Do ograniczania omacnicy prosowianki w kukurydzy, jeśli zajdzie taka potrzeba, mamy jeszcze miesiąc. Dziś przypomnimy zasady poprawnego monitoringu i niezbędne do tego informacje z biologii rozwoju szkodnika.

Omacnica nalatuje od połowy czerwca

Gąsienice omacnicy po przezimowaniu w oprzędzie w dolnych częściach łodyg zeszłorocznej kukurydzy w maju przędą kokony i przepoczwarczają się. Wyloty motyli omacnicy rozpoczynają się już w połowie czerwca i trwają do 8 tygodni. Składanie jaj przez samice rozpoczyna się w połowie czerwca, a maksymalne nasilenia składnia jaj przypada na drugą połowę lipca. Gąsienice zależnie od warunków pogodowych wylęgają się po 5–10 dniach i trwa to od końca czerwca do końca sierpnia.

Osobniki dorosłe omacnicy prosowianki to motyle o rozpiętości skrzydeł 20–30 mm. Przednie skrzydła są jasnobrązowe do brunatnych z ciemniejszym brzegiem i dwoma falistymi liniami poprzecznymi, tylne natomiast są barwy słomkowej. Na głowie motyli znajduje się aparat gębowy typu ssącego oraz czułki sięgające niemal do połowy długości ciała. Warto znać jednak więcej szczegółów i mieć umiejętność rozróżniania samców i samic. Na szczęście dorosłe osobniki omacnicy cechuje dymorfizm płciowy związany z rozmiarami i ubarwieniem.

Długość ciała samic dochodzi do 15 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 25–34 mm. Przednie skrzydła samic są bladożółte lub jasnobrązowe, mają ciemne brzegi i dwie poprzeczne, faliste linie. Tylne skrzydła są jaśniejsze, a przez ich środek przebiega jasna pręga. Długość ciała samców dochodzi do 12 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 20–26 mm. U osobników męskich przednie skrzydła są ciemniejsze, zwykle brązowe, z jasnymi, falistymi liniami poprzecznymi, natomiast tylna para jest jaśniejsza.

Jaja składane przez samice dachówkowato na początku są białe, owalne, lekko spłaszczone, szerokości 0,7–1 mm, długości 1–1,2 mm, układane w złoża po 20–30 i więcej sztuk. Z czasem jaja stają się kremowe. Gąsienice omacnicy, te dorosłe, są bardzo charakterystyczne. Przechodzą jednak przez pięć stadiów rozwojowych i te z pokolenia L1 zaraz po wylęgu są wielkości zaledwie 1–2 mm. Charakterystyczna jest czarna lub ciemnobrązowa głowa z aparatem typu gryzącego. Te najstarsze gąsienice L5 osiągają długość do ok. 25 mm, mają trzy party odnóży tułowiowych i pięć par pasówek na segmentach odwłokowych. Poczwarka omacnicy prosowianki typu zamkniętego jest jasnobrązowa. Poczwarki samic są większe (do 17 mm długości i do 4 mm szerokości).

• Śledzenie nalotu omacnicy prosowianki przez jej odławianie i analiza kulminacyjnej ilości samic są kluczowe dla podjęcia decyzji o zwalczaniu szkodnika. Najlepiej sprawdzają się w tym pułapki świetlne

Jak poprawnie monitorować naloty?

Poprawnie prowadzony monitoring i wynikająca z niego sygnalizacja nalotów omacnicy prosowianki na plantacje kukurydzy są kluczem do właściwej ochrony biologicznej lub chemicznej. Rolnicy, a nawet służby Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin zgłaszali kilka lat temu, że pułapki feromonowe są w odławianiu omacnicy prosowianki mało skuteczne lub nieskuteczne. Przyczyny tego leżą najczęściej po stronie stosujących pułapki. Co użytkownicy tych pułapek robili źle? Jak poprawnie należy użytkować te pułapki?

Po pierwsze – pułapki feromonowe należy wykładać przed nalotem szkodnika, a nie wtedy, kiedy nalot już występuje. Pułapki do odławiania omacnicy prosowianki w kukurydzy ustawiamy w pasie brzeżnym kukurydzy, a nie w łanie. Pułapka musi być ustawiona z dala od sztucznych źródeł światła i źródeł silnych zapachów (obornika, nawozów sztucznych itd.). W trakcie wykładania pułapki feromonowej nie można dotykać gołą ręką dyspensera feromonowego, bo po dotknięciu go dłonią i naniesieniu zapachu ludzkiego może on całkowicie utracić zdolność odłowu szkodników. Ważne jest, aby kupować tylko pułapki z naniesioną aktualną, tegoroczną datą produkcji (pułapka z poprzedniego sezonu będzie nieskuteczna. Mimo że producenci pułapek zalecają wymieniać dyspensery co 14 dni, to naukowcy zalecają ich wymianę co 7 dni. Pułapki feromonowe powinny być ustawiane zgodnie z dołączoną instrukcją.

• Przykład pułapki feromonowej typu delta, w której zwabione motyle przyklejają się do lepowej podłogi

Co decyduje o skuteczności odławiania omacnicy?

Takie zasady dotyczą ustawiania wszystkich typów pułapek feromonowych, a są to pułapki typu delta, pułapki kominowe i inne mniej znane typy. Z licznych badań skuteczności odławiania omacnicy prosowianki wynika, że najbardziej decyduje o tym jakość i skład syntetycznego feromonu. Oferta tego typu produktów rozwija się, ale trzeba mieć świadomość, że dostępne w Polsce feromony umożliwiają odławianie samców omacnicy, a tak naprawdę o szkodliwości decyduje populacja samic.

Pułapka typu delta składa się w kształt trójkąta. Na podłodze takiego domku z daszkiem jest naniesiony specjalny lep i doklejony jest do niej dyspenser feromonowy (najczęściej gumowy nasączony feromonem). Taką pułapkę mocuje się na specjalnym paliku dołączonym w zestawie. Przy obsłudze pułapki trzeba wymieniać podłogę lepową no i oczywiście raz na 7 dni dyspenser.

Pułapka kominowa natomiast składa się z daszka z otworem, w którym umieszcza się koszyk z dyspenserem. Odłowione szkodniki spadają przez lejek umieszczony w środkowej części pułapki do pojemnika. Taka pułapka montowana jest podobnie jak delta na dołączonym w zestawie stojaku.

Są jeszcze inne typy pułapek, np. więcierzowe zbudowane z nylonowej siatki, do której wnętrza motyle wlatują przez otwór od dołu (tam też umieszcza się dyspenser). W takiej pułapce motyle łowią się w tzw. koszu znajdującym się w górnej części pułapki, z którego nie mogą się wydostać.

Obok pułapek feromonowych do odławiania omacnicy można stosować też pułapki świetlne stacjonarne (potrzebny dostęp do sieci elektrycznej) i mobilne z zasilaniem akumulatorowym. Nad dostępnymi w Polsce pułapkami feromonowymi mają przewagę, bo odławiają samce i samice. Naukowcy prowadzą też obserwacje wyprzedzające naloty omacnicy na plantacje kukurydzy. Są to tzw. izolatory entomologiczne, do których wrzuca się resztki łodyg kukurydzy z zimującymi gąsienicami, obserwuje się przepoczwarczenie i pierwszy wyloty motyli. O aktualnych możliwościach biologicznego i chemicznego ograniczania omacnicy prosowianki napiszemy wkrótce.

• Osobniki dorosłe omacnicy prosowianki. Z lewej samiec, a obok zdecydowanie większa i o jaśniejszym ubarwieniu samica. Rozpoznawanie płci odłowionych motyli jest ważne, bo to od ilości samic zależy wielkość populacji wylęgłych gąsienic

Rady praktyczne od ekspertów...

... dobrze znających biologię omacnicy prosowianki są bezcenne, a jednym z najlepszych znawców tego szkodnika jest znany wielu plantatorom prof. Paweł Bereś. Praktyczne wskazówki, które można znaleźć w licznych publikacjach profesora uczynią monitoring szkodnika bardziej precyzyjnym. Oto kilka istotnych faktów i zaleceń:

• W lata suche i upalne lot motyli jest krótki, ale intensywny, natomiast w lata zimne i deszczowe – długi i nieregularny.
• Próg termiczny do prawidłowego rozwoju jaj omacnicy to minimum 15°C. W zależności od warunków środowiska wylęg gąsienic rozpoczyna się po 3–12 dniach od momentu złożenia jaj (zwykle po 4–7 dniach).
• Na podstawie badań prowadzonych z wykorzystaniem pułapek świetlnych stwierdzono, że loty motyli rozpoczynają się około 20:00–21:00, a kończą mniej więcej o 1:00–2:00 w nocy.
• Największa liczba motyli omacnicy prosowianki znajduje się w kukurydzy zwykle pomiędzy 22:00 a 23:00, a zatem do poprawnego monitoringu szkodnika wystarczające jest kilkugodzinne działanie pułapek świetlnych – najlepiej od 21:00 do 1:00.
• Dla celów monitoringu pod kątem ustalenia terminu biologicznego i chemicznego zwalczania omacnicy prosowianki wystarczające jest załączanie pułapki świetlnej 1–3 razy w tygodniu od początku czerwca do trzeciej dekady lipca. Im częściej pułapka jest włączana, tym lepszy jest podgląd na lot szkodnika.
• Obok monitoringu omacnicy prosowianki przy pomocy pułapek świetlnych lub feromonowych warto prowadzić bezpośrednie obserwacje roślin na obecność jaj, a potem wyglęgających się gąsienic. Rośliny i liście ze znalezionymi złożami jaj warto oznaczyć np. wstążką i wracać w to miejsce, by precyzyjnie ocenić zbliżający się wylęg larw.
• Zwiększona liczba wylęgów szkodnika następuje zwykle pod koniec pierwszej dekady lipca i trwa do połowy trzeciej dekady tego miesiąca. Zwykle pod koniec drugiej bądź na początku trzeciej dekady lipca, odnotowuje się maksimum wylęgów.

• Gąsienice omacnicy przechodzą pięć stadiów rozwojowych kończących się widokiem takiego monstrum. Te najstarsze są barwy brunatnożółtej (jasnobrązowej) z ciemną głową i charakterystycznymi ciemnymi plamkami na każdym segmencie (po cztery na segmentach przedniej części i po dwie mniejsze na segmentach części tylnej). Przez grzbiet przebiega ciemniejsze pasmo

fot. Marek Kalinowski

Oprac. Natalia Marciniak-Musiał na podstawie artykułu Marka Kalinowskiego pt. Prawdopodobnie za miesiąc naleci omacnica, który ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 25/2022 na str. 22.  Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę