W płodozmianach poprawnych z udziałem okopowych i bobowatych oraz przy uprawie orkowej gleby walka z chwastami zawsze jest łatwiejsza. Jeżeli na polach mamy większy problem, tj. biotypy chwastów odpornych na substancje czynne herbicydów, zabiegi agrotechniczne stają się kluczowe, ale muszą być uzupełnione odchwaszczaniem chemicznym.

Ogromny problem z chwastami jednoliściennymi w zbożach

W wielu rejonach rolnicy uprawiający głównie zboża mają już problemy z odpornością chwastów jednoliściennych, przede wszystkim miotły zbożowej i wyczyńca polnego, ale także stokłosy. Z chwastów dwuliściennych spotyka się w zbożach odporne biotypy maków polnych i chabra bławatka, ale nie na masową skalę. O odporności chwastów pisaliśmy w Tygodniku Poradniku Rolniczym wielokrotnie i warto przypomnieć, że pierwsza potwierdzona w 1983 r. w Polsce odporność na herbicydy dotyczyła przymiotna kanadyjskiego. Od tamtego czasu w różnych uprawach w Polsce potwierdzono odporność na herbicydy aż 25 chwastów.

Odporność oznacza brak wrażliwości niektórych osobników danego gatunku chwastu na taką dawkę preparatu, która stosowana w normalnych warunkach niszczy całą jego populację. Czynnikami wpływającymi na powstawanie odporności chwastów na herbicydy są między innymi: stosowanie herbicydów o jednym mechanizmie działania na tym samym polu przez kilka lat, niewłaściwy dobór środków do składu gatunkowego chwastów, nieodpowiednia faza rozwojowa chwastów w momencie aplikacji środka oraz niesprzyjające warunki pogodowe i środowiskowe dla prawidłowego działania preparatu.

Chwasty mogą wykazywać odporność prostą lub pojedynczą (na jeden herbicyd), mieszaną - inaczej krzyżową (na co najmniej dwie substancje o tym samym mechanizmie działania, ale o różnej budowie chemicznej) i wielokrotną (brak wrażliwości biotypu chwastu na co najmniej dwie substancje z różnych grup chemicznych i o różnym mechanizmie działania). Niestety, chwasty przekazują odporność na herbicydy kolejnym pokoleniom, a w przypadku miotły przechodzi ona z pola na pole z rozsiewanym pyłkiem odpornych osobników.

Przemyślana agrotechnika z pługiem i uprawkami pomoże w walce z chwastami

Wielu rolników nie dowierza zjawisku odporności, bo stosują oni prawidłowe zmianowanie i orkę. Trzeba być czujnym, bo w wielu gospodarstwach na Warmii i Mazurach też nie było problemu odporności chwastów, a sytuacja w kilka lat zmieniła się diametralnie. Samego wyczyńca polnego (odpornego) trzeba teraz zwalczać w pszenicy trzema zabiegami herbicydowymi, a wprowadzone uproszczone metody uprawy zastępować pługiem, przynajmniej w rotacji raz na trzy lata.

Jak pokazują doświadczenia realizowane tam, gdzie herbicydy kompletnie zawodzą w zwalczaniu np. odpornej miotły zbożowej i odpornego wyczyńca, kołem ratunkowym o dużej skuteczności jest przemyślana agrotechnika z pługiem na czele. Należy oczywiście rozważyć różne metody uprawy gleby, które pozwolą zredukować liczbę chwastów w sposób mechaniczny, zarówno chwastów odpornych, jak i nadal wrażliwych na herbicydy.

Redukcja zachwaszczenia jest tym większa, im głębiej uprawiamy glebę – najlepsza orka. Wynika to z tego, że niektóre gatunki, np. wyczyniec polny lub życice mogą kiełkować tylko płytko spod powierzchni gleby. Jeżeli nasiona dostaną się głębiej, znacząco spada liczba wschodzących chwastów. Z powodu uproszczeń w uprawie i odchodzenia od uprawy płużnej zaczął narastać w Polsce problem zachwaszczenia zbóż także stokłosami. Uprawy płużnej mniej boi się natomiast owies głuchy, który może wschodzić z głębszych warstw gleby, a jego nasiona są żywotne (zachowują w glebie zdolność do kiełkowania przez 5–10 lat).

Gęstszy i nieco opóźniony siew zbóż może ograniczyć rozwój chwastów

Wyczyniec i wiele innych chwastów kiełkujących z płytkiej 1-2-centymetrowej warty gleby – boi się pługa. Konkurencyjność wyczyńca w zbożach mocno osłabia także opóźniony siew zbóż ozimych. Oczywiście z opóźnieniem siewu przesadzać nie można, ale przy problemach z wyczyńcem olbrzymim błędem jest przyspieszanie i rozrzedzanie siewu pszenicy. Istotne co do zasady dla ograniczania wyczyńca jest, że ok. 80% jego nasion wschodzi jesienią w okresie od końca sierpnia do końca listopada, a 20% wschodzi wiosną od ok. 10 lutego do połowy kwietnia. Chwast ten wschodzi zatem znacznie wcześniej niż pszenica ozima i wcześniej niż zachwaszczająca ten gatunek miotła zbożowa.

Pszenica ozima z wolnym, początkowym wzrostem, siana wcześnie i rzadko, jest w stosunku do wyczyńca polnego bezbronna. Dlatego należy wybierać właściwy, optymalny termin siewu i siać w odpowiedniej gęstości na właściwą głębokość. Sposób uprawy i termin siewu rośliny może znacząco ograniczać kiełkowanie i wschody chwastów. Redukcja zachwaszczenia jest tym większa, im później siejemy zboża ozime. Potwierdza to jedno z doświadczeń niemieckich, w którym termin siewu opóźniono o miesiąc w stosunku do optymalnego, uzyskując redukcję wschodów wyczyńca aż o 94%. Przy siewie pszenicy 18 września na jednym m² wzeszło 1128 roślin wyczyńca, zaś przy siewie 18 października wzeszło tylko 68 roślin wyczyńca.

Badania dotyczące wpływu uprawy na problemy z wyczyńcem prowadzi się od kilku lat w Polsce. Realizuje je m.in. firma Agrii i wynikającym z nich wnioskiem jest, że w gospodarstwach stosujących uproszczenia i uprawę talerzówką lub gruberem jedyną szansą na redukcję zachwaszczenia wyczyńcem jest opóźniony siew pszenicy, wybór bardziej konkurencyjnej w stosunku do chwastów odmiany pszenicy i herbicydowy doglebowy zabieg jesienny. Zdecydowanie zalecane jest też zwiększenie normy wysiewu pszenicy. Opóźnienie siewu to przy uproszczeniach wariant wart rozważenia, chociaż z mniejszą skutecznością ograniczania wyczyńca niż w uprawie płużnej.

Płodozmian wzbogacony o jęczmień ozimy lub rośliny bobowate skuteczny w walce z wyczyńcem czy miotłą

Szkodliwość wyczyńca polnego jest duża. Z polskich badań w Zakładzie Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu IUNG-PIB w Puławach wynika, że występowanie 100 kłosów wyczyńca polnego na m² może powodować stratę plonu pszenicy ok. 0,5 t/ha. Dlatego warto zarządzać odpornością chwastów, koniecznie stosować rotację substancji czynnych herbicydów i poprawić zmianowanie roślin.

W gospodarstwach, w których są już realne problemy z odpornością chwastów, najlepiej jest czym prędzej wzbogacić płodozmian zbożowy. Zamiast trzymać się kurczowo płodozmianu zbożowego i często uprawy pszenicy w monokulturze, warto rozwiązać problemy z odporną miotłą lub wyczyńcem przez wprowadzenie do płodozmianu uprawy roślin strączkowych, np. bobiku.

Alternatywnym rozwiązaniem pozwalającym utrzymać płodozmian zbożowy i lepiej rozprawić się np. z wyczyńcem polnym w pszenicy (zwłaszcza tym odpornym) jest wprowadzenie w jej miejsce uprawy jęczmienia ozimego. Jęczmień ozimy z powodu wcześniejszych od pszenicy siewów pozwala na wykonanie skuteczniejszego na wyczyńca zabiegu w fazie największej wrażliwości chwastu (w fazie 2–3 liści). Dalszy szybki rozwój i silne krzewienie jęczmienia jesienią dopełniają efekt ograniczania zachwaszczenia. Wiosną jęczmień znów ma bardzo szybkie tempo rozwoju. Kłosi się w Polsce już na początku maja (pszenica pod koniec maja, na początku czerwca) a dojrzałość pełną i gotowość do zbioru zależnie od sezonu i odmiany uzyskuje czasami przed końcem czerwca (pszenica pod koniec lipca). Jęczmień ozimy jest dla chwastów bardziej konkurencyjny niż pszenica ozima.

Dobre zmianowanie roślin jest ważne nie tylko w zarządzaniu odpornością chwastów, ale także chorób grzybowych i szkodników. Jeżeli patogeny te mają w każdym roku idealne warunki rozwoju, czyli jednego i stałego żywiciela, ich populacja rośnie i stanowią coraz większe zagrożenie. To wymusza coraz mocniejszej i częstszej ochrony, a od takich działań do wytworzenia się odporności patogenów już mało brakuje.

• Wyczyniec polny

Chwast wykazuje nawet tzw. odporność wielokrotną na herbicydy o różnych mechanizmach działania, zarówno na inhibitory ACCazy (w klasyfikacji HRAC grupa A), jak i ALS. Są to bardzo niepokojące doniesienia, na szczęście spotykane w Polsce lokalnie i głównie przy granicy z Niemcami oraz na Warmii i Mazurach. Przy kompensacji wyczyńca polnego strategia odchwaszczania musi opierać się na dwóch jesiennych zabiegach substancjami czynnymi z różnych grup chemicznych (zabieg doglebowy i nalistny).

• Miotła zbożowa

Ten chwast ma już odporność genetyczną na herbicydy ALS (grupa B wg klasyfikacji HRAC). O ile problem miotły odpornej na herbicydy z substancjami z grupy ALS narasta, to można sobie z tym radzić. Groźne jest to, że miotła w trosce o przetrwanie robi kolejny skok ewolucyjny w swojej biologii rozwoju. Jest stwierdzone i potwierdzone, że w Polsce w wielu rejonach są już fenotypy tzw. miotły wiosennej, której zwalczanie jesienne zawodzi. Z tym fenotypem można się rozprawić tylko wiosną. Tak dzieje się w rejonach, w których najwcześniej pojawiły się odporności metaboliczne i genetyczne na ALS.

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 35/2022 na str. 24.  
Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę