Z artykułu dowiesz się
- Na kiedy przypada szczyt zarodnikowania ?
- Jakie są typy odporności rzepaku ?
- Które odmiany rzepaku są odporne na suchą zgniliznę kapustnych ?
r e k l a m a
Partnerzy portalu
Foma przyśpiesza, choć odmiany rzepaku są coraz odporniejsze
24.07.2020autor: Marek Kalinowski
Phoma lingam (stąd określenie foma) jest stadium konidialnym sprawców suchej zgnilizny kapustnych tj. grzybów Leptosphaeria maculans i Leptosphaeria biglobosa. Sucha zgnilizna kapustnych jest najważniejszą chorobą rzepaku w Polsce i na świecie. Niestety, atakuje coraz wcześniej, ale pocieszeniem jest rosnąca ilość omian rzepaku z odpornością.
Wprowadzenie zasad integrowanej ochrony mobilizuje firmy hodowlane do zintensyfikowania prac zmierzających do hodowania odmian odpornych na różne czynniki, w tym chorobotwórcze. Uprawa odmian odpornych lub tolerancyjnych na patogeny jest jednym z podstawowych założeń integrowanej ochrony roślin, również rzepaku.
Coraz więcej odmian rzepaku odporną na fomę
Na rynku przybywa odmian rzepaku z genami odporności na fomę. To dobrze, bo choroba przyspiesza, a najważniejsze jest jej zatrzymanie na liściu. To przyspieszenie obserwują naukowcy. Z danych wynika bowiem, że np. w roku 1998 i 1999 kulminacyjna liczba zarodników suchej zgnilizny kapustnych występowała w Polsce w listopadzie. W latach 2000–2008 miało to miejsce w październiku, a w latach 2009–2014 we wrześniu (wyjątkiem był rok 2013, kiedy kulminacja zarodnikowania fomy miała miejsce w październiku).
r e k l a m a
Co to oznacza? Oznacza znacznie większe porażenie na wiosnę i znacznie większe straty. Sprawcy suchej zgnilizny kapustnych atakując rzepak wcześnie mają ułatwione zadanie. Młode rośliny rzepaku są delikatne a liście są mniejsze. Grzyb po infekcji ma do pokonania znacznie krótszą drogę z liści przez ogonki liściowe do łodyg. A ponieważ w ochronie rzepaku najważniejsze jest zatrzymanie suchej zgnilizny kapustnych na liściu, kluczowy i podstawowy jest jesienny zabieg fungicydowy albo wybór mieszańców odpornych. Najlepiej te możliwości połączyć z prawidłową agrotechniką.
- Programy odpornościowe realizują wszyscy hodowcy rzepaku. W dzisiejszych czasach jeden gen odporności to jednak za mało. Np. odmiana Archimedes będąca na polskim rynku od kilku lat (zarejestrowana w 2016 r.) ma gen Rlm7 odporności na suchą zgniliznę kapustnych, ale jest też odporna na specyficzne rasy kiły kapusty oraz na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion. Od kilku lat pożądaną przez rolników jest także odporność na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV)
Różne typy odporności
Każdy może znaleźć w internecie informacje o hodowli odpornościowej rzepaku i genach warunkujących odporność na suchą zgniliznę kapustnych. Znane są dwa typy tej odporności. Pierwszy typ odporności to tzw. rasowo-specyficzna, całkowita, monogeniczna (kontrolowana przez geny główne), zwana także pionową. Ta odporność jest efektywna przez całe życie rośliny, jest warunkowana przez pojedyncze geny.
Drugi typ odporności to poligeniczna, częściowa, zwana poziomą. Ta odporność warunkowana jest przez wiele genów rasowo niespecyficznych, efektywnych głównie w stadium dojrzałej rośliny. W celu ochrony rzepaku przed epidemią suchej zgnilizny kapustnych, hodowcy korzystają przeważnie z odporności poziomej, która w większości przypadków stanowi o dość trwałym typie odporności. Odporność pionowa wymaga ciągłego odnawiania poprzez wprowadzanie nowych genów do rzepaku (krzyżowanie z nowymi odpornymi genotypami) ze względu na zmiany populacji sprawcy choroby.
Sposób rozmnażania (płciowy i bezpłciowy), skłonność do mutacji i duży przepływ genów sprawiają, że grzyb L. maculans łatwo pokonuje odporność rzepaku przeciwko suchej zgniliźnie kapustnych. Sposobem na utrzymanie stabilnej odporności jest połączenie zmianowania z krótkim czasem uprawy różnych genotypów (różnych odmian). Dobra w praktyce okazuje się kombinacja odporności poziomej i pionowej, która najskuteczniej ogranicza porażenie rzepaku ozimego przez suchą zgniliznę kapustnych.
Odporność pozioma odmiany zwiększa trwałość działania genu odpowiedzialnego za odporność pionową. Dlatego w aktualnie prowadzonej hodowli rzepaku ozimego skuteczną metodą ochrony roślin jest łączenie odporności pionowej z poziomą, z wykorzystaniem głównych genów odporności Rlm7. Odmiany odporne z podwójną odpornością, dają gwarancję dużej zdrowotności roślin w okresie jesiennym i w znaczny sposób wpływają na zimotrwałość roślin, co w rezultacie przekłada się na uzyskany plon i dochód gospodarstwa.
Warto dodać, że w Polsce rejestrowane są tylko odmiany rzepaku wykazujące wysoką odporność na suchą zgniliznę kapustnych. We Francji, gdzie odporne odmiany wprowadzano do praktyki rolniczej znacznie wcześniej niż w Polsce, do rejestracji nowych odmian podchodzi się bardzo restrykcyjnie. Rejestrowane są tam tylko odporne odmiany, dzięki czemu zaniechano tam stosowania fungicydów przeciwko suchej zgniliźnie kapustnych. Niestety z Francji pochodzą też doniesienia o przełamywaniu odporności odmian z genem Rlm7.
- Sucha zgnilizna kapustnych zatrzymana na liściu przez fungicydy lub przez reakcję obronną odpornych odmian pozwala uniknąć strat w plonie. Kiedy sprawcy choroby z liścia, przez ogonek liściowy, dotrą do łodygi – nie ma już ratunku. W skrajnych przypadkach straty w plonie mogą sięgać 50%. Łodygi mogą być porażane przez szereg innych chorób rzepaku. To odcina roślinom możliwość transportu asymilatów i redystrybucji składników pokarmowych z liści i łodyg do łuszczyn i nasion
Grzyb L maculans bardzo szkodliwy
Rolnik nie musi oczywiście znać wszystkich szczegółów hodowli odpornościowej, nazw genów itd., ale powinien mieć świadomość rosnącego zagrożenia chorobą. Już w wielu miejscach świata i w Europie bez wyboru odmian odpornych na suchą zgniliznę kapustnych nie da się prowadzić opłacalnej produkcji. Trzeba też wyjaśnić, że winowajcą jest ten groźniejszy i bardziej agresywny sprawca – grzyb Leptosphaeria maculans. W Polsce sucha zgnilizna kapustnych jest większym problemem od zachodniej strony Wisły, gdzie dominuje właśnie gatunek L. maculans. Na wschodzie i północnym wschodzie Polski są krótsze jesienie i później ruszające wiosny, co obniża presję tego patogenu, a poza tym występuje tu łagodniejszy atakujący powierzchniowo grzyb zgnilizny Phoma lingam z gatunku L. biglobosa.
Odmianami odpornymi warto się interesować, zwłaszcza na zachód od Wiły. W materiałach promocyjnych odmian rzepaku z odpornością na suchą zgniliznę kapustnych znajdziemy różne oznaczenia i rodzaje tej odporności. Najwięcej mieszańców jest z odpornością Rlm7 i kilka z nową odpornością APR37. Najnowszym unikatowym genem odporności jest RlmS.
To bardzo dobrze, bo odmiany z genem Rlm7 są niestety narażone na przełamanie odporności (stwierdza się to np. we Francji) . Odporność APR37 i RlmS rozwiązuje ten problem. Oczywiście geny odporności w odmianach sprzedawanych na krajowym rynku nie są ostateczną bronią hodowców. Prace ciągle trwają a na świecie poznano i opisano do tej pory wiele z nich, m.in. geny odporności na L. maculans od Rlm1 do Rlm10 oraz geny od LepR1 do LepR4. Kupując odmiany z odpornością warto dopytywać hodowców o szczegóły i wyniki badań porównawczych z mieszańcami bez odporności w warunkach silnej presji choroby. A jak reagują odmiany odporne na atak fomy? Odcinają zaatakowane tkanki liści nekrotycznym pierścieniem. Grzyb ma odciętą drogę do wiązek przewodzących i nie dostanie się przez ogonki liściowe do łodygi.
Obecnie ok. 25% odmian rzepaku zarejestrowanych w Polsce posiada specyficzny gen odporności na suchą zgniliznę kapustnych. W zdecydowanej większości jest to gen Rlm7(w kolejności alfabetycznej zawierają go m.in. odmiany: Absolut, Acapulco, Advocat, Alvaro KWS, Amazon, Ambasador, Anderson, Archimedes, Arkansas, Artemis, Attraction, Augusta, Aurelia, Claudio KWS, DK Exalte, DK Expiro, DK Exporter, DK Exotter, DK Expansion, DK Expression, DK Exstorm, DK Exssence, DK Extract, Dominator, Duke, Dynamic, ES Barroco, ES Cesario, ES Imperio, INV1188, Kicker, Luciano KWS, Riccardo KWS, Roberto KWS, Sergio KWS, Stefano KWS, SY Florida, SY Iowa.
Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski
Marek Kalinowski
Zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Poradnika Rolniczego” i szef działu „Agroporady”
<p class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: medium; font-family: Cambria;">Zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Poradnika Rolniczego” i szef działu „Agroporady”.</p>
Masz pytania?
Zadaj pytanie redakcjir e k l a m a
r e k l a m a
Najważniejsze tematy
r e k l a m a