Ostatnie sezony sprzyjały rozwojowi śmietki i trudno oczekiwać, że jej nie będzie. Rolnicy skupiają się oczywiście na jej jesiennej szkodliwości trzeciego i czwartego pokolenia szkodnika, która znacznie obniża zimotrwałość plantacji. Realnie groźne bywa także pierwsze, wiosenne pokolenie śmietki.

Śmietka kapuściana może osłabić zimotrwałość rzepaku

O aktualnych możliwościach chemicznego ograniczania śmietki piszemy na końcu. Pamiętajmy, że podstawą skutecznej walki z agrofagami jest znajomość ich biologii rozwoju i potencjalnej szkodliwości. Dlatego przypominamy dziś najważniejsze informacje z życia śmietki kapuścianej, której populacja po wycofaniu zapraw insektycydowych miała się w ostatnich latach bardzo dobrze.

Śmietka kapuściana oprócz rzepaku żeruje przede wszystkim na roślinach kapustowatych uprawnych (kapusta, brokuł, brukiew, rzepa ścierniskowa) i na chwastach (gorczyca polna, rzodkiew świrzepa, tobołki polne). Owad dorosły śmietki kapuścianej to muchówka – wygląda jak miniatura muchy domowej. Jest długości 5–6 mm i ma czerwoną plamkę na srebrzystobiałym czole. Samiec jest mniejszy (5–5,5 mm) i czarnoszary, samica (6–6,5 mm) jest brązowoszara. Larwa śmietki jest długości od 7 do 8 mm, żółtawobiała, bez wyraźnie wyodrębnionej głowy i bez odnóży. Poczwarka śmietki ma długość od 4 do 7 mm i jest brązowa w kształcie beczułki.

Formą zimującą śmietki w glebie jest poczwarka. Osobniki dorosłe opuszczają glebę w kwietniu lub maju i po tygodniu samice składają jaja długości 1 mm, po ok. 100 sztuk w małych złożach przy szyjce korzeniowej roślin żywicielskich. Po 4–8 dniach wylęgają się larwy, które początkowo żerują na korzeniach bocznych, później na korzeniach głównych i szyjce korzeniowej. W biologii tego szkodnika są informacje, że rzepak jest zagrożony od pierwszego pokolenia śmietki kapuścianej. Wyrządzane szkody są największe jeśli maj i czerwiec są suche.

Po 3–4 tygodniach larwy z pierwszego pokolenia przepoczwarczają się (najczęściej w glebie, czasami w uszkodzonych roślinach). Drugie pokolenie śmietki pojawia się w lipcu i sierpniu, trzecie we wrześniu i październiku opanowując młode rośliny rzepaku lub jego samosiewy, a czwarte w listopadzie. Rozwój (ilość pokoleń) i szkodliwość zależą od pogody. Jesienne uderzenie trzeciego i czasami czwartego pokolenia może zniszczyć nawet ponad połowę korzeni rzepaku i powodować znaczne ubytki w obsadzie rośli. To silnie zmniejsza zimotrwałość roślin. Kiedy na masowe uszkodzenia nałoży się mroźna zima rzepak ma małe szanse przetrwania.

• Jest już czym ograniczać śmietkę kapuścianą w rzepaku i dobrze, że pojawia się kolejna zaprawa. Zaprawianie to podstawowa i uznawana za najskuteczniejszą i najbardziej bezpieczną z chemicznych metod ochrony

• Żółtawobiałe larwy śmietki, bez wyraźnie wyodrębnionej głowy i bez odnóży

Odmiany mieszańcowe rzepaku bardziej odporne na śmietkę kapuścianą

Na szyjce korzeniowej i korzeniach uszkodzonego przez śmietkę rzepaku występują brązowe przebarwienia oraz miejsca nadgniłe. W zewnętrznej warstwie korzenia, jak i we wnętrzu szyjki korzeniowej znajdują się chodniki z obumarłą tkanką, w której żerują larwy śmietki kapuścianej.

Silnie uszkodzone rośliny mogą całkowicie obumierać, są łatwiej porażane przez suchą zgniliznę kapustnych i werticiliozę. Rzepak uszkodzony jesienią przez śmietkę kapuścianą słabo zimuje i przy srogich mrozach takie plantacje wypadają jako pierwsze. Przy łagodniejszych zimach rzepak przetrwa i w dużym stopniu zregeneruje system korzeniowy, ale takie plantacje częściej niż nieuszkodzone przez śmietkę wylegają oraz wcześniej dojrzewają.

Niezwykle istotne w ograniczaniu śmietki jest stosowanie izolacji przestrzennej od innych roślin kapustowatych, unikanie monokultury i uproszczeń w agrotechnice oraz i zwalczanie chwastów kapustowatych. Prawidłowa agrotechnika i dobre uwilgotnienie gleby pozwalają roślinom zregenerować część korzeni uszkodzonych przez śmietkę. Przy zagrożeniu śmietką zaleca się nieco wcześniejszy siew i zwiększenie normy wysiewu. Te niechemiczne możliwości są bardzo pomocne.

Chociaż nie można mówić o dużych różnicach w podatności odmian na szkody wyrządzane przez śmietkę to zdecydowanie lepiej bronią się przed tym szkodnikiem odmiany mieszańcowe. Chodzi tutaj oczywiście o przewagę ich wigoru jesiennego i wiosennego w stosunku do odmian populacyjnych i silniejsze zdolności regeneracyjne.

• Uszkodzeń powodowanych przez larwy śmietki jesiennego 3 i 4 pokolenia szukamy na szyjce korzeniowej i korzeniu. Zewnętrznym symptomem uszkodzeń obserwowanych wiosną są brązowe przebarwienia i miejsca nadgniłe tych organów

Skuteczne sposoby zwalczania śmietki kapuścianej

Progiem ekonomicznej szkodliwości śmietki kapuścianej jest w czasie obserwacji plantacji od września do listopada w fazie BBCH 15–19 stwierdzenie 1 śmietki w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni. Używając żółtych naczyń lub pułapek feromonowych określamy nalot muchówek na plantację, ale zagrożenie możemy też ocenić obserwując korzenie roślin (na plantacjach do 2 ha pobieramy 250 korzeni roślin wytypowanych losowo w 5 punktach po 50 sztuk. Na plantacjach wielohektarowych należy zwiększyć liczbę punktów obserwacyjnych o 1 (50 korzeni) na każdy kolejny hektar.

Jak i czym śmietkę ograniczać? Najlepiej produktami biologicznymi i jest np. w ofercie firmy Procam DeliaSTOP przeznaczony do higienizacji środowiska upraw roślin kapustnych. Wyciągi roślinne i kompozyt bakteryjny zawarte w produkcie regulują rozwój mikroflory na korzeniach, łodygach i liściach roślin powodując, że roślina jest znacznie mniej atrakcyjna dla owadów. Produkt stwarza niekorzystne dla rozwoju larw śmietki kapuścianej warunki w glebie, co ogranicza jej szkodliwość. Można go stosować bezpośrednio przed siewem lub nalistnie, do fazy 2–4 liści właściwych rzepaku.

Są dostępne też dwie zaprawy insektycydowe. Od 2017 r. rejestrację w rzepaku na pchełkę ziemną, pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą i gnatarza rzepakowca ma zaprawa Lupimosa 625 FS (cyjanotraniliprol), a od ubiegłego roku kolejna nowoczesna zaprawa Buteo Star (flupyradifuron) ma rejestrację na śmietkę kapuścianą, pchełkę rzepakową, pchełkę ziemną.

Progi szkodliwości mają zastosowanie do chemicznych zabiegów nalistnych. Były w ostatnich latach krótkie okresy, w których chemicznych możliwości ograniczania śmietki po prostu nie było. Teraz sytuacja jest znacznie lepsza. Do zwalczania śmietki i innych szkodników rejestrację ma kilka insektycydów:

• Belem 0,8 MG zawierający cypermetrynę z rejestracją na śmietkę kapuścianą i pchełkę rzepakową;
• Delmetros 100 SC, Koron 100 SC i Pilgro 100 SC zawierające deltametrynę z rejestracją na pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą, słodyszka rzepakowego i pryszczarka kapustnika;
• Inazuma 130 WG zawierająca acetamipryd i lambda-cyhalotrynę z rejestracją na tantnisia krzyżowiaczka, pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą, mszyce, mączlika, gnatarza rzepakowieca, miniarkę, chowacza galasówka i rolnice;
• Inpower 130 WG zawierający acetamipryd i lambda-cyhalotrynę z rejestracją tantnisia krzyżowiaczka, pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą, mszyce i mączlika;
• Los Ovados 200 SE zawierający acetamipryd z rejestracją na mszyce, gnatarza rzepakowca, pchełkę rzepakową i śmietkę kapuścianą.

• Naloty muchówek śmietki śledzimy za pomocą niezawodnych żółtych naczyń lub z wykorzystaniem pułapek feromonowych

Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski