PDO pszenicy ozimej - jakie odmiany są zalecane do siewu w 2023 roku?
20.08.2023
Pszenica ozima zajmuje w kraju największy areał – 2,25 mln ha, co dodatkowo sugeruje wymóg uprawy odmian dobrze plonujących w poszczególnych rejonach. Wskazują je np. wyniki badań PDO.
Z artykułu dowiesz się
Wojewódzkie listy odmian pszenicy ozimej zalecane do siewu w 2023 roku. (wg COBORU)
Odmiany pszenicy ozimej.
Rośnie areał plantacji nasiennych.
Rekomendowane odmiany pszenicy ozimej na rok 2023.
Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa.
Potencjał plonowania.
Parametry - białko.
Zdrowotność odmian.
Zimotrwałość odmian.
Polegaj na plonach w rejonie.
Mamy kolejny rok z suszą, co oznacza, że woda staje się najważniejszym czynnikiem produkcyjnym. Przed siewami warto więc wybrać odmianę o większej odporności na ten stres abiotyczny oraz na agrofagi, którym sprzyja ocieplanie klimatu. Są to np. sprawcy rdzy czy septoriozy.
Wśród szkodników rośnie znaczenie mszyc, skrzypionek oraz pryszczarków, a w grupie chwastów
chwastnicy jednostronnej,
miotły zbożowej,
komosy białej,
czy rumianowatych, które wykształcając mocny system korzeniowy lub kiełkując z głębszych warstw gleby, silnie konkurują ze zbożami.
Wybierając zatem odmiany dobrze plonujące także w warunkach stresu środowiska, można ograniczyć jego skutki, zmniejszyć nakłady i poprawić opłacalność uprawy. Dlatego warto wnikliwie przeanalizować wyniki PDO.
Wojewódzkie listy odmian pszenicy ozimej zalecane do siewu w 2023 roku. (wg COBORU)
r e k l a m a
Wybór odmian pszenicy ozimej
Liczba odmian w Krajowym rejestrze (KR) systematycznie się zwiększa. Obecnie w KR pszenicy ozimej znajdują się 153 odmiany, w tym jedna z grupy technologicznej elitarne chlebowe (E), 58 – jakościowe chlebowe (A), 78 – chlebowe (B) i 12 – pastewne lub inne (C). Ponadto, zarejestrowane są też 4 odmiany regionalne, naturalnie przystosowane do lokalnych warunków, rejestrowane bez wymogu badania WGO, głównie dla zachowanie bioróżnorodności. Większość odmian (97) pochodzi z hodowli zagranicznych.
Rośnie areał plantacji nasiennych
Ważnym elementem agrotechniki jest stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego. Dla pszenicy ozimej powierzchnia plantacji nasiennych systematycznie się zwiększa i w roku 2022 wynosiła wg danych PIORiN 27,7 tys. ha. Na rynku najbardziej poszukiwane są odmiany z grupy A, których łączny udział w tym areale wynosił blisko 41%. Udział odmian z grupy B to 28%, natomiast znaczenie odmian pastewnych, na ciastka i elitarnych jest niewielkie. Największą powierzchnię plantacji nasiennych zajmuje krajowa odmiana Euforia (ok. 3,5 tys. ha), która wyróżnia się pod względem kluczowych dla pszenicy ozimej cech – plenności, jakości i zimotrwałości. Z pozostałych odmian większe znaczenie na rynku ma Kariatyda (900 ha) oraz Formacja, RGT Kilimanjaro, Arkadia, KWS Donovan (600–750 ha) oraz RGT Bilanz, Symetria, Bataja i Belissa (500–580 ha). Spośród odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) największe znaczenie miała Wilejka, która jest odmianą krajową niezarejestrowaną w Polsce (670 ha) oraz KWS Emil, Askaban i Findus (530–650 ha).
W KR jest mało odmian ościstych. Cecha ta ogranicza np. skutki wysokich temperatur w łanie oraz straty powodowane przez zwierzynę leśną. Fot. Biernacki.
Rekomendowane odmiany pszenicy ozimej na rok 2023
Duża liczba odmian pszenicy ozimej dostępnych na rynku powoduje, że wybór materiału siewnego nie jest łatwy. A mając na uwadze, że gatunek zajmuje w Polsce ok. 2,3 mln ha, zakup niewłaściwej odmiany może oznaczać dużą stratę w skali kraju oraz indywidualnego gospodarstwa. Z drugiej strony bogata oferta pozwala znaleźć odmianę najlepiej dostosowaną do lokalnych warunków środowiskowych. Dużym ułatwieniem w tym wyborze są Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa (LOZ, patrz mapa). Tworzy się je w poszczególnych województwach na podstawie wyników badań PDO, z uwzględnieniem plonowania odmian w poszczególnych rejonach kraju. Część województw określa także wartości użytkowe odmian lub ich minimalny poziom zimotrwałości. W 2023 r. dla pszenicy ozimej w każdym województwie rekomendowanych jest od 8 do 16 odmian. W największej liczbie województw polecane są odmiany:
Venecja (14),
Artist (13),
LG Keramik (12),
Opoka (12) i RGT Bilanz (12).
Rekomendacja odmian w większej liczbie województw świadczy o ich dużej stabilności plonowania w różnych warunkach glebowo-klimatycznych oraz przy różnym przebiegu pogody.
Rośnie potencjał plonowania
W tabeli 1. przedstawiono najważniejsze cechy 108 odmian pszenicy ozimej, które były badane w doświadczeniach PDO w ostatnich trzech latach. Uszeregowano je alfabetycznie w poszczególnych grupach technologicznych. Warto zaznaczyć, że odmiany zarejestrowane w ostatnich latach wnoszą istotny postęp w plenności. Często jednak osiągany jest on kosztem mniejszej zimotrwałości, co potwierdzają tegoroczne rejestracje. Odmiany te plonują powyżej średniej ze wszystkich badanych, natomiast tylko 7 spośród 18 nowości ma oceny zimotrwałości powyżej 4.
W grupie odmian jakościowych wysokim poziomem plonowania wyróżniają się:
Callistus,
RGT Taktik,
RGT Technik,
Saratus,
LG Bronka i Ostoja, które jednak cechują się niższą zimotrwałością, uzyskując oceny 2–3.
Spośród odmian o wyższej zimotrwałości (4 i powyżej) bardzo dobrze plonują:
Pallas,
Opoka,
Alegoria i RGT Diplom.
Wysoki poziom plonowania utrzymują również starsze odmiany RGT Kilimanjaro i Linus. Wśród najlepiej plonujących odmian chlebowych, podobnie jak w grupie jakościowych, znalazły się odmiany o mniejszej zimotrwałości, tj. mieszańcowa odmiana Hyvega oraz zarejestrowane w tym roku Iskra, WPB Newton i Sanseo.
Białko – ważny parametr
Wartość wypiekową pszenicy określa się poprzez zaliczenie jej do jednej z 4 grup technologicznych (E, A, B lub C), o czym decyduje 7 wskaźników. Jednym z kluczowych kryteriów oceny pszenicy przeznaczonej do wypieku chleba jest zawartość białka. Duży wpływ na tę cechę ma przebieg pogody, zwłaszcza ilość i rozkład opadów oraz nawożenie azotem. Zawartość białka jest też w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie, dlatego warto zwrócić uwagę na ten parametr przy wyborze odmiany. W obecnych warunkach, tj. przy wysokich cenach nawozów, anomaliach pogody, na znaczeniu mogą zyskiwać odmiany o genetycznie uwarunkowanej dużej zawartości białka. Różnice odmianowe w tej cesze są znaczne. W grupie odmian jakościowych większość odmian w zawartości białka ma oceny 5 i 6, a jedynie odmiany Pallas i RGT Technik – 7. Z kolei w grupie odmian chlebowych notę 7 ma tylko odmiana Polarkap.
Zdrowotność odmian
W ostatnich latach w pracach hodowlanych coraz większą uwagę zwraca się na zwiększenie odporności odmian na stresy biotyczne i abiotyczne. Istotna jest zwłaszcza odporność na choroby. Przy wyborze odmiany należy uwzględniać wymogi integrowanej ochrony roślin oraz założenia EZŁ, a także wycofywanie wielu substancji czynnych. Pszenica ozima na ogół uprawiana jest w technologii intensywnej, ale nawet przy powszechnym stosowaniu fungicydów, genetyczna odporność odmian na choroby jest istotna. W doświadczeniach PDO odporność ta oceniana jest na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1), gdzie nie stosuje się fungicydów i regulatorów wzrostu.
W badanym gatunku najczęściej obserwuje się septoriozy liści, jednak różnice odmianowe są stosunkowo niewielkie. Większą odpornością cechuje się jedynie nowo zarejestrowana odmiana LG Bronka. Większe różnice w odporności odmian dotyczą mączniaka prawdziwego, rdzy brunatnej i rdzy żółtej. Kilka odmian jest bardziej podatnych na te choroby, co należy uwzględnić w planowaniu ochrony chemicznej. Warto zwrócić też uwagę na rdzę żółtą, która występuje z różnym nasileniem w poszczególnych latach i rejonach kraju, a w przypadku silnego porażenia, zwłaszcza u odmian podatnych, może przyczynić się do znacznego spadku plonowania.
Trudno ocenić zimotrwałość
W ciągu ostatnich kilku lat zimy miały najczęściej łagodny przebieg. Większe spadki temperatur były zwykle krótkotrwałe i na ogół nawet niewielka pokrywa śnieżna skutecznie chroniła rośliny przed wymarzaniem, nawet jeśli nie osiągały optymalnego rozwoju przed spoczynkiem zimowym. Lokalnie pewne straty z powodu złego przezimowania obserwowano również z innych przyczyn, jak porażenie pleśnią śniegową czy wymakanie.
Brak zim utrudnia właściwą ocenę zimotrwałości, która w ostatnich latach opiera się głównie na wynikach prowokacyjnych z komory niskich temperatur. Należy zdawać sobie sprawę, że ocena w sztucznych warunkach może odbiegać od wyników uzyskanych w trakcie surowych zim. Niemniej ryzyko wymarzania w warunkach zmieniającego się klimatu i nasilania zjawisk ekstremalnych jest duże i zimotrwałość powinna pozostać ważnym kryterium wyboru odmiany do siewu.
Polegaj na plonach w rejonie
Przyjęte przez COBORU rejony agrotechniczne na potrzeby oceny i rejestracji odmian to trochę umowny podział kraju na 6 regionów. Wyodrębnione zostały zgodnie z granicami administracyjnymi 2 lub 3 województw, biegnących w 3 pasach kraju, tj. północnym, środkowym i południowym (patrz mapka). Nie są to natomiast ścisłe okręgi agrotechnicznych obszarów Polski, ustalone na bazie fenologicznych pór roku, rzek głównych i dorzeczy czy rzeźby terenu. Układ ten stosowany jest w COBORU dla większości gatunków uprawnych, z wyjątkiem soi, dla której obowiązuje podział na 3 pasy kraju, powstałe z połączenia rejonu I z II (rejon północny), III z IV (rejon środkowy) oraz V z VI (rejon południowy).
Poziom a2
Podane średnie wyniki plonowania z lat 2020–2022 (tab. 1 poniżej., cz. 1–3) dotyczą tylko intensywnego poziomu agrotechniki, tj. a2. Różni się on od przeciętnego poziomu a1 (bez ochrony) wyższym nawożeniem azotowym o 40 kg/ha, stosowaniem dolistnych preparatów wieloskładnikowych oraz ochroną przed chorobami i wyleganiem. Są to zabiegi powszechnie stosowane w krajowej uprawie polowej tego gatunku.
Poziom a1 jest natomiast bardzo przydatny w ocenie odmian do ustalenia ich naturalnej odporności przed patogenami oraz czynnikami powodującymi wyleganie. Oba elementy są bardzo istotne zarówno z praktycznego punktu widzenia, jak i kosztów prowadzenia uprawy.
Różne warunki
Duża liczba doświadczeń z pszenicą ozimą, prowadzonych w ramach PDO pozwala m.in. na precyzyjną ocenę plonowania odmian w poszczególnych rejonach naszego kraju. Na terenach tych warunki glebowo-klimatyczne są w Polsce dość zróżnicowane. Poszczególne rejony różnią się bowiem pod względem sumy opadów, długości okresu wegetacji czy wartością średnich temperatur. Czynniki te sprawiają również, że znacząco inne są także terminy rozpoczęcia i zakończenia prac polowych oraz przebiegu kolejnych pór roku, a zwłaszcza faz rozwoju roślin, co ostatecznie przekłada się na wielkość plonowania. Zależnie od układu pogody w sezonie, raz sprzyja ona odmianom wcześniejszym, innym razem późniejszym, a na to wszystko nakłada się również lokalna różna presja chorób i szkodników w poszczególnych latach, także zdominowana przez warunki środowiska.
Dopasować odmiany
Kilkuletnia analiza wyników plonowania w rejonach pozwala określić przydatność poszczególnych odmian do uprawy w danym rejonie. Część odmian plonuje na zbliżonym poziomie w całym kraju, niektóre zaś wyraźnie lepiej lub gorzej w poszczególnych rejonach. Dodatkową trudnością w tej ocenie jest także różna reakcja odmian na poziomy agrotechniki.
Na przykład odmiana Callistus, która średnio w kraju plonuje bardzo dobrze, stosunkowo gorsze wyniki uzyskała na północy kraju (rejony I i II). Z kolei dla odmiany Saratus najkorzystniejsze jest południe kraju (rejony V i VI), natomiast odmiana RGT Taktik wyraźnie lepiej plonuje w zachodniej połowie kraju (rejony I, III i VI).
W grupie odmian chlebowych (B) warto zwrócić uwagę na reakcję rejonową mieszańcowej odmiany Hyvega. Średnio w kraju plonuje bardzo dobrze, jednak najlepiej wypada na południu Polski i w pasie środkowym. Odmiana Bulldozer uzyskuje korzystne wyniki plonowania w całym kraju z wyjątkiem rejonu IV. Z kolei dla odmiany Sanseo mniej korzystny jest rejon II.
Faworyci rejonów
Na podstawie ostatnich 3 lat badań PDO dla wielu odmian można wskazać rejony, w których uzyskały bardzo dobre plony oraz te z przeciętnym, czy nawet dość słabym średnim wynikiem w kraju, jednak w danym rejonie znajdują się w ścisłej czołówce. Na wysokim poziomie agrotechniki (a2) najwyższe plony pochodzą z II rejonu, chociaż wiele wartościowych wyników uzyskano także w innych rejonach, co wyróżniono w tabelach żółtym tłem. Niektóre odmiany najlepsze polny osiągnęły z kolei w kilku rejonach, co świadczy o ich możliwościach adaptacyjnych do różnych warunków środowiska. Są to np. Attribut i Calistus z grupy A, Hyvega, Sanseo (B) oraz LG Egmont, Sikorka i Tonnage (C). W grupie A rekordzistką plonu jest odmiana Asory ze średnim wynikiem 116,0 dt/ha, w B bardzo wysokie plony uzyskały WPB Newton – 117,6 dt/ha, Komponent – 117,1 dt/ha i SU Tarroca – 116,0 dt/ha.
