Ustawa o VAT w ogóle nie odnosi się do kwestii związanych ze śmiercią podatnika czynnego, za wyjątkiem nałożenia na następców prawnych obowiązku zawiadomienia US o śmierci tego podatnika. Zatem zastosowanie będą miały w tym przypadku przepisy ustawy Ordynacja podatkowa oraz decyzje US. Jednak zasadniczą kwestią będzie w takich przypadkach zamiar następców prawnych (tutaj: żona i synowie) co do zamiaru kontynuowania prowadzenia działalności rolniczej i wybór statusu podatkowego VAT w tej działalności. Generalnie obowiązuje zasada, że wszelkie prawa i obowiązki podatnika VAT wygasają wraz z jego śmiercią, a ewentualne rozliczenia VAT po śmierci są nieuprawnione bez ewentualnej zgody US. Rozważmy zatem następujące sytuacje:
- Jeden z następców prawnych gospodarstwa (faktycznie w tym przypadku będą to już współwłaściciele gospodarstwa spadkowego od dnia śmierci, niezależnie od dalszego postępowania spadkowego) ,np. żona składa niezwłocznie (w ciągu 7 dni) deklarację VAT-Z za zmarłego) i deklarację VAT-R i praktycznie od pierwszego dnia miesiąca następującego zostaje podatnikiem czynnym zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy. Od tego dnia ma prawo wystawiać faktury i rozliczać VAT bez żadnych skutków podatkowych wstecz.
Pozostaje problem VAT w okresie od dnia śmierci podatnika do dnia uzyskania statusu podatnika czynnego przez następcę. Na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3 można wywieść pogląd, że następcy prawni w tym okresie będą występować jako podatnicy zwolnieni (ryczałtowi), zatem nie ma możliwości wystawiania przy sprzedaży w tym okresie faktur VAT (patrz m.in. interpretacja indywidualna z 26.11.2019 r. sygn. 0115-KDIT1-1.4012.597.2019.3.MM.). Jednak znane też są inne interpretacje, np. ITPP1/443-334/12/IK dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy, który stwierdził, że …nie jest możliwe w tej sytuacji przy kontynuowaniu prowadzenia gospodarstwa rolniczego spadkodawcy, który był czynnym podatnikiem VAT korzystanie ze zwolnienia przewidzianego dla rolników ryczałtowych.
Następcy prawni nie mają prawa, bez zgody US, rozliczać VAT za ostatni okres rozliczeniowy, czyli w imieniu nieżyjącego podatnika VAT. Równocześnie następcy prawni mają obowiązek powiadomić swoich odbiorców o śmierci podatnika, aby nie wystawiali na jego imię faktur VAT. - Następcy prawni decydują się na pozostanie w statusie rolnika ryczałtowego, czyli produkcja rolnicza będzie kontynuowana jako zwolniona, a towary nabyte z odliczeniem VAT dla sprzedaży opodatkowanej będą teraz służyć sprzedaży opodatkowanej. Bez zmiany pozostaje kwestia rozliczeń VAT za zmarłego, jak w pkt 1, natomiast pozostanie problem ewentualnej korekty VAT zgodnie z art. 9, za towary, którym do dnia śmierci podatnika nie minął okres korekty.
Należy podkreślić, że gospodarstwa rolne nie są objęte regulacjami tzw. sukcesji po śmierci podatnika. Równocześnie orzecznictwo organów skarbowych co do kontynuowania przez następców prawnych działalności zwolnionej z VAT jest bardzo skromne, a znana linia interpretacyjna zmierza do „zmuszania” następców gospodarstw rolnych do utrzymywania statusu podatnika czynnego przez jego następców. W takiej sytuacji wskazane jest wystąpienie do KIS o indywidualną interpretację.
Roman Włodarz
