Od nowego roku mają zacząć obowiązywać nowe zasady zreformowanej – choć o dwa lata spóźnionej – Wspólnej Polityki Rolnej. O wysokości wsparcia gospodarstw zdecydują zapisy w Krajowym Planie Strategicznym.
Przypomnijmy: w ramach pierwszego filaru dopłata podstawowa wyniesie 118 €/ha. 25% puli dopłat bezpośrednich będzie związane z realizacją ekoschematów. W wysłanej do Komisji Europejskiej pierwszej wersji KPS w grudniu ub.r. ministerstwo zaplanowało 16 ekoschematów, dając do wyboru różne działania prośrodowiskowe. Do każdego działania przypisana była konkretna kwota płatności na hektar (więcej na ten temat przeczytasz w majowym wydaniu top agrar Polska).

Jeszcze na spotkaniu KRIR w Spale pod koniec maja br., komisarz Wojciechowski zapewniał, że nasz plan strategiczny, wysłany jako jeden z pierwszych pośród państw członkowskich, będzie przyjęty w pierwszej kolejności, gdyż poprawki i uwagi mają charakter raczej kosmetyczny. 

Nowa, rewolucyjna koncepcja ekoschematów

To nie kosmetyka, to operacja. W ostatnich tygodniach okazało się, że Wojciechowskiemu nie podoba się polski plan, za mało w nim wysiłków na rzecz dobrostanu zwierząt i sekwestracji dwutlenku węgla. Z kosmetycznych poprawek zrobiła się zaawansowana operacja plastyczna. Na ostatniej prostej, na szybko zorganizowanym spotkaniu imitującym konsultacje społeczne, ministerstwo pod wpływem KE i niektórych związków branżowych zaproponowało zupełnie nową koncepcję ekoschematów. Faktem jest, że wielu rolnikom 16 ekoschematów wydawało się nie do ogarnięcia, tak teraz w nowej propozycji zostało ich 6, choć dwa największe – Rolnictwo węglowe i Dobrostan zwierząt połączyły w sobie kilka wcześniejszych pomysłów. Mimo wprowadzenia nowych pomysłów poruszamy się w zbliżonym budżecie. Wygranym jest Dobrostan zwierząt, którego budżet się podwoił.

Sześć ekoschematów w aktualnej wersji

Nowe propozycje to:

• Rolnictwo węglowe
• Dobrostan zwierząt

Powyższe nowe ekoschematy będą objęte systemem punktowym, gdzie suma punktów zależeć będzie od zastosowanych praktyk. Każdy zdobyty punkt wart jest ok. 100 zł.

Ponadto pozostają wcześniej zaproponowane ekoschematy:

• Obszary z roślinami miododajnymi – szacunkowa stawka 269,21 €/ha.
• Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin – pod nadzorem podmiotów certyfikujących, szac. stawka 292,13 €/ha.
• Biologiczna ochrona upraw – przy wykorzystaniu preparatów mikrobiologicznych, stawka 89,89 €/ha.
• Retencjonowanie wody na TUZ – na obszary zalewane czy podtapiane, szacunkowa stawka 63,15 €/ha.

Ekoschematy te nie będą objęte systemem punktowym. Wysokość wsparcia zależeć będzie od spełnienia wymogów i objętej powierzchni. Wydatki na cele środowiskowo-klimatyczne zostały zwiększone z ponad 37% do 43% alokacji II filaru WPR.

Rolnictwo ekologiczne – przestaje być klasycznym ekoschematem. Realizacja tego działania została w pełni przeniesiona do II filaru.

W ramach negocjacji z KE uzgodniono nowe normy dobrej kultury rolnej. Poza wymogiem dywersyfikacji upraw dodano wymóg zmianowania upraw na powierzchni 40% GO. Nie będzie też można siać dłużej niż 3 lata tej samej uprawy w plonie głównym. W definicji uprawy nie będzie też rozróżnienia pomiędzy formą jarą i ozimą. W okresie jesienno-zimowym aż 80% powierzchni GO musi być pod okrywą ochronną gleby. W wielu gospodarstwach będzie to trudne do spełnienia.

Ekoschemat Rolnictwo węglowe: główne zasady

Rolnictwo węglowe – to nowy ekoschemat, który ma łączyć kilka dotychczasowych ekoschematów poprawiających jakość gleb oraz zarządzanie składnikami odżywczymi. Na Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi składać się będą różne praktyki stosowane w gospodarstwie, za które rolnicy otrzymają określoną liczbę punktów (tab. 1.). Są to:

Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt:

• obsada co najmniej 0,3 DJP/ha TUZ i maks. 2 DJP/ha TUZ w okresie wegetacyjnym roślin,
• zakaz przeorywania TUZ w okresie realizacji ekoschematu ma wzmocnić jego znaczenie w sekwestracji węgla.

Międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe:

Utrzymywanie roślin w postaci:

• wsiewek roślin bobowatych drobnonasiennych lub mieszanek z udziałem roślin bobowatych drobnonasiennych w uprawę główną lub;
• międzyplonów ozimych w formie mieszanek utworzonych z co najmniej 2 gatunków roślin w terminie do 1 października i utrzymywanych co najmniej do 15 lutego następnego roku.

Zakaz stosowania ś.o.r.:

• na międzyplonach ozimych – przez okres ich utrzymania,
• w przypadku wsiewek śródplonowych – od momentu zbioru uprawy głównej przez co najmniej 8 tygodni lub do momentu wysiewu kolejnej uprawy głównej.

Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia:

• Wariant podstawowy (w przypadku, gdy wyniki próbek gleby nie wskazują na potrzebę wapnowania): celem jest właściwe zarządzanie nawożeniem dostosowanym do zasobności gleb (N, P, K, Mg i Ca) na podstawie badania gleby i systemów wspomagania decyzji – planów nawozowych na GO i TUZ, oraz
• Wariant z wapnowaniem obejmuje zakres podstawowy rozszerzony o wapnowanie, którego potrzeba wynika z przeprowadzonych w ramach wariantu podstawowego badań gleby. Wsparcie do wapnowania przysługuje do areału gruntów w gospodarstwie o pH poniżej lub równej 5,5, nie częściej niż raz na 4 lata na działkę rolną.

Zróżnicowana struktura upraw:

Uprawa co najmniej 3 różnych upraw na GO i wprowadzenie roślin przyczyniających się do poprawy bilansu materii organicznej w glebie:

• udział głównej uprawy nie przekracza 65% w strukturze, zaś najmniejszej nie może być poniżej 10%,
• co najmniej 20% stanowią rośliny poprawiające bilans mat. organicznej,
• zboża i rzepak nie mogą przekroczyć 65%,
• uprawy uszczuplające mat. organiczną nie mogą stanowić więcej niż 30% (np. buraki).

Wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji:

• wymieszanie obornika z glebą maksymalnie w ciągu 12 godzin od aplikacji na GO w celu ograniczenia emisji amoniaku oraz podtlenku azotu,
• potwierdzenie realizacji tej praktyki za pomocą tzw. zdjęcia geotagowanego.

Stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo.

Uproszczone systemy uprawy

• na gruntach ornych uprawa roślin prowadzona jest w formie uprawy konserwującej bezorkowej lub uprawy pasowej (strip-till). Zabiegi uprawowe bez pługa, po zbiorze na polu zostawia się całość resztek pożniwnych w formie mulczu. Zabiegi uprawowe są zredukowane do niezbędnego minimum.

Wymieszanie słomy z glebą

• w celu zwiększenia poziomu materii organicznej, wprowadzenia składników odżywczych i poprawy żyzności gleby rozdrobnienie i wymieszanie z glebą całej słomy po zbiorze.

O wysokości stawki dopłat decydują punkty

W systemie punktowym każdej z tych praktyk przypisana jest odpowiednia liczba punktów, która odpowiada wysokości planowanej stawki za daną praktykę. Założono, że 1 pkt odpowiada ok. 100 zł (22,47 E). Punkty mają być przyznawane do każdego ha, na którym realizowana będzie dana praktyka. Podstawę do wyliczenia płatności za ekoschemat stanowi suma punktów uzyskana w ramach ekoschematu, uwzględniająca liczbę realizowanych praktyk, ich wartość oraz powierzchnię, na której będą realizowane.

W przypadku większego (lub mniejszego) zainteresowania realizacją poszczególnych praktyk w ramach ekoschematu proponowane punkty lub ich wartość mogą być zmniejszone lub zwiększone, ale tylko do maksymalnej stawki. Warunkiem dostępu do ekoschematu jest uzyskanie takiej sumy punktów, która odpowiada liczbie punktów dla najwyżej punktowanej praktyki na co najmniej 25% powierzchni. Ale uwaga: w przypadku większego zainteresowania niż przewiduje koperta finansowa będzie redukcja stawek. Ministerstwo pracuje jeszcze nad zasadami łączenia ekoschematów.

Ekoschemat Dobrostan zwierząt

Komisarz Wojciechowski w ostatnich miesiącach przytaczał dane, jak bardzo w ostatnich latach ubyło w Europie i w Polsce gospodarstw zajmujących się produkcją zwierzęcą. We wsparciu tych gospodarstw poprzez dopłaty do wyższego dobrostanu widzi szansę na powstrzymanie tego trendu. Rozszerzenie ekoschematu Dobrostan zwierząt to największa zmiana w KPS oraz podwojenie środków do kwoty 1,4 mld €.

Za rozszerzeniem tego pakietu lobbowali również przedstawiciele związków branżowych, producentów mleka, wołowiny, czy trzody chlewnej.

Ekoschemat Dobrostan zwierząt dla bydła i trzody chlewnej opiera się na systemie punktowym. Tu także każdy punkt jest wart ok. 100 zł. Zamiast dotychczasowych „grup praktyk/wariantów” dla danej grupy technologicznej zwierząt rolnik będzie miał do wyboru kilka punktowanych praktyk.

Główny wymóg dobrostanu: 20% więcej miejsca

Warunkiem przystąpienia do realizacji ekoschematu będzie realizacja praktyki, polegającej na zapewnieniu zwierzętom zwiększonej powierzchni bytowej w budynkach o co najmniej 20%. Warunek ten nie dotyczyłby jedynie wypasu krów mlecznych (praktyka niezależna od pozostałych). Punktowane będą praktyki dotychczas proponowane dla danej grupy zwierząt oraz nowe, które przyczynią się do wzrostu poziomu dobrostanu zwierząt objętych interwencją, np. ściółka dla świń, czy wybiegi dla krów mlecznych.

W przypadku tuczników płatności mają przysługiwać nie tylko do tuczników pochodzących od loch objętych interwencją, ale również pozostałych. U tuczników proponuje się wprowadzenie ograniczeń długości transportu do miejsca tuczu. Płatnością dobrostanową będą objęte również tuczniki pochodzące od loch utrzymywanych w siedzibie stada położonej nie dalej niż 50 km od siedziby stada, w której będą utrzymywane tuczniki, w odniesieniu do których realizowany jest dobrostan tuczników.

Propozycja ekoschematu w odniesieniu do pozostałych gatunków, tzn. owiec, kóz, koni i drobiu (kury nioski, kurczęta brojlery, indyki utrzymywane z przeznaczeniem do produkcji mięsa) pozostaje bez zmian, czyli utrzymany zostanie dotychczasowy system wariantowy.

Jak czytamy w uzasadnieniu, system punktowy został oparty na wyliczonych przez Instytut Zootechniki – PIB stawkach płatności odzwierciedlających utracone przychody i dodatkowe koszty, wynikające z realizacji zobowiązań dobrostanowych.

Warunki skorzystania ze wsparcia dobrostanowego

Oprócz obowiązkowego zwiększenia powierzchni o 20% rolnik musi spełnić warunki:

• objąć wymogami/praktykami wszystkie zwierzęta danej grupy utrzymywane w gospodarstwie;
• odbyć jednorazowe szkolenie z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków (wymóg ten będzie obowiązywał od 2024 r.);
• mieć plan poprawy dobrostanu zwierząt (nie dotyczy wypasu krów mlecznych).

Dobrostan loch: ograniczenie systemu jarzmowego

• Powierzchnia bytowa większa o co najmniej 20% lub o co najmniej 50% zgodnie z tabelą określającą minimalną powierzchnię.
• Lochy nie są utrzymywane w systemie jarzmowym, dopuszcza się utrzymywanie w jarzmach w okresie okołoporodowym, nie dłużej niż 14 dni.
• Zapewnienie ściółki – dodatkowa praktyka przy zapewnieniu zwiększonej powierzchni.
• Odsadzanie prosiąt nie wcześniej niż w 35. dniu (standard to 28 dni) od urodzenia (dotyczy wariantu ze zwiększeniem powierzchni bytowej).

Aby rolnik mógł skorzystać z ww. praktyk płatnych/punktowanych, lochy muszą być indywidualnie oznakowane i zarejestrowane w systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Przykładowo gospodarstwo utrzymujące 100 loch (w przeliczeniu 50 DJP), które za dobrostan (pierwsze trzy pozycje z tab. 2) uzbiera 16,4 pkt./DJP może otrzymać 82 tys. zł. Problemem jednak może być spełnienie warunku utrzymania loch bez jarzma w porodówce. Wiele gospodarstw nie ma kojców, umożliwiających obrócenie się i ruch w kojcu porodowym.

Większa powierzchnia dla tuczników

• Powierzchnia bytowa większa o co najmniej 20% lub o co najmniej 50% zgodnie z tabelą określającą minimalne powierzchnie (obowiązujące normy to np. 0,65 m² na tucznika w przedziale 85–110 kg i 1 m² powyżej 110 kg).
• Utrzymanie na ściółce ze słomy lub podobnego materiału na powierzchni gwarantującej odpoczynek.
• Płatnością dobrostanową objęte będą jedynie tuczniki pochodzące od loch realizujących dobrostan loch, lub od loch utrzymywanych w siedzibie stada położonej nie dalej niż 50 km od siedziby stada, w której będą tuczniki, w odniesieniu do których realizowany jest dobrostan tuczników.

Szczegółowe wymogi dla świń w ekoschemacie "Dobrostan zwierząt" opisujemy tutaj.

Praktyki w ekoschemacie: Dobrostan krów mlecznych

• Powierzchnia bytowa dla krów utrzymywanych grupowo zwiększona o co najmniej 20% lub co najmniej o 50%.
• Utrzymanie na ściółce ze słomy lub podobnego materiału na powierzchni stanowiska/legowiska gwarantującej odpoczynek.
• Odsadzanie cieląt nie wcześniej niż w 5. dniu od ich urodzenia.
• Letni wypas przez co najmniej 120 dni w sezonie wegetacyjnym (przez min. 6 godz. dziennie), bez uwięzi.
• Zapewnienie dostępu do wybiegu przez co najmniej 4 godz. dziennie przez cały rok.

Przykładowo gospodarstwo utrzymujące 50 krów (czyli 50 DJP), które za dobrostan nazbiera 13 pkt./DJP może otrzymać 65 tys. zł. Rolnik korzystający z płatności jedynie do wypasu krów mlecznych (bez powiększonej powierzchni bytowej w budynkach) nie może korzystać z innych praktyk z menu.

Jak zapewnić dobrostan krów mlecznych? O szczegółach tego wsparcia piszemy tutaj.

Dla jakich grup ekoschemat Dobrostan: krowy mamki?

Wymogi dotyczą krów mamek, cieląt, opasów o masie ciała do 300 kg i jałówek użytkowanych w kierunku mięsnym, utrzymywanych bez uwięzi.

• Powierzchnia bytowa w pomieszczeniach/budynkach większa o co najmniej 20% lub co najmniej 50% zgodnie z tabelą określającą normy powierzchni.
• Utrzymanie na ściółce ze słomy lub podobnego materiału w obszarze legowiskowym, dającym odpoczynek.
• Zapewnienie dostępu do wybiegu min. 4 godz. dziennie przez cały rok.
• Letni wypas przez co najmniej 120 dni (min. 6 godz. dziennie), bez uwięzi.

Dopłaty 2023: Dobrostan krów mamek i opasów – warunki, stawki i wyliczenia - czytaj tutaj!

Dobrostan opasów: wybieg, ściółka, wypas

Wymogami objęte jest bydło opasowe w wieku kwalifikującym się do płatności, utrzymywane bez uwięzi.

• Powierzchnia bytowa większa o co najmniej 20% lub co najmniej 50%, utrzymywanie bez uwięzi.
• Utrzymanie na ściółce ze słomy lub podobnego materiału – na powierzchni minimum stanowiska/legowiska.
• Zapewnienie dostępu do wybiegu min. 4 godz. przez cały rok.
• Letni wypas przez co najmniej 120 dni (min. 6 godz. dziennie), bez uwięzi.

Do płatności ma być zakwalifikowane tylko bydło opasowe w wieku: od ukończenia 4. miesiąca życia do ukończenia 18. miesiąca życia, utrzymywane w danym gospodarstwie w tym okresie co najmniej przez 120 dni – w przypadku opasów, które pochodzą lub nie od krów mamek objętych interwencją.

Im więcej zwierząt, tym mniejsza płatność z ekoschematu

Ale uwaga: płatności w obrębie danej grupy technologicznej zwierząt są objęte zasadą degresywności. Gospodarstwa utrzymujące do 100 DJP – dostaną 100% płatności z ekoschematu. Od 100 DJP do 150 DJP otrzymają 75% płatności, zaś powyżej 150 DJP płatność już nie przysługuje.

Przy przekroczeniu koperty trzeba liczyć się ze współczynnikiem redukcji. Aby jednak otrzymać jakąkolwiek płatność za dobrostan, wszystkie zwierzęta w stadzie muszą spełniać wymogi podwyższonego dobrostanu. Dla dużych stad może to być istotny czynnik ograniczający. Z kolei dla mniejszych gospodarstw wprowadzenie zasad dobrostanu może poprawić ich wynik finansowy, ale czy to wystarczy na przetrwanie? Czas pokaże.

KOMENTARZ REDAKCJI: Obyśmy nie ugrzęźli w procedurach

Nowe ekoschematy mają dać szansę na uzupełnienie brakujących dopłat bezpośrednich. Ekoschemat rolnictwo węglowe łączy wiele praktyk, które dla gospodarstw wydają się logiczne, jednak już wiadomo, że nie będzie można łączyć tych praktyk, które wiążą się z realizacją tego samego celu. Unia nie chce płacić dwa razy za to samo. Poza tym, jeśli rolnicy szturmem ruszą do ich realizacji, trzeba będzie obciąć stawki. Ale o tym rolnicy dowiedzą się, dopiero gdy Agencja przeanalizuje wszystkie wnioski.

O wiele bardziej skomplikowany będzie dobrostan zwierząt. Punktacja wydaje się prosta i logiczna, ale wszystko będzie zależeć od procedur i dokumentacji, która będzie wymagana przy wdrożeniu planu poprawy dobrostanu i kontroli jego realizacji. W wielu chlewniach czy oborach nie da się tego zrobić bez inwestycji. Sama dopłata dobrostanowa to za mało na przebudowę systemu utrzymania zwierząt. Wciąż zdecydowana większość krów mlecznych (szacuje się, że ok. 70%) stoi na uwięzi, co jest dalekie od dobrostanu. A na inwestycje w II filarze, z którego można by finansować modernizację i budowę nowych obiektów, pieniędzy ubyło, bo muszą zasilić rolnictwo ekologiczne.

Artykuł ukazał się w sierpniowym numerze top agrar Polska. Sprawdź aktualne wydanie!

kb
fot. Bujoczek, Sierszeńska