oraz jako baza przy produkcji preparatów probiotycznych. W 1 kg suszonej serwatki znajduje się tyle samo składników pokarmowych, ile w 17 kg serwatki płynnej.

Mieszanki dla prosiąt powinny charakteryzować się bardzo dobrą strawnością, ale muszą także przyciągać smakiem i zapachem, dlatego z reguły zawierają znaczący udział produktów mlecznych, które poprawiają smak paszy. Mieszanki pełnoporcjowe dla prosiąt powinny zawierać dużo produktów mlecznych, które są dla nich łatwostrawne, co zapobiega nadmiernemu namnażaniu w przewodzie pokarmowym szkodliwych bakterii i wystąpieniu biegunek.

U prosiąt z wysoką aktywnością enzymu laktazy duża ilość laktozy w serwatce jest jak najbardziej wskazana. Laktoza stanowi nie tylko źródło energii, lecz także decyduje o właściwym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Już w części wpustowej żołądka ulega fermentacji do kwasu mlekowego, który obniża pH treści pokarmowej, wpływając w wyraźny sposób na hamowanie rozwoju bakterii, jak również na perystaltykę jelit. Suszona serwatka ma jednak zmienną jakość. Największe różnice dotyczą właśnie zawartości laktozy. Jest jej mniej w serwatce twarogowej, w której część cukru została wykorzystana w procesie fermentacji.

Suszona serwatka powinna mieć białokremową barwę, ewentualnie lekko żółtą, jeśli mleko zawiera więcej beta-karotenu. Produkt barwy brązowej wskazuje na niewłaściwą temperaturę procesu jej powstawania i zwykle wiąże się z obniżeniem wartości pokarmowej serwatki oraz jej smakowitości.

• Serwatka świeża musi być właściwie przechowywana, aby nie dochodziło do psucia się surowca

Oprac. Natalia Marciniak-Musiał na podstawie artykułu Dominiki Stancelewskiej pt. Serwatka wartościową paszą w tuczu, który ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 6/2022 na str. 41.  Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.

Fot. Dominika Stancelewska​