Z artykułu dowiesz się
Stanu na rynku nawozowym latem 2022 r. nie można już dalej traktować jako przejściowego. Ekstremalnie wysokie ceny podstawowych środków produkcji w Polsce, jakimi są nawozy, w porównaniu z cenami płodów rolnych, spowoduje regres w zużyciu, taki jak około 30 lat temu. Jeżeli do tego dołożymy trzy czynniki, a więc duże zakwaszenie gleb w Polsce, przeciętny, a raczej niski poziom zasobności gleby w fosfor, potas, a zwłaszcza w magnez, a także coraz częstsze występowanie nie tylko suszy atmosferycznych, lecz także hydrologicznych, pojawia się pytanie o to, kiedy nastąpi redukcja plonów. Bo to, że nastąpi, jest pewne, gdyż w krytycznej sytuacji ekonomicznej rolnicy w pierwszej kolejności zmniejszą dawki składników podstawowych, czyli zużycie nawozów potasowych i fosforowych. Doprowadzi to do zmniejszenia efektywności azotu, który i tak będzie stosowany w mniejszych dawkach niż przed obecnym sezonem.
Fosfor i potas odgrywają ogromną rolę w gospodarce azotem, który decyduje o plonie. Rolnik, aby w tej tak trudnej sytuacji, utrzymać poziom produkcji głównych upraw, czyli pszenicy, rzepaku, czy też buraków cukrowych powinien działać bardzo racjonalnie. W ujęciu produkcyjnym dotyczy to dobrego rozpoznania istotnych czynników warunkujących działanie azotu. Pierwszym jest poziom plonów. W tym miejscu trzeba zanalizować potrzeby pokarmowe roślin uprawianych w zmianowaniu. Grupą krytyczną, a więc najbardziej wrażliwą na zakłócenie zaopatrzenia w składniki, są wyżej wymienione rośliny. Nawożenie składnikami podstawowymi w zmianowaniu musi być ukierunkowane właśnie na ich potrzeby. W okresie wegetacji tej grupy roślin zasobność gleby w fosfor i potas nie może być czynnikiem ograniczającym działanie stosowanego azotu. Jest to kluczowe założenie, którym dziś musi kierować się rolnik.
Trzeba mieć na uwadze jeszcze jeden kluczowy fakt – składniki takie jak K i P nie działają w glebie z szybkością notowaną dla azotu, zwłaszcza azotanowego. O ile z nawozu azotowego roślina może w odpowiednich warunkach wykorzystać ponad 70% składnika, tak z nawozu fosforowego pobiera nie więcej niż 10%, a z potasowego nie więcej niż 20%. Nawożenie P i K w istocie sprowadza się do uzupełniania zasobów glebowych tych składników, co odczytujemy jako stan zasobności. Nie ma więc możliwości uzupełnienia niedoborów poprzez jednorazowe zastosowanie dużych dawek tych składników. Podstawowym celem stosowania nawozów fosforowych i potasowych jest uzupełnianie glebowych zasobów tych składników do poziomu wymaganego przez najbardziej wrażliwą roślinę w zmianowaniu.
Jak zatem zareaguje zboże, gdy zredukujemy lub całkowicie zrezygnujemy z uzupełniania zasobów glebowych w fosfor i potas? Racjonalna gospodarka tymi składnikami w zbożach ozimych wymaga zwrócenia uwagi na kilka istotnych czynników:
Podstawą do racjonalnego ustalenia dawki P i K pod oziminy jest pobranie jednostkowe składnika na 1 t ziarna wraz ze słomą. Dane dla potasu, podane w tab. 1. dotyczą wartości pobrania maksymalnego, które u zbóż zachodzi przed kwitnieniem.
Od kwitnienia do dojrzałości pełnej zbóż następuje naturalny spadek masy potasu w zbożach, dochodzący nawet do 33% wartości maksymalnej. Trzeba być w pełni świadomym tego, że od kłoszenia do początku dojrzałości mlecznej ziarniaków ustala się liczba ziarniaków w kłosie. Rośliny niedożywione potasem zawiążą mniej ziarniaków, a co za tym idzie – plon będzie zredukowany. O plonie ziarna w pierwszej kolejności decyduje bowiem liczba ziarniaków na jednostce powierzchni (liczba kłosów × liczba ziarniaków w kłosie). W pszenicy konsumpcyjnej niedobór potasu spowoduje także spadek zawartości białka.
Wniosek jest więc prosty: pszenica musi być dobrze odżywiona potasem. Z tej też przyczyny poziom bazowy zasobności gleby w przyswajalny potas i fosfor dla pszenicy mieści się w zakresie średnim.
Na dwie sprawy trzeba jednak zwrócić uwagę. Dotyczy to sytuacji, gdy po pszenicy uprawiamy inne zboże. Natomiast, gdy pszenica jest przedplonem rzepaku, to zasobność gleby musi być o poziom wyższa. W odniesieniu do pozostałych zbóż za bazowy poziom zasobności gleby w oba składniki można przyjąć, lecz warunkowo nawet niski.
Tym warunkiem są zasoby obu tych składników w warstwie poniżej 30 cm. Jeżeli w podglebiu zasobność w P i K jest na takim samym poziomie, nawet wyższym (potas), jak w warstwie ornej, to dawka nawozowa obu składników dla niskiej klasy zasobności musi kształtować się poziomie potrzeb pokarmowych. Jeżeli jest to jednak gleba lekka, wytworzona z piasków gliniastych, a tym bardziej bardzo lekka, to poziomem bazowym jest zasobność średnia.
Po jęczmieniu, który na glebach lekkich często jest przedplonem dla rzepaku, wyjściowy poziom zasobności powinien być co najmniej średni. Zboże uprawiane przed rzepakiem jest podstawowym miejscem w zmianowaniu na regulację zasobności pod rzepak, mając na uwadze poziom plonu nie jęczmienia, czy też pszenicy, ale rzepaku. Jeżeli zasobność gleby kształtuje się na poziomie wysokim, to w uprawie zbóż można na tzw. mocnym stanowisku (podglebie gliniaste) pominąć nawożenie tym składnikiem. W przypadku fosforu niezależnie od poziomu zasobności gleby należy przed siewem, a najlepiej pod orkę, pod warunkiem równomiernego rozmieszczania w profilu pionowym, zastosować składnik w niskiej dawce (starter nawozowy). Nawóz fosforowy jako starter musi zawierać składnik rozpuszczalny w wodzie (> 80%).
O wielkości dawki składnika decyduje w pierwszej kolejności oczekiwany plon. Rolnicy powinni bardzo racjonalnie go szacować, a także dobierać odmianę dostosowaną nie tylko do warunków klimatycznych, lecz także do intensywności produkcji, w tym zasobności gleby w P i K oraz do przyjętej dawki azotu (tab. 2.).
Na stanowiskach o małej zasobności w składniki pokarmowe wskazane są odmiany ekstensywne, wykazujące tolerancję na tzw. czynniki glebowe.
Drugą składową, ważną w planie nawozowym jest poziom zasobności gleby. Bez wiedzy w tym zakresie nie jest możliwe prawidłowe określenie rzeczywistej, czy nawet przybliżonej dawki składnika. Po trzecie – na stanowiskach intensywnych kluczową rośliną nie jest zboże, lecz roślina wymagająca, głównie względem potasu.
Wskazane w tabeli 2. dawki składników można zmniejszyć, lecz pod warunkiem, że po zbiorze przedplonu słoma pozostała na polu. Jest to dobre źródło potasu (30–50% pokrycia potrzeb nawozowych w pierwszym roku po zaoraniu), lecz nie fosforu. Istotnym źródłem obu tych składników są nawozy naturalne, które uwalniają się stopniowo w kolejnych latach. To samo dotyczy pofermentu z biogazowni.
Dopiero po określeniu potrzeb nawozowych i korekcie dawki, wykorzystując inne źródła P i K, można dobrać nawóz. W przypadku potasu wybór nawozu jest drugorzędny. O zaopatrzeniu zbóż w K decydują bowiem jego zasoby glebowe. Najważniejsze w stosowaniu nawozów potasowych jest uzupełnienie zasobów składnika w glebie.
Znacznie bardziej złożony jest dobór nawozów fosforowych. Na stanowiskach o niskiej zasobności podstawowym zadaniem jest uzupełnienie zasobów. Mogą to być także nawozy oparte na technologii tzw. częściowo zakwaszonych fosforytów (tab. 3.).
Na stanowiskach o dużej, czy nawet bardzo dużej zasobności, nawozy fosforowe traktuje się jako tzw. starter. Nawóz stosowany w takim systemie musi zawierać składniki rozpuszczalne w wodzie. Rolnik powinien sprawdzić jakość agrochemiczną nawozu, czy to w etykiecie, czy też na karcie produktu.
Jak już wcześniej sygnalizowano, nawozy P i K, niezależnie od dawki i systemu nawożenia, powinny być stosowane nie przed siewem, lecz przed orką siewną, czy też innym zabiegiem podstawowym. Szybkość przemieszczania się P i K jest ekstremalnie mała. Roślina musi mieć dostęp do łatwo dostępnego składnika w pierwszym okresie wegetacji, czyli do pełni krzewienia. Tylko dobre zaopatrzenie w P i K pozwala roślinom zbożowym na wytworzenie silnych, dobrze ukorzenionych pędów wegetatywnych, które następnie przekształcą się w kłosy.
prof. Witold Grzebisz, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
fot. Sierszeńska
Jacek Daleszyński
<p>redaktor top agrar Polska, specjalista w zakresie uprawy roślin.</p>
Najważniejsze tematy
