O tym, że czosnek ma właściwości dezynfekujące, wiedziano już ponad 4500 lat temu. W Gizie w Egipcie na jednej z piramid odkryto napis sławiący jego właściwości. W tamtych czasach podawano go budowniczym piramid, by chronił ich od wszelkich chorób i dodawał sił do pracy. Najstarszym europejskim gatunkiem jest rokambuł, zwany również czosnkiem wężowym albo serpentynowym.

Badania nad czosnkiem potwierdzają potwierdzają, że to roślina o wielu walorach, działająca jak antybiotyk. Ale należy zachować umiar w jego stosowaniu.

Koniec września i październik jest odpowiednią porą na sadzenie, ale ostatnie lata pokazują, że jesień bywa ciepła i długa, co może spowodować wyrastanie szczypioru przed nadejściem zimy. To skutkuje wymarznięciem plantacji, zatem można termin opóźnić, nawet do połowy listopada. Drugim terminem jest wiosna, ale warto wykorzystać i jesienny termin, by cieszyć się dorodnymi główkami o około 4 tygodnie wcześniej niż z sadzenia wiosennego. Czosnek z jesiennego sadzenia tworzy większe główki niż wiosenny, lecz gorzej się przechowuje.

Jakie wymagania uprawowe ma czosnek?

Jest to roślina bardzo wymagająca, która preferuje gleby zasobne w próchnicę, najlepiej w pierwszym roku po oborniku, choć da plon również w drugim roku, o pH 6,5–6,8. Ważna jest również gospodarka wodna. Czosnek ma bowiem bardzo wysokie wymagania wodne. Może jest to spowodowane płytkim, sięgającym raptem 30 cm w głąb profilu glebowego systemem korzeniowym. Jest to szczególnie ważne w maju i czerwcu, czyli w czasie tworzenia główek. W uprawie czosnku ważne jest również unikanie stanowisk po roślinach cebulowych ze względu na nicienie – szkodniki powodujące pękanie główek i gnicie roślin. Najlepsze jest stanowisko, gdzie zastosowano nawożenie obornikiem pod roślinę stanowiącą jego przedplon. Przed sadzeniem stosujemy nawożenie fosforowo-potasowe w dawce ok. 8 gramów fosforu i 16 gramów potasu na m².

Do uprawy zazwyczaj używamy ząbków, które tworzą główkę. Można również sadzić (co 3 cm w rzędzie) cebulki tworzące kwiatostany, co niesie pewne korzyści, bowiem są mniej podatne na choroby. Uprawa z tych cebulek jest dość kłopotliwa, ponieważ w pierwszym roku są niepodzielone, a dopiero w drugim roku uprawy rozrastają się w duże cebule, tworząc ząbki. Dodatkowo w czerwcu należy je wykopać i do czasu jesiennego sadzenia trzymać w ciepłym i suchym pomieszczeniu. Ząbki czosnku sadzi się w rzędach oddalonych od siebie o ok. 25–30 cm, w rzędzie natomiast co 6 do 10 cm, przy czym im większe ząbki, tym odległość większa. Ważna jest również głębokość sadzenia. Jeśli ząbki umieścimy za głęboko, roślina będzie miała trudność ze wschodami, gdy zbyt płytko, może ulec przemarznięciu. Optymalna głębokość to 6–8 cm.

• Czosnek bulwiasty, zwany również szczypiorem czosnkowym albo czosnkiem chińskim, kwitnie od lipca do września (jest gatunkiem najpóźniej zakwitającym ze wszystkich czosnków), wabiąc swoim zapachem owady zapylając

Czosnek to także kępy pachnących białych kwiatów

Taką ozdobę uzyskamy, uprawiając czosnek bulwiasty, zwany również szczypiorkiem czosnkowym, który doskonale nadaje się do uprawy w gruncie, jak i w pojemnikach. Tworzy szybko rozrastające się kępy długich, wąskich liści, a białe gwiaździste kwiaty tworzą słodko pachnące baldachy. Ma poczwórne zastosowanie: jako roślina lecznicza, warzywo domowe dodawane do sałatek, jako roślina ozdobna w uprawie dywanowej oraz jako roślina chroniąca sąsiednie przed chorobami typu parch, rdza czy mączniak. Rozmnażany jest z nasion wysiewanych wprost do gruntu zarówno wiosną, jak i jesienią.

Tulbagia, czyli czosnek afrykański, to drugi gatunek czosnku mający zastosowanie poczwórne. Od czerwca do sierpnia na 50-centymetrowych pędach rozwijają się jadalne fioletowe kwiaty w kształcie dzwoneczków, tworząc ciekawą ozdobę na rabacie kwiatowej, w ogródku ziołowym bądź w pojemniku. Roślina tworzy kępy ciemnozielonych liści o kwiatowo-czosnkowym zapachu i smaku, stosowane do potraw. Latem odstrasza komary i muszki, które nie lubią jego zapachu, a posadzony w gruncie jest repelentem na krety i nornice dzięki swojemu mocnemu zapachowi. Jego działanie na nasz organizm jest takie samo jak czosnku ząbkowego. Rozmnaża się przez wysiew nasion oraz podział kęp wiosną lub jesienią. Czosnki uprawiane w misach lub innych pojemnikach należy na zimę przenieść do pomieszczeń. Czosnek wężowy to kolejny ciekawy gatunek. Jest formą czosnku pospolitego, a wyróżnia się długim pędem kwiatostanowym zwijającym się spiralnie w górnej części. W jego kwiatostanie rozwijają się gęsto umieszczone smaczne cebulki. O tych niepodzielonych na ząbki cebulkach pisaliśmy wyżej.

Bieszczadzkie lasy oraz okolice Sandomierza porasta czosnek niedźwiedzi, zwany także cygańskim lub cebulą czarownic. Jego nazwa prawdopodobnie pochodzi od pory, gdy ukazują się jego liście, co przypada na czas opuszczania gawry przez niedźwiedzie. Inne źródła podają, że liście są przysmakiem niedźwiedzi, które je z przyjemnością zjadają. Niestety, nie można go zrywać ani wykopywać, jest bowiem pod ochroną, ale w sklepach ogrodniczych dostępne są cebule oraz nasiona. Ta roślina oprócz walorów ozdobnych charakteryzuje się liśćmi, które wykazują działanie lecznicze, podobnie jak liście innych gatunków czosnków. Czosnek niedźwiedzi w porze kwitnienia, czyli na przełomie kwietnia i maja, osiąga  wysokość około 40 cm tworząc piękne kuliste białe kwiatostany, niestety niejadalne, zawierają bowiem substancje szkodliwe dla człowieka. Jadalne są natomiast liście o barwie soczystej zieleni, które mają lancetowaty kształt i to w nich zawarte są właściwości lecznicze. Roślina wydziela intensywny czosnkowy zapach. cebule sadzimy we wrześniu w rozstawie 30 X 30 cm, na głębokość ko. 10 cm.

• Do sadzenia wybieramy zdrowe i jędrne ząbki czosnku. Im większe ząbki, tym większe będą główki

fot. Małgorzata Wyrzykowska

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 37/2022 na str. 56. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.