- Co oznacza zachowek?
- Jak funkcjonuje zachowek w sytuacji przekazania gospodarstwa rolnego następcy, rodzinie czy w sytuacji, gdy gospodarstwo jest przedmiotem darowizny?
- Czy zachowek ma coś wspólnego z przekazaniem gospodarstwa w związku z przejściem na rentę i emeryturę po latach aktywności rolniczej?
- Jak funkcjonuje zachowek w sytuacji śmierci rolnika posiadającego gospodarstwo lub gdy gospodarstwo zostało przed śmiercią darowane dzieciom lub któremukolwiek z dzieci z pominięciem drugiego dziecka?
- Co to jest scheda spadkowa przy zachowku i co to jest dział spadku?
Zachowek jest regulowany w Kodeksie cywilnym. Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku wprost z przepisów ustawy Kodeks cywilny, ale nie zostali powołani do spadku w testamencie.
Są to tzw. zstępni, czyli każdy kolejny potomek spadkodawcy tj. dzieci, wnuki itd., oraz małżonek i rodzice.
Zstępni mogą działać
Zstępni mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku – zapłaty określonej kwoty pieniężnej tytułem zachowku.
Jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego czyli bez sporządzonego testamentu.
Pan, jak i Pana siostry, są zstępnymi rodziców, a zatem w przypadku, gdyby Pana ojciec czy oboje rodziców rozporządzili testamentem co do gospodarstwa na rzecz innej osoby czy tylko na rzecz Pana, to wówczas siostry, jako pominięte w testamencie, mogą wystąpić o zachowek.
Zachowek a „umowa z następcą”.
W zapytaniu podaje Pan okoliczność przejęcia gospodarstwa po swoim ojcu, przechodzącym na emeryturę. Jeśli poprzez „przejęcie” gospodarstwa rozumiemy tzw. Umowę z następcą, czyli umowę zawartą pomiędzy ojcem a Panem w roli nowego właściciela gospodarstwa, to staje się Pan jako tenże „następca” właścicielem gospodarstwa.
Umowa z następcą jest ściśle związana z druga umową przenoszącą na Pana własność nieruchomości rolnej należącej do gospodarstwa rolnego.
Pana ojciec wyzbywa się majątku na Pana rzecz w zamian za Pana określone świadczenia na rzecz gospodarstwa, czyli m.in. za pracę w gospodarstwie, do osiągnięcia przez Pana ojca wieku emerytalnego i przejścia na emeryturę.
Takie przejęcie ojcowizny na Pana rzecz, nie rodzi obowiązku wobec sióstr w zakresie zachowku, dlatego że gospodarstwo po ojcu nabywa Pan jako „następca” na podstawie umowy cywilnej w formie aktu notarialnego, a nie jako spadkobierca w ramach dziedziczenia, czy obdarowany w ramach darowizny gospodarstwa.
Zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego
Darowizna, w tym darowizna gospodarstwa rolnego, uregulowana jest w Kodeksie cywilnym. Darowizna gospodarstwa rolnego i wchodzącej w jej skład nieruchomości rolnej, funkcjonuje przede wszystkim w tzw. obrocie rodzinnym i jest dokonywana umową w formie notarialnej, zawieraną z reguły w kręgu rodziny. Jest to tradycyjna forma przekazania gospodarstwa, stosowana najczęściej u rolników.
Rolnik w sposób w pełni swobodny dokonuje w ten sposób wyboru następcy, przekazując mu majątek w postaci gospodarstwa i nieruchomości rolnych. Umowa darowizny jest powiązana z rolniczym ubezpieczeniem społecznym tj. z ustawą z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Ustawa ta nie modyfikuje jednak istotnych elementów przekazania gospodarstwa rolnego w formie darowizny, względem regulacji Kodeksu cywilnego.
Umowa darowizny wymaga formy aktu notarialnego, zatem należy udać się do notariusza, podobnie jak w przypadku umowy z następcą i umowy przenoszącej na Pana własność gospodarstwa rolnego Pana ojca.
Zachowek a dziedziczenie gospodarstwa rolnego
Dziedziczenie wskutek śmierci rolnika indywidualnego, jest formą przejścia prawa na spadkobierców, którzy stają się następcami w drodze tzw. sukcesji uniwersalnej. Dziedziczenie gospodarstwa ma swój specyficzny, odrębny porządek.
Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili śmierci rolnika:
- stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej,
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
- są małoletni, bądź
- pobierają naukę zawodu lub
- uczęszczają do szkół, albo
- są trwale niezdolni do pracy.
Zachowek występuje w przypadku wyżej opisanego dziedziczenia po zmarłym rolniku. W sytuacji, kiedy Pana ojciec darował by Panu gospodarstwo, to siostry będą miały prawo do zachowku od Pana po śmierci ojca, gdyż dokonana na Pana rzecz darowizna gospodarstwa zaliczana jest na tzw. schedę spadkowa po rodzicach, i po spełnieniu określonych warunków.
Darowizna, którą Pan otrzymał, może być bowiem zaliczana na powyższą schedę spadkową po ojcu. Wtedy Pan powinien wykazać w sądzie kwestię mieszkań sióstr, które też zostały im darowane przez rodziców, tak jak Panu darowano czy będzie darowane gospodarstwo. Wartość tych darowizn rozlicza się i wyrównuje na poczet rozliczeń z tytułu schedy.
Istotne jest, że zwolnienie darowizny z obowiązku zaliczania na poczet schedy spadkowej, nie ma żadnego znaczenia dla możliwości domagania się zapłaty zachowku przez siostry. Zapis ten dotyczy tylko i wyłącznie działu spadku, pomiędzy najbliższą rodziną spadkodawcy.
Dział spadku to najprościej rzecz ujmując, podzielenie się spadkobierców i innych osób uprawnionych np. z tytułu zachowku, spadkiem po rolniku.
Trudno zatem o „pewne” i bezpieczne dla Pana rozwiązanie prawne by w przyszłości, po śmierci rodziców, siostry nie „ścigały” Pana finansowo. Zalecamy gromadzić dowody tego, co rodzice wydatkowali na mieszkania sióstr, bo to wydatnie obniży spadek, a w konsekwencji wysokość zachowku!
Warto prosić rodziców sporządzenia testamentu i zapis w nim, ile wydali na mieszkania dla córek. Albo chociaż oświadczenia na piśmie sporządzonego notarialnie.
dr Dariusz Nasiłowski
radca prawny
Podstawa prawna
- Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
- Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
Artykuł jest informacją i nie stanowi porady prawnej.
