Umowny zabieg w terminie T3 na fuzariozę kłosów jest decydujący w ochronie, ale nie zawsze wystarczy, bo w tym terminie jest zdecydowanie za późno na skuteczną interwencję silnych porażeń systemicznych roślin. Może do takich porażeń dochodzić na plantacjach pszenicy ozimej po kukurydzy, pszenicy uprawianej w monokulturze, w odmianach podatnych itd. Decydującym czynnikiem jest oczywiście pogoda.

Fuzarioza kłosów najbardziej zagraża pszenicom

Warto na wstępie podkreślić, że fuzarioza kłosów pojawia się jako jedna z grup chorób zbóż powodowanych przez grzyby z rodzaju Fusarium, włączając fuzaryjną zgorzel siewek, fuzaryjną zgorzel źdźbła i korzeni oraz fuzariozę liści. Najmocniej zagraża pszenicy twardej i pszenicy zwyczajnej, ale także uprawom pszenżyta, żyta, jęczmienia i owsa.

Poza niekorzystnymi parametrami fizycznymi ziarniaków z porażonych kłosów najgroźniejsza jest w nich kumulacja metabolitów grzybów – mikotoksyn. Grzyby Fusarium są bowiem toksynotwórcze i to jest najgroźniejsze dla człowieka i zwierząt. Jeżeli zainfekowane ziarno będzie materiałem siewnym, znów stworzy ryzyko powtórki sytuacji.

Rozwiązania? Oczywiście są. Pierwszym jest dobrze dobrana zaprawa i prawidłowe zaprawienie materiału siewnego. Choć szkodliwość fuzariozy kłosów jest znana, to w metodykach integrowanej ochrony zbóż nie znajdziemy progów szkodliwości tej choroby. Znaleźć można zalecenia, że jeżeli zauważymy pierwsze objawy choroby koniecznie powinniśmy wykonać zabieg chemiczny fungicydem skutecznym na fuzariozę kłosów w terminie T3. Jednak nie można zbytnio polegać na takim standardowym zaleceniu, bo zabieg może być spóźniony. Jak się objawia, jakie warunki sprzyjają rozwojowi fuzariozy kłosów? Dziś przypominamy najważniejsze informacje biologii sprawcy opracowane przez naukowców z IOR – PIB w Poznaniu.

• Przyjętym standardem w ochronie pszenicy przed fuzariozą kłosów stało się wykonywanie zabiegu T3 w umownej fazie kwitnienia, kiedy widoczne są wyrzucone pylniki. W rzeczywistości jest po kwitnieniu, ale taka informacja (wyrzucone pylniki) pozwala wykonać zabieg w optymalnej i bezpiecznej fazie dla pszenicy
  
  

Fusarium groźne w każdych warunkach

Źródłem zakażenia łanów zbóż przez grzyby Fusarium jest zakażone lub zanieczyszczone ziarno siewne, resztki pożniwne, gleba oraz chwasty. Grzyby powodujące fuzariozę kłosów zbóż rozprzestrzeniają się w łanie głównie za pomocą zarodników konidialnych, które tworzą się na resztkach pożniwnych, a także na obumarłych dolnych liściach i z kroplami deszczu przedostają się na górne części roślin.

Dynamiczny rozwój choroby następuje przy temperaturach od 12 do 24°C w dzień i od 5 do 12°C w nocy i kiedy towarzyszy tym temperaturom długo utrzymująca się wysoka wilgotność i częste opady deszczu. Jest to jednak spore uogólnienie, bo każdy ze sprawców choroby (fuzariozę kłosów powodują najczęściej: F. culmorum, F. Graminearum, F. avenaceum, M.nivale – dawniej F. nivale) ma nieco inne wymagania do optymalnego rozwoju (dane w tabeli).

Rozwojowi choroby sprzyja łagodna jesień i zima, chłodna i mokra wiosna, monokultura zbożowa i zbyt gęsty siew. Do czynników zwiększających ryzyko porażenia możemy zaliczyć także częstą uprawę zbóż na tym samym polu, niezbilansowane nawożenie azotem oraz wysiew ziarna pochodzącego z plantacji porażonych przez fuzariozę kłosów, jak również deszczową i ciepłą pogodę w okresie kwitnienia. Najgroźniejsze jest porażenie roślin w fazie kwitnienia i na początku mlecznej dojrzałości ziarna.

• Dla fuzariozy charakterystyczne jest bielenie części kłosa i to, że w miejscu porażenia fuzariozą kłos może być zwężony

Pierwsze objawy w dojrzałości mlecznej

Fuzarioza kłosów zbóż rozwija się, gdy w czasie dojrzewania przez długi okres występują opady deszczu i utrzymuje się wysoka wilgotność powietrza. Wyleganie łanu sprzyja rozwojowi choroby. Pierwsze objawy choroby na kłosach pojawiają się w fazie dojrzałości mlecznej ziarna i jest to żółte, częściowe lub całkowite przebarwienie kłosków, początkowo pojedynczych, następnie większej ilości.

Przy wysokiej wilgotności plewy porażonych kłosów pokrywają się białym lub różowym, watowatym nalotem grzybni, na którym można zaobserwować pomarańczowe lub łososiowe sporodochia. Porażone kłosy częściowo lub całkowicie zamierają. Porażone kłosy pszenicy mają identyczny pokrój jak kłosy zdrowe. Kłosy żyta mają pokrój zmieniony. Porażona część kłosa żyta jest zwężona.

Ziarno porażone przez grzyby z rodzaju Fusarium jest zniekształcone, pomarszczone i często zmienia barwę na różową. Przy bardzo silnym porażeniu ziarna dochodzi do zakażenia zarodka i utraty zdolności kiełkowania. Takie ziarno może zawierać znaczne ilości silnie trujących mikotoksyn. Nawet mniej porażone ziarno przy wykorzystaniu do siewu stanowi źródło infekcji w następnym okresie wegetacji.

• Najbardziej charakterystyczny objaw fuzariozy kłosów to pomarańczowa lub łososiowa barwa sporodochii z zarodnikami na plewach

Walka z fuzariozą kłosów: zmianowanie, zaprawianie i zabieg T3

Z metod agrotechnicznych największe znaczenie w zapobieganiu fuzariozie kłosów ma płodozmian, w którym najważniejsze jest zachowanie odpowiedniej przerwy między uprawą pszenicy i jęczmienia oraz unikanie monokultury tych gatunków. Ważna jest agrotechnika i bardzo dokładne przyorywanie resztek pożniwnych. W wielu gospodarstwach przedplonem dla pszenicy bywa kukurydza porażana przez fuzariozę kolb, a to oznacza spore kłopoty. Przy zbożowej monokulturze oraz przy uprawie pszenicy po kukurydzy zabieg T3 ograniczający sprawców fuzariozy kłosów powinien być obligatoryjny.

Chorobę ogranicza zbilansowane nawożenie zbóż, staranne czyszczenie i zaprawianie materiału siewnego. Ważny jest dobór odmian o wyższej odporności na fuzariozę kłosów. Z zabiegów chemicznych ważne w technologii uprawy zbóż jest ich skracanie zapobiegające wyleganiu, które jest jedną z przyczyn wspomagających infekcję grzybów Fusarium.

Jeżeli stwierdzimy w łanie objawy fuzariozy kłosów, niezbędny jest w zbożach zabieg fungicydowy. Ochrona chemiczna kłosów powinna być uzasadniona i nie może być spóźniona. W ocenie zagrożenia kłosów fuzariozą bardzo pomocny jest test tzw. test kopertowy, którego instrukcję wykonania przypomnimy za tydzień. A ponieważ zabiegi na fuzariozę kłosów wykonuje się pod koniec wegetacji (w pszenicy optymalnie, kiedy na kłosach widać wyrzucone pylniki) niezwykle ważne jest zapoznanie się z instrukcją środka i przestrzeganie okresu karencji środka.

Fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 19-20/2022 na str. 22. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.