Zmiany klimatyczne zachodzące w ostatnich czasach w naszym kraju przyczyniają się do zmian struktury zasiewów. Dotyczy to również zbóż, w tym jęczmienia jarego. Gatunek ten do tej pory zajmował największą powierzchnię uprawy w Polsce, spośród wszystkich zbóż jarych. I od kilku lat powierzchnia uprawy jęczmienia jarego ulegała tylko nieznacznym wahaniom. Jednak według GUS w roku 2020 nastąpił dość znaczny spadek jej areału z 751 tys. ha do 406 tys. ha (patrz wykres). Stanowi obecnie 9,4% zasiewów zbóż z mieszankami zbożowymi. Jednak nadal najwięcej jęczmienia uprawia się w województwach wielkopolskim, lubelskim i kujawsko pomorskim, w których jęczmieniem obsiewa się ok 50 tys. ha.

W roku 2021 doświadczenia PDO z jęczmieniem jarym wysiane był w optymalny terminie, jednak chłodny kwiecień opóźnił wschody roślin. Również chłodny maj, choć przyniósł korzystne opady, to przyczynił się do słabego rozkrzewienia roślin. W czerwcu temperatury gwałtownie wzrosły, co przy niedostatku opadów negatywnie wpłynęło na rozwój roślin. Niedobór wody negatywnie wpłynął także na wysokość roślin oraz na wielkość plonów. Natomiast w rejonach, w których wystąpiły opady deszczu stan roślin zdecydowanie się poprawił. Jednak lokalnie, zwłaszcza na południu kraju, opady deszczu były gwałtowne i doprowadziły do wymoknięcia oraz wylegania roślin. W wielu doświadczeniach wystąpił też intensywny odrost wtórny.

Jęczmień jary uprawiany jest w głównej mierze z przeznaczeniem na paszę dla trzody chlewnej. Na ten cel można uprawiać wszystkie odmiany, a głównym kryterium ich wyboru powinien być stabilny i wysoki plon ziarna oraz odporność na choroby. Plony jęczmienia jarego minionym sezonie były porównywalne do roku 2020. Odmiany wzorcowe, którymi w minionym sezonie były Avatar, RGT Planet, Rekrut i KWS Jessie uzyskały średnio 64 dt/ha na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1) i 72,4 dt z ha na poziomie wysokim (a2). Natomiast różnice w plonach najlepszej i najsłabszej odmiany na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniosły 6,7 dt/ha, a na wysokim nawet 8 dt/ha. Biorąc pod uwagę wyniki z ostatnich trzech lat, najlepiej plonuje odmiana Bente uzyskując wynik 65,7dt/ha. Jednak najnowsze odmiany takie jak Amidala, Feedway, Rekrut, Schiwago czy Trofeum niewiele jej ustępują (patrz tab. 1.).

Najlepsze warunki do uprawy jęczmienia jarego w minionym sezonie panowały w południowe i wschodniej części kraju. I tam też jęczmień uzyskał średnio najlepsze plony – od 73,6 w rejonie V do 66,0 w rejonie IV. Zdecydowanie najsłabiej plonował w rejonie I, gdzie uzyskał zaledwie nieco ponad 50 dt/ha. Najniższe plony były w rejonie V (południowy zachód), gdzie nie przekroczyły 55,5 dt/ha. Na poziomie a2, gdzie było wyższe nawożenie, choć plony w poszczególnych rejonach były wyższe, to układ podobny. Najwyższe plony uzyskano w rejonie VI – 85,7 dt/ha, a najniższe w rejonie I 57,3 dt.ha (patrz tab. 2.).

Każdy rejon miał też innego lidera, jeśli chodzi o najlepiej plonujące odmiany. W kolejnych regionach wyróżniły się odmiany Brigitta, Wirtuoz, Bente, RGT Kepler, Etoile i Farmer.

Dużą pomocą przy wyborze właściwych odmian do siewu mogą służyć także „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw”, tzw. LOZ. Na liście znajdują się te, które najlepiej plonują w danym województwie. Jest to bardzo ważne ze względu na różnorodność glebową i klimatyczną w naszym kraju, gdyż nie każda odmiana będzie tak samo plonować w całym kraju. W roku 2021 na liście tej znalazło się 35 odmian jęczmienia jarego. Odmianą najczęściej rekomendowaną był Avatar (w 9 województwach) oraz KWS Fantex, Mecenas i Pilote (w 8 województwach). Natomiast  województwa, w których występowała największa różnorodność odmian zalecanych to Śląskie i Łódzkie. 

Na koniec roku 2021 Krajowy rejestr (KR) odmian jęczmienia jarego liczył 80 odmian. Wśród nich 21 typu browarnego oraz 59 odmian pastewnych. Większość w KR stanowią odmiany zagraniczne, których udział wyniósł 58%. W roku 2021 zarejestrowano 12 nowych odmian (3 browarne i 9 pastewnych) natomiast wykreślono 14 odmian w tym 5 browarnych oraz 9 pastewnych. Nowe odmiany wnoszą postęp nie tylko w plenności ale również w odporności na choroby i wyleganie.

Jęczmień jary szczególnie narażony jest na porażenie mączniakiem prawdziwym, plamistością siatkową, rdzą jęczmienia, rynchosporiozą i ciemnobrunatną plamistością. W ostatnich latach najczęściej na jęczmieniu pojawiała się plamistość siatkowa i rdza jęczmienia, natomiast pozostałe choroby w nielicznych doświadczeniach. Spośród odmian zarejestrowanych, do najbardziej odpornych zaliczyć można odmiany Trofeum, Schiwago, Radek, Laser, Loxton czy Brigitta.

Jęczmień jary jest zbożem podatnym na wyleganie, co wynika z delikatnej budowy źdźbła i dało się odczuć w minionym oku. Wyleganie występuje częściej przy intensywnej technologii uprawy. W przedstawionym zestawieniu wyróżnić możemy 3 odmiany o większej odporności na wyleganie: RGT Kepler, Farmer i Trofeum.

W grupie odmian browarnych ważne jest aby plenność szła w parze z jakością ziarna. Odmiany jęczmienia przeznaczone na cele browarne oceniane są pod innym kątem niż odmiany pastewne. Na ocenę wartości gospodarczej odmian jęczmienia browarnego składają się parametry jakościowe słodu i brzeczki oraz cechy ziarna, a dopiero w dalszej kolejności plon ziarna i zdrowotność. Jeśli chodzi o cechy ziarna, to ważne aby zawartość białka mieściła się w przedziale od 9,5% do 11,5%, ziarno powinno być dorodne – z wysoką masą 1000 ziaren, dobrze wykształcone i wyrównane. Spośród odmian zarejestrowanych wyróżnia się obecnie odmiana Avus i RGT Baltic z bardzo dobrą wartością browarną (8,10). Nieznacznie tylko niższy wynik wartości browarnej mają odmiany Accordine, Amidala i RGT Planet.

Powierzchnia plantacji nasiennych jęczmienia jarego w roku 2021 wyniosła 7,7 tys. ha. Tu również występuje tendencja spadkowa jeśli chodzi o rozmnożenia. W roku 2020 rozmnażano najmniej jęczmienia na przestrzeni ostatnich 10 lat, a w 2021 powierzchnia ta zmniejszyła się o kolejne 1,1 tys. ha. Nadal głównie rozmnażane są odmiany z KR, stanowiąc w tym gatunku 80% całkowitej powierzchni upraw nasiennych. Regularnie zmniejsza się też liczba odmian z katalogu wspólnotowego rozmnażanych w Polsce. W minionym roku odmiany z katalogu CCA zajmowały 20% tej powierzchni. Na rynku nasiennym spośród odmian zarejestrowanych, najbardziej popularne są obecnie odmiany pastewne Feedway, Ella i Farmer oraz browarna RGT Planet.

[bie]