– To, co wydarzyło się 24 lutego za naszą wschodnią granicą, zaskoczyło wielu ludzi. Sankcje i okoliczności gospodarcze sprawiły, że ceny energii i paliw wystrzeliły jak z katapulty, a na ich skutki, także w rolnictwie, nie trzeba było długo czekać – mówi Mariusz Góra, pracownik OHZ Dębołęka.

Coraz droższe nawozy skłoniły go do poszukiwania alternatywnych rozwiązań i znalazł je. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Sieradzu od wielu lat wytwarza chemicznie ustabilizowane odpady, a od 2000 r. przeznacza je jako ulepszacz warunków glebowych.

– W tym rejonie stosowanie osadów komunalnych pod wybrane uprawy polowe jest dość popularne, praktykują je od wielu lat rolnicy indywidualni, więc i ja poszedłem w ich ślady. Koszt transportu, analizy produktu i gleby pokrywa dostawca, więc to dobra okazja. My musimy je z kolei w ciągu 24 godz. wymieszać z glebą, gdyż wymagają tego przepisy, bo produkt ma dość uciążliwy zapach – dodaje agronom.

Każda partia osadu komunalnego ma inny skład

Osad komunalny to wieloskładnikowy nawóz organiczny, a każda partia ma inny skład. Jedna z nich zawierała 15,8% s.m.; 4,75% azotu ogólnego; 7,5% wapnia; 2,46% fosforu; 0,59% magnezu oraz Cu i Zn. Podobnie jak gleba, ma on też w składzie metale ciężkie, tj. rtęć, kadm, chrom, nikiel i ołów. Ich ilość nie może jednak przekraczać dozwolonych wartości, co dotyczy też szkodliwych drobnoustrojów.

– Towar miał ponadto wysokie pH – 10,7 – co podnosi odczyn gleby już w pierwszym roku stosowania, a z nim poprawia się jej struktura i przyswajalność większości składników pokarmowych – dodaje rolnik.

Nawozowy osad komunalny po przejściu przez wszystkie linie technologiczne, zależnie od zawartości s.m., ma postać gruzełkową lub zagęszczonej masy

Stosowanie osadów komunalnych ma kilka restrykcji środowiskowych

Stosowanie osadów komunalnych jest obwarowane specjalnymi przepisami i mogą być podawane tylko pod określone uprawy, ma też kilka restrykcji środowiskowych. Gospodarz zastosował je w tym sezonie po raz pierwszy pod kukurydzę przeznaczoną na biogaz, na polach najbardziej oddalonych od gospodarstwa i z najniższą klasą bonitacyjną.

– Nawóz ma określoną przez dostawcę dawkę. Podczas jego stosowania obowiązuje też zasada niezwiększania w warstwie gleby 0-25 cm zawartości metali ciężkich. W tym celu firma komunalna bada glebę na swój koszt w pierwszym roku przed jego zastosowaniem i ponownie po 3 latach przed ponownym wprowadzeniem osadu na danej działce – objaśnia rozmówca.

Z dozwolonej dawki ok. 50 t/ha osadu zastosował ok. 30 t/ha, pozostawiając margines bezpieczeństwa, uwzględniający ewentualne zasilenie uprawy klasycznymi nawozami. Jesienią osad przyorał na głębokość 20 cm, a wiosną glebę przed siewem doprawił agregatem zębowym z wałem rurowym.

Plantacja kukurydzy aż do zbioru nie wymagała dodatkowych zabiegów

Jak deklaruje gospodarz, wschody polowe kukurydzy były poprawne, a rośliny w pierwszych fazach rozwoju dłużej utrzymywały zielony kolor, niż na polach uprawianych w klasycznej technologii. Plantacja aż do zbioru nie wymagała też dodatkowych zabiegów.

– Nie zauważyłem jednak reakcji roślin na suszę, gdyż w naszym rejonie tegoroczne opady były dość dobrze rozłożone i w ilościach niepowodujących silnego deficytu wody – mówi Góra.

Do rozprowadzenia osadu komunalnego na polu szczególnie przydatne są maszyny wyposażone w dwa dolne talerze rozrzucające

Materia organiczna poprawia strukturę gleby 

Stosowanie na polach osadów ściekowych ma obecnie dla rolników kilka korzystnych aspektów, m.in. darmowy i zorganizowany przez wytwórcę transport do gospodarstwa, co zmniejsza ogólne koszty prowadzenia uprawy. Dostarczanie ich za niewielką kwotę umożliwia firmie komunalnej dość szybkie rozdysponowanie towaru. Pozwala też zmniejszyć dawki innych nawozów, co przy obecnej ich cenie ma duże znaczenie dla rolnika.

– Zmniejszyłem pod kukurydzę o 50% dawki Polifoski 6, z 300 do 150 kg/ha. W kalkulacjach należy też uwzględnić obecność w nawozie materii organicznej, która poprawia strukturę gleby, życie biologiczne i retencjonowanie wody – deklaruje agronom.

Do rozprowadzenia osadu ściekowego na polu potrzebny jest odpowiedni rozrzutnik

Poza koniecznością szybkiego przykrycia osadu ściekowego glebą za pomocą pługa, czego nie zrobi dobrze talerzówka, do jego rozprowadzenia na polu potrzebny jest odpowiedni rozrzutnik. Zwykłe mogą sobie z tym nie poradzić, zwłaszcza jeśli towar ma mniejszą s.m. Sprawdzają sią natomiast maszyny z dwoma dolnymi talerzami rozsypowymi.

– Jego sprawną dystrybucję, redukcję uciążliwego zapachu, możliwość składowania oraz wyeliminowanie konieczności szybkiego przykrycia glebą, co może zakłócić inne zaplanowane w najbliższym czasie prace w gospodarstwie, umożliwiłaby granulacja nawozu. Ale to proces dość kosztowny, zwłaszcza energochłonny i przy ograniczonej skali produkcji mało ekonomiczny, więc na razie trzeba zaakceptować dotychczasowe procedury – komentuje Góra.

W kraju są jednak firmy komunalne, które prowadzą tego typu działalność. Dysponują dodatkowo biogazownią i część wyprodukowanego w niej ciepła oraz naturalną energię słoneczną wykorzystują w specjalnych halach do osuszania osadu. Jako produkt końcowy uzyskują ustabilizowany biologicznie, neutralny zapachowo i łatwy do przechowywania susz osadowy.

Osad komunalny bezpieczny, ale stosowanie obwarowane przepisami

Marek Krysztoforski – doradca CDR Radom

Komunalne osady ściekowe to pochodzący z oczyszczalni osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji do ich oczyszczania. Ścieki w oczyszczalni trafiają w pierwszej kolejności do piaskownika, gdzie osadzają się ciężkie cząstki mineralne. Kolejnym etapem ich obróbki są komory wstępnego osadzania, gdzie opadają cięższe cząstki organiczne. Trafiają one następnie do właściwego oczyszczania – najczęściej jest to złoże biologiczne, gdzie bakterie i inne mikroorganizmy rozkładają substancję organiczną ścieków i pobierają pierwiastki potrzebne im do życia, tj. węgiel, azot, fosfor, potas, czy wapń.

Wychwycone w ten sposób składniki, niezbędne także do życia roślin, zostają w ciałach mikroorganizmów znajdujących się w tzw. złożu biologicznym, a oczyszczona woda trafia z powrotem do środowiska. Najlepiej eliminują zanieczyszczenia oczyszczalnie ścieków z tzw. podwyższonym usuwaniem, czyli zwiększoną redukcją azotu i fosforu w wodach odpływowych.

Wymieszany osad ze złóż biologicznych i osadników wstępnych podlega także higienizacji. Aby pozbyć się szkodliwych czynników biogennych, miesza się go z wapnem palonym. Zachodząca reakcja wytwarza także duże ilości ciepła, niszcząc szkodliwe organizmy, a dodatkowo częściowo osusza osad, co jest bardzo pożądanym efektem końcowym tego typu produktu.

Zgodnie z aktualnie obowiązującym aktem prawnym, obwieszczeniem marszałka Sejmu RP z 3 marca 2022 r. w sprawie jednolitego tekstu ustawy o odpadach DzU 2022, poz. 699 i aktami towarzyszącymi, można je wykorzystać jako odzysk w formie nawozu do wielu upraw, włączając w to rośliny przeznaczane do produkcji pasz, rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, pod plantacje choinek, w uprawie roślin ozdobnych, gatunków do produkcji kompostu i biomasy.

Warto dodać, że zaostrzenie przepisów dotyczących osadów komunalnych sprawiło, że są one obecnie znacznie bezpieczniejsze w stosowaniu niż przed naszą akcesją do UE.

Zalecana dawka osadu komunalnego przeznaczonego jako nawóz rolniczy lub do rekultywacji terenów na cele rolnicze nie może być większa niż 3 Mg (megagram w układzie SI) s.m./ha/rok, czyli 3 t suchej masy. Jesli wynik badań podaje, że zawartość s.m. wynosi np. 20% oznacza to, że w tonie świeżej masy mamy 200 kg s.m.: (20% × 1000 kg) ÷ 100%.

Osad komunalny ma znaczącą wartość nawozową. Jego tona s.m. zawiera przeciętnie 20-40 kg N, 25-35 kg P2O5, 3-5 kg K2O; 20-40 kg CaO, 5-15 kg MgO, co skłania do rozważenia jego użycia jako nawozu rolniczego.

Przed zastosowaniem komunalne osady ściekowe oraz grunty, na których mają być użyte, powinny być przebadane przez oczyszczalnię na jej koszt. Jest ona ponadto zobowiązana do przekazywania gospodarstwu wyników badań oraz informacji o dawkach osadu pod poszczególne uprawy i stanowiska.

Po stronie wytwórcy leży również obowiązek wykonania badań osadów oraz gruntów, na których będą stosowane. Badanie to obejmuje kilkanaście pozycji, w tym zawartość metali ciężkich, obecność szkodliwych drobnoustrojów i pH, które nie może być mniejsze niż 5,6. Są to:

• wartości pH osadu,
• zawartości s.m. – wyrażonej w procentach masy komunalnych osadów ściekowych,
• zawartości substancji organicznej – wyrażonej w procentach s.m.,
• zawartości azotu ogólnego, w tym azotu amonowego – wyrażonej w procentach s.m.,
• zawartości fosforu ogólnego – wyrażonej w procentach s.m.,
• zawartości wapnia i magnezu – wyrażonej w procentach s.m.,
• zawartości metali ciężkich: ołowiu, kadmu, rtęci, niklu, cynku, miedzi i chromu – wyrażonej w mg/kg s.m.,
• obecności bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella w 100 g osadu,
• liczby żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp. i Toxocara sp. w kg s.m. W towarze na cele rolnicze nie mogą występować, wynik musi wynosić 0 sztuk.

Odpowiedzialność za prawidłowe zastosowanie komunalnych osadów ściekowych do celów rolniczych spoczywa na wytwórcy osadu. Rolnik musi natomiast spełnić jego zalecenia odnośnie do terminów, dawek, czy zachowania odległości od terenów wrażliwych. Ma też obowiązek przechowywania wyników badań i informacji o sposobie stosowania przez 5 lat.

Ustawa zakazuje stosowania komunalnych osadów ściekowych pod uprawy przeznaczone do bezpośredniego spożycia oraz: na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody, w pasie gruntu o szerokości 50 m przylegającego do brzegów jezior i cieków, na terenach zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych, na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem, na gruntach o dużej przepuszczalności, tj. piaskach luźnych i słabo gliniastych oraz piaskach gliniastych lekkich, jeżeli wody gruntowe znajdują się na głębokości mniejszej niż 1,5 m od powierzchni gruntu.

Zakaz obejmuje także grunty rolne o spadku ponad 10%, obszary ochronne dla zbiorników i ujęć wód, tereny położone w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności, grunty, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych, grunty przeznaczone pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym – w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów – grunty wykorzystywane na pastwiska i łąki oraz do upraw pod osłonami.