Ślimaki wywołują duże szkody w rolnictwie i ogrodnictwie

Ślimaki to liczna w gatunki (niemal 80 000) gromada bezkręgowców z typu mięczaków, do których należą także małże i głowonogi. Ślimaki występują w każdej strefie klimatycznej po Arktykę i Antarktydę włącznie oraz w każdym możliwym środowisku. Wyróżniamy ślimaki lądowe, morskie i słodkowodne. Wśród tej pierwszej grupy znajdują się m.in. ślimaki nagie, których muszla została zredukowana do płytki na grzbiecie.

Większość z nich to ślimaki wielożerne lub roślinożerne, z których wiele jest groźnymi szkodnikami roślin. Ślimaki często powodują wiele strat w rolnictwie, sadownictwie, warzywnictwie, zielarstwie czy wśród roślin ozdobnych. Do szkodników roślin można zaliczyć sześć gatunków ślimaków skorupkowych i piętnaście gatunków ślimaków nagich.

Ślimaki nagie z rzędu trzonkoocznych (Stylommatophora) powodujące największe szkody, to np. pomrownik i ślinik, które żerują w zbożach, rzepaku, burakach, ziemniakach, roślinach motylkowych, kapustnych, itd. W przypadku rzepaku ozimego największe szkody występują bezpośrednio po wschodach roślin i w fazie rozwoju pierwszych liści (fazy 07–10, według skali BBCH).

Agrofagiczne ślimaki to zarówno polskie rodzime gatunki, jak i gatunki obce zawleczone z różnych zakątków Europy. Te drugie szybko adaptują się do nowych warunków, przez co zasiedlają nowe obszary. Wśród ślimaków jest wiele gatunków inwazyjnych, których łatwa ekspansja stanowi jedno z głównych zagrożeń dla bioróżnorodności na świecie.

Jak duże szkody mogą wywoływać śliamki w uprawach, pisaliśmy też w jednym z naszych artykułów: Ślimaki jak szarańcza. Zżerają rolnikom hektary upraw! 

Jakich gatunków ślimaków należy się wystrzegać?

Do najgroźniejszych ślimaków nagich w uprawach rolniczych należą:

• Pomrowik plamisty (Deroceras reticulatum) – ślimak występujący na terenie całego kraju. Ciało pomrownika jest krępe, o barwie kremowej, słomkowej lub jasnokawowej, z ciemnobrunatnymi lub czarnymi plamami tworzącymi nieregularną siateczkę. Mogą osiągać nawet 45 mm długości. U osobników juwenilnych (młodocianych) plamek nie zawsze występują. Głowa najczęściej czarna, podeszwa kremowa. Śluz bezbarwny, osobniki podrażnione wydzielają mleczno-biały płyn. Długość życia: 9-12 miesięcy, w ciągu roku 1-2 pokolenia. Może składać nawet 700 jaj w ciągu życia. Składanie jaj odbywa się głównie latem i jesienią. Wylęganie następuje późną wiosną, jesienią i wczesną zimą. Największy pojaw: przełom lata i jesieni, podczas wschodów rzepaku ozimego i pszenicy ozimej. Pomrownik zjada zarówno świeże rośliny, resztki, żeruje na powierzchni gleby i pod nią. Nie przeszkadzają mu niskie temperatury. Do wzrostu liczebności pomrownika  przyczyniło się m.in. zwiększenie areału upraw rzepaku w stosunku do areału zbóż.
• Ślinik luzytański (Arion lusitanicus) – przybysz z Hiszpanii, który na razie oddziaływuje lokalnie, ale sukcesywnie zasiedla nowe tereny. Jest to ślimak duży, osiągający nawet 120–150 mm długości w czasie pełzania. Płaszcz sięga 1/3 długości ciała, w tylnej części zaokrąglony. Ciało ślinika ma jednorodną barwę, od ceglastej, pomidorowej, brązowej po ciemno brunatną. Osobniki młodociane są jasno zabarwione. Podeszwa biaława, śluz bezbarwny. Niektóre osobniki mogą żyć ok. 2 lat, choć zazwyczaj do 12 miesięcy. Ślinik może składać nawet 450 jaj, po których złożeniu zazwyczaj ginie. Niemal 1/3 ślimaków wykluwa się jeszcze przed zimą. Zimuje forma młodociana. Największy pojaw: połowa maja i pod koniec lata. Tworzy liczne populacje w wielu środowiskach.

Jakie szkody powodują ślimaki nagie w uprawach rolniczych?

Ze względu na swoją małą mobilność, łatwość w rozmnażaniu, ślimaki stanowią bardzo plenną grupę zwierząt. Szkody wyrządzone przez ślimaki mają ogromne znaczenie ekonomiczne, ponieważ ograniczają plon roślin, zanieczyszczają rośliny śluzem i odchodami, obniżają wartość dekoracyjną roślin ozdobnych.

Przyczyn sukcesu ślimaków i ich żerowania w uprawach można szukać w:

• intensyfikacji i zmianach w technologii produkcji roślinnej, na przykład stosowanie uproszczonej uprawy gleby
• zmianach w doborze odmian roślin uprawnych.
• wzmożonej wymianie towarowej między krajami oraz turystyka
• wzroście importu materiału roślinnego
• małej liczbie naturalnych wrogów ślimaków.

Jaką metodę zwalczania szkodliwych ślimaków wybrać?

Sukcesem jest redukcja liczebności ślimaków aż o 50%, kiedy będziemy działać na każdym etapie prowadzenia uprawy, czyli od przygotowania gleby przed uprawą, po siew i jej prowadzenie do czasu zbiorów. Aby to się udało, warto stosować wszystkie możliwe sposoby ich tępienia (zabiegi uprawowe, agrotechniczne i chemiczne) przy uwzględnieniu oceny zagrożenia oraz prognozy występowania szkodników.

W ich zwalczaniu bardzo pomocne są wspomniane zabiegi uprawowe i agrotechniczne, takie jak: 

• usuwanie resztek roślinnych z pól po zbiorach
• usuwanie chwastów z plantacji, częste koszenie miedz i rowów
• dokładne wykonanie podorywek, uprawek i orki siewnej
• bronowanie i wałowanie gleby
• rotacja roślin uprawnych w zmianowaniu i dobór mniej wrażliwych odmian – zaleca się uprawę roślin zapewniających dłuższy okres odłogowania pól,
• wczesny i głęboki siew oraz duży rozstaw roślin.

Bronowanie i wałowanie gleby należą do mechanicznych sposobów zwalczania populacji ślimaków obecnych w naszych uprawach. W ten sposób niszczy się ich kryjówki i źródła pożywienia. Dobrze odchwaszczona i ugnieciona po głębokiej orce gleba nie sprzyja ich rozwojowi. W płodozmianie należy unikać uprawy uproszczonej.

Warto rozważyć także dobór szybko kiełkujących odmian roślin uprawnych, dzięki czemu zmniejszymy szkody powodowane przez ślimaki. Będzie to miało wpływ na skrócenie czasu rozwoju najbardziej wrażliwych na uszkodzenia stadiów rozwojowych roślin. Monitoring uprawy warto jednak prowadzić cały czas, ponieważ w późniejszych fazach rozwojowych duże szkody w  uprawach także są możliwe, tym bardziej, że na plantacjach warzyw korzeniowych (ziemniak, marchew, burak) zjadają także tkanki organów podziemnych.

Wszystkie zabiegi agrotechniczne stymulujące wzrost roślin podczas wschodów i wczesnych stadiów rozwojowych oraz zapewniające dobrą kondycję roślin, ograniczają uszkodzenia powodowane przez ślimaki.

Jakie są progi szkodliwości i terminy zwalczania ślimaków?

Najbardziej newralgicznymi momentami dla roślin są uszkodzenia powodowane przez ślimaki w fazie:

• u zbóż – fazy ziarniaka i kiełkowania u, a u roślin dwuliściennych – faza liścieni;
• rozwojowej od 1 do 4 liści.

Jakie są zatem progi szkodliwości?

bezpośrednio po siewie oraz w okresie wschodów

• 2-3 ślimaki średnio na pułapkę
• zniszczenie 5% ziarniaków lub siewek

w fazie 1-4 liści i w fazach późniejszych

• 4 lub więcej ślimaków średnio na pułapkę
• zniszczenie 10% roślin w stopniu silnym

Kiedy stwierdzimy, że któryś z tych progów został przekroczony, można zastosować chemiczne metody zwalczania tych szkodników. W przypadku zbóż – tuż po wysiewie nasion. W przypadku roślin uprawnych – wykonać przed wschodami lub w fazie rozwoju pierwszych liści.

Zabiegi chemicznego zwalczania ślimaków

Najpowszechniejsze w zwalczaniu tych agrofagów są moluskocydy w formie granulatu. Związek ten opiera się na działającej odwadniająco i neurotoksycznie na ciało ślimaka substancji czynnych, jakimi są metiokarb lub metaldehyd. W składzie moluskocydów znajdują się także atraktanty, czyli substancje przyciągające ślimaki.

Niestety jak każda ochrona chemiczna, moluskocydy mają sporo minusów:

• wykazują słabe działanie w wilgotnym środowisku oraz niską trwałość,
• czas przynęcania ślimaków oraz czas działanie składników aktywnych jest krótki,
• metiokarb i metaldehyd nie pozostają obojętne dla tych pożytecznych bezkręgowców i kręgowców żyjących w otoczeniu danej uprawy.

Zaradzeniu i zminimalizowaniu skutków ubocznych substancji czynnych na otoczenie, sprzyja precyzyjna aplikacja, a także zachowanie 14 dniowej karencji. Częstość stosowania tych środków jest ograniczona do maksymalnie dwóch zabiegów w sezonie, zarówno na całą powierzchnię uprawy, jak i miejscowo.

Zbiegi wykonuje się wieczorową porą, wtedy kiedy prognozy pogody zapowiadają ciepłą i wilgotną noc oraz bezdeszczowy i słoneczny następny dzień.

W zbożach zabiegi chemicznego zwalczania powinny być przeprowadzone bezpośrednio po wysiewie nasion. W innych roślinach uprawnych (rzepak, warzywa, rośliny ozdobne).

Zabiegi chemicznego zwalczania można wykonać także w późniejszych fazach rozwojowych roślin, po stwierdzeniu przekroczenia progów szkodliwości.

Oprac. Natalia Marciniak-Musiał

Na podstawie: ŚLIMAKI - GROŹNE SZKODNIKI WIELOŻERNE oraz Kozłowski, J. (2012) Slugs as an example of a new and growing threat to crops in Poland / Ślimaki jako przykład nowego i rosnącego zagrożenia. PROGRESS IN PLANT PROTECTION/POSTĘPY W OCHRONIE ROŚLIN, 52 (4).

Zdjęcia: Pixabay