Najbardziej korzystnym dla rozwoju szkodnika jest zakres temperatur od 18 do 26°C, a ponieważ klimat się zmienia i ociepla, od kilku lat pojawia się w Polsce drugie, letnie pokolenie szkodnika.

Biologia rozwoju stonki

Według opisu biologii stonki ziemniaczanej przez naukowców z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, chrząszcze stonki po przezimowaniu w glebie (zwykle na głębokości 10–20 cm) wychodzą wiosną na powierzchnię, kiedy gleba ogrzeje się do temperatury powyżej 15°C. Wtedy stonka odnajduje ziemniaki, żeruje i kopuluje. Intensywnie żółte jaja, długości 1,2 mm samice składają w złożach do kilkudziesięciu sztuk na spodniej stronie liści ziemniaka.

Składanie jaj jest rozciągnięte w czasie, a w temperaturze poniżej 12°C może być wstrzymane. Ich rozwój w zależności od temperatury waha się od 10 do 19 dni. Z jaj wylęgają się larwy, a w trakcie ich rozwoju trwającego 11–30 dni, mają miejsce trzy linienia.

Wyląg larw zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, a masowy wyląg larw, kiedy obserwowane jest kwitnienie i przekwitanie lipy drobnolistnej. W wyznaczaniu ataku stonki pomocna jest też metoda sum temperatur efektywnych. Wyląg larw następuje przy sumie 106°C licząc od wychodzenia chrząszczy zimowych, a masowy wyląg larw przy 220°C (próg fizjologiczny wynosi 11,5°C).

Do określenia wieku larwy ważne są wymiary puszki głowowej, które wynoszą: dla L1 0,5–0,6 mm, L2 0,8–1,0 mm, L3 1,3–1,7 mm i L4 2,0–2,5 mm. Larwy mają długość 1–15 mm, a ich ciało jest zabarwione na czerwono z wyjątkiem czarnych nóg, głowy, tarczki grzbietowej i brodawek na bokach ciała. Larwy najstarszego pokolenia L4 schodzą do gleby na głębokość 2–5 cm i tam się przepoczwarczają.

Poczwarka stonki ziemniaczanej ma długość 8–10 mm i jest zabarwiona jednolicie pomarańczowo. Po upływie ok. 3 tygodni pojawiają się pierwsze chrząszcze letnie drugiego pokolenia. Ich masowe wychodzenie przypada zazwyczaj pod koniec lipca i na początku sierpnia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.

Stonka jest niezwykle żarłoczna, zjada jeden liść na dobę

Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy. Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%.

Uszkodzenia roślin ziemniaka powodowane są zarówno przez chrząszcze, jak i przez larwy. Zjadają one przede wszystkim blaszkę liściową roślin, przy czym młode larwy wygryzają małe otwory w liściu, natomiast starsze larwy i chrząszcze obgryzają także brzegi liści. w przypadku braku liści larwy i chrząszcze stonki obgryzają pędy boczne i łodygi, a przy braku zielonych części uszkadzają bulwy. Szkody w ziemniakach wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia.

W ciągu dnia jedna larwa L4 potrafi zniszczyć od 0,5 do 12 cm kwadratowego powierzchni blaszki liściowej. Można przyjąć, że zjada dziennie nawet jeden średniej wielkości liść. Z badań wynika, że w całości szkód wyrządzanych przez larwy stonki pokolenia L4 przypisuje się 76%, L3 – 17%, L2 – 6% i L1 – 1%. Obniżka plonu spowodowana żerowaniem stonki ziemniaczanej w skrajnych przypadkach może przekroczyć 80%.

Skutencze zabiegi na żarłoczne larwy stonki

W celu wyznaczenia terminu zabiegu należy prowadzić systematyczne obserwacje kontrolne na plantacjach ziemniaka, które umożliwią określenie terminów pojawiania się poszczególnych stadiów rozwojowych szkodnika oraz ocenę jego liczebności.

Dla określenia liczebności szkodnika (chrząszcze, jaja i larwy) IOR – PIB w Poznaniu zaleca analizować w zależności od wielkości plantacji od 100 do 150 roślin w różnych punktach pola po 10 roślin wybranych losowo. Jako próg szkodliwości przyjmuje się występowanie 1–2 zimujących chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj na 10 roślin lub średnio 15 larw na jednej roślinie.

Stonka najsilniej zagraża ziemniakom od początku czerwca do końca sierpnia, kiedy trwa okres składania jaj. Zabieg chemiczny powinien być wykonany na pokolenia larw wyrządzające duże szkody i jednocześnie łatwe do zwalczenia (wrażliwe), czyli larwy L2 i L3. Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Na późnych odmianach ziemniaka w przypadku licznego wylotu chrząszczy pokolenia letniego konieczny bywa uzupełniający zabieg ochronny.

Rejestrację do zwalczania stonki w ziemniakach ma kilkadziesiąt insektycydów zawierających takie substancje czynne, jak:

• acetamipryd,
• cypermetryna,
• chlorantraniliprol,
• beta-cyflutryna,
• lambda-cyhalotryna,
• zeta-cypermetryna,
• cyjanotraniliprol,
• fosmet,
• deltametryna,

Ekologiczne też można ochronić

Do zwalczania stonki w uprawach ekologicznych ziemniaka dopuszczonych jest sześć produktów: Novodor SC, SpinTor 240 SC, Spinosad Max, Max Spin, Spruzit Koncentrat na Szkodniki EC oraz NeemAzal-T/S.

Novodor SC jest środkiem owadobójczym zawierającym specjalny szczep bakterii Bacillus thuringiensis subspecies tenebrionis, który jest śmiertelny dla stonki, ale bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła. Zabieg opryskiwania należy wykonać na młode larwy L1 i L2.

Preparaty: SpinTor 240 SC, Spinosad Max i Max Spin zawierające spinosad zaleca się stosować na najmłodsze stadia rozwojowe larw.

Spruzit Koncentrat na Szkodniki EC zawiera substancję z grupy naturalnych pyretryn (działa na szkodniki paraliżująco) oraz olej rzepakowy (tworzy na powierzchni ciała szkodnika film prowadzący do uduszenia się owadów). Producent zaleca wykonanie zabiegu po zauważeniu szkodnika lub pierwszych objawów żerowania.

NeemAzal-T/S zawiera azadyrachtynę A i zalecany jest do stosowania w czasie obecności w uprawie larw pierwszych stadiów rozwojowych od L1 do L3.

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski