Ministerstwo rolnictwa opublikowało projekt rozporządzenia „w sprawie szczegółowych warunków i szczegółowego trybu przyznawania i wypłaty płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027”.

- Projektowane rozporządzenie reguluje zagadnienia związane ze szczegółowymi warunkami i trybem przyznawania pomocy finansowej w ramach interwencji „Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami” objętej Planem Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej w sposób, co do zasady, analogiczny do dotychczasowych przepisów w tym zakresie, które są zawarte w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 – czytamy w uzasadnieniu projektu.

Co mówi Plan Strategiczny? 

Zgodnie z regulacjami zawartymi w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej, płatności ONW dla rolników kompensują istniejące utrudnienia w prowadzeniu działalności rolniczej na obszarach ONW, w stosunku do gospodarstw położonych poza tymi obszarami. Realizacja interwencji ma zrekompensować rolnikom wszystkie lub część dodatkowych kosztów oraz utraconych dochodów związanych z ograniczeniami dla produkcji rolnej na wyznaczonych obszarach górskich i innych obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (obszarach ONW), ułatwiając rolnikom kontynuowanie rolniczego użytkowania ziemi. Ponadto, wsparcie udzielane w ramach tej interwencji umożliwi zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich oraz utrzymanie i promowanie zrównoważonych systemów działalności rolniczej na tych terenach.

Jaki cel rozporządzenia?

Zasadniczym celem projektu rozporządzenia jest ustanowienie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach interwencji „Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami” objętej PS dla Wspólnej Polityki Rolnej. Projekt rozporządzenia ustanawia również:

·       formę i tryb składania wniosków o przyznanie pomocy,

·       szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać wnioski o przyznanie płatności, przypadki w których następca prawny podmiotu ubiegającego się o przyznanie płatności ONW albo przejmujący użytki rolne może, na swój wniosek, wstąpić do toczącego się postępowania na miejsce tego podmiotu, oraz warunki i tryb wstąpienia do tego postępowania,

·       stawki płatności

·       wysokość kar (z wyjątkiem kar administracyjnych) i sposób ich obliczania.

Komu przysługuje płatność ONW?

Płatność ONW przysługuje rolnikowi aktywnemu zawodowo do użytków rolnych, będących w jego posiadaniu, położonych na wyznaczonych obszarach ONW. Ponadto, na użytkach tych, należących do danego gospodarstwa rolnego, położonych w granicach ONW, rolnik powinien prowadzić działalność rolniczą. Powierzchnia tych użytków musi wynosić co najmniej 1 ha. Jednocześnie wielkość działki rolnej do której przysługuje płatność ONW wynosi minimum 0,1 ha.

W okresie 2023-2027, do obszarów ONW zaliczone będą obszary, które zostały wyznaczone na potrzeby okresu programowania 2014-2020 i kwalifikowały się do wsparcia. Lista obszarów ONW wraz z ich uszczegółowieniem określona poprzez odesłanie do załącznika rozporządzenia MRiRW w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 z 13 marca 2015 r., który zawiera listę obszarów ONW spełniających wymogi delimitacji. Lista obrębów ewidencyjnych i gmin spełniających kryteria delimitacji ONW obowiązuje w Polsce od 2019 r.

Jakie grunty ONW są w Polsce?

W Polsce występują trzy typy obszarów ONW:

·       obszary, na których występują znaczące ograniczenia naturalne (ONW typ z ograniczeniami naturalnymi),

·       obszary charakteryzujące się innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW typ specyficzny),

·       obszary górskie (ONW typ górski).

Ograniczenia naturalne

W ramach płatności ONW z ograniczeniami naturalnymi wsparcie będzie udzielane w celu zrekompensowania efektów istniejących utrudnień w produkcji rolnej na  obszarach nizinnych, położonych poza granicami obszarów górskich, wynikających ze skumulowania występowania na tych obszarach ograniczeń naturalnych, czyli niskiej temperatury, niekorzystnej tekstury i kamienistości gleby, ograniczonej głębokości ukorzenienia, niekorzystnych właściwości chemicznych, dużego nachylenia terenu w stosunku do obszarów, na których takie ograniczenia nie występują. W ramach ONW z ograniczeniami naturalnymi funkcjonuje podział na 2 strefy: ONW z ograniczeniami naturalnymi strefy I oraz ONW z ograniczeniami naturalnymi strefy II. Podział został wykonany w oparciu o wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP).

Ograniczenia specyficzne

W ramach płatności ONW typ specyficzny wsparcie będzie udzielane w celu zrekompensowania efektów istniejących utrudnień w produkcji rolnej na obszarach, na których występują specyficzne ograniczenia w stosunku do gospodarstw, na terenach których takie ograniczenia nie występują. Na obszarach tych niezbędne jest kontynuowanie rolniczego użytkowania ziemi w celu zachowania lub poprawy środowiska, utrzymania terenów wiejskich, zachowania potencjału turystycznego obszaru lub w celu ochrony linii brzegowej.

W ramach ONW typ specyficzny również wprowadzony został podział na 2 strefy. Do obszarów ONW typ specyficzny strefa I zaliczają się gminy lub obręby ewidencyjne o wysokich walorach przyrodniczych i turystycznych, określone w oparciu o wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP) oraz wskaźnik cenności przyrodniczo-turystycznej (WCPT).

Do ONW typ specyficzny strefa II zostały zakwalifikowane obszary w których co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych znajduje się powyżej 350 m n.p.m. Ponadto do ONW typ specyficzny strefa II zostały zakwalifikowane obszary z niekorzystnymi warunkami dla produkcji rolnej (wartość WWRPP poniżej 52 punktów), które nie zostały włączone do ONW z ograniczeniami naturalnymi na podstawie kryteriów biofizycznych.

Tereny górskie

W ramach ONW typ górski wsparcie będzie udzielane w celu zrekompensowania efektów istniejących utrudnień w produkcji rolnej na obszarach górskich w stosunku do gospodarstw położonych poza granicami obszarów górskich. Obszary górskie, kwalifikujące się do wsparcia, charakteryzują się znacznymi ograniczeniami możliwości użytkowania gruntów i znacznym wzrostem kosztów produkcji w związku z występowaniem mniej korzystnych niż w nizinnej części Polski warunków klimatycznych, krótszego okresu wegetacyjnego oraz zbyt stromych zboczy do użycia sprzętu mechanicznego lub wymagających użycia bardzo drogiego sprzętu specjalistycznego. Do obszarów górskich zalicza się gminy i obręby ewidencyjne, w których ponad połowa użytków rolnych położona jest powyżej wysokości 500 m n.p.m.

Do ilu ha pomoc ONW?

Płatność ONW przyznawana jest do powierzchni użytków rolnych wynoszącej nie więcej niż 75 ha, będącym maksymalnym możliwym limitem powierzchni użytków rolnych, do której można otrzymać wsparcie. Jest to rozwiązanie tożsame z dotychczas obowiązującym w ramach PROW 2014-2020.

Jakie warunki wsparcia?

Płatności ONW przyznawane będą do rolnikom do użytków rolnych, którzy spełniają warunki przyznania płatności w ramach podstawowego wsparcia dochodów do celów zrównoważoności, zwanego dalej ,,podstawowym wsparciem dochodów”. Wynika to z faktu, że zasadnicze warunki przyznawania płatności ONW oraz podstawowego wsparcia dochodów są takie same. Dotyczy to m.in. spełnienia warunków dotyczących rolnika aktywnego zawodowo, wielkości działki do której przysługują płatności, posiadania gruntów, współposiadania, warunku polegającego na prowadzeniu działalności rolniczej, zasad zaliczania w skład działki rolnej do której przysługują płatności elementów krajobrazu oraz rozproszonych drzew.

Jeżeli zatem rolnik równocześnie ubiega się o przyznanie podstawowego wsparcia dochodów, to we wniosku o przyznanie płatności ONW, nie musi deklarować działek rolnych w odniesieniu, do których ubiega się o przyznanie płatności ONW, a działki rolne zadeklarowane do podstawowego wsparcia dochodów i położone na obszarach ONW uznaje się za zadeklarowane do płatności ONW. Aplikacja eWniosekPlus służąca do składania wniosków o przyznanie płatności, automatycznie przypisuje do działek deklarowanych do podstawowego wsparcia dochodów odpowiedni typ i strefę ONW oraz powierzchnię kwalifikującą się do tej płatności. Mechanizm ten pozwala na uniknięcie zmniejszeń płatności dla rolników, ze względu na niewłaściwe deklarowanie działek rolnych do poszczególnych typów i stref ONW. Proponowane rozwiązanie stanowi zatem uproszczenie dla wszystkich rolników ubiegających się o płatności ONW. W praktyce podejście takie miało zastosowanie także w latach wcześniejszych.

Jakie stawki wsparcia?

W projekcie rozporządzenia, określone zostały stawki płatności z tytułu gospodarowania na obszarach ONW oraz zasady obliczania tych płatności. Stawki płatności ONW zostały zróżnicowane w zależności od typu obszaru ONW oraz rodzaju systemu rolniczego, w celu właściwego uwzględnienia siły ograniczeń naturalnych dla produkcji rolnej na danym obszarze. Płatności przyznawane są co roku, na hektar użytków rolnych i stanowią iloczyn stawki ustalonej dla danego typu ONW oraz ilości hektarów zgłoszonych przez rolnika.

Premia górska

Projekt rozporządzenia zawiera również, tak jak dotychczas, przepisy zwiększające wsparcie na obszarach ONW typ górski i typ specyficzny strefa II, w których co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych jest położonych powyżej 350 m n.p.m. dla gospodarstw rolnych z minimalną obsadą zwierząt trawożernych, których liczba w przeliczeniu na duże jednostki przeliczeniowe (DJP) wynosi co najmniej 0,5 DJP na 1 ha wszystkich posiadanych przez rolnika użytków rolnych. Gospodarstwa te otrzymają wyższe płatności. Do ustalenia spełniania warunku posiadania minimalnej obsady zwierząt brane będą pod uwagę zwierzęta, takie jak dotychczas tj. bydło, owce, kozy, konie jak również alpaki, gęsi, jelenie szlachetne, kozy, lamy, muły oraz osły.

Progi degresywności

W rozporządzeniu zawarto także przepisy określające limity płatności ONW - czyli progi degresywności. Zasada degresywności stawek odnosi się do wielkości posiadanych przez rolnika użytków rolnych, położonych na obszarach ONW. Płatność jest przyznawana w zależności od powierzchni obszarów ONW w gospodarstwie, według poziomów:

·       do 25 ha – 100% płatności;

·       25,01 – 50 ha – 50% płatności;

·       50,01 – 75 ha – 25 % płatności.

Powyżej 75 ha płatność ONW nie jest przyznawana.

Dla hodowców

W rozporządzeniu doprecyzowane zostały warunki w zakresie posiadania zwierząt. Przy ustalaniu spełniania warunku posiadania zwierząt będą brane pod uwagę zwierzęta posiadane przez rolnika (tj. zwierzęta gatunków: alpaki, bydło, daniele, gęsi, jelenie szlachetne, kozy, lamy, muły, osły, owce lub konie ) w okresie od dnia 15 marca do dnia 30 września danego roku, w odniesieniu do których rolnik dokonał wymaganych na podstawie przepisów o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt zgłoszeń do komputerowej bazy danych.

Jak obliczyć DJP?

W rozporządzeniu zaproponowano przepisy dotyczące obliczania liczby DJP (duże jednostki przeliczeniowe), która będzie obliczana podobnie jak w przypadku pomocy przyznawanej w ramach interwencji „Rolnictwo ekologiczne” objętej Planem Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027.

Liczba DJP obliczana będzie jako suma iloczynów liczby poszczególnych rodzajów zwierząt i współczynników ich przeliczenia na DJP. Współczynniki te są określone w załączniku do projektowanego rozporządzenia.

Uproszczenia dla ekologii

Biorąc pod uwagę, że zróżnicowanie poziomu płatności na obszarach górskich i podgórskich sprzyjać będzie m.in. rozwojowi produkcji ekologicznej, zaproponowano, podobnie jak dotychczas, uproszczenie polegające na tym, że warunki w zakresie posiadania zwierząt uznaje się za spełnione, jeżeli rolnik równocześnie spełnia warunki przyznania pomocy finansowej w ramach interwencji „Rolnictwo ekologiczne” objętej Planem Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 oraz w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, w zakresie posiadania zwierząt gatunków wymienionych w załącznikach do rozporządzeń wykonawczych w zakresie tych płatności, określających zwierzęta, których posiadanie stanowi warunek przyznania płatności ekologicznej w ramach pakietów dotyczących Trwałych użytków zielonych, o ile ich liczba wynosi co najmniej 0,5 DJP na hektar wszystkich użytków rolnych. Taki sam mechanizm w ramach płatności ONW, również był stosowany w poprzednim okresie programowania.

Kiedy składa się wnioski o płatności ONW?

Podobnie jak w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, wniosek o przyznanie płatności ONW jest składany razem z wnioskiem o przyznanie podstawowego wsparcia dochodów, na jednym formularzu udostępnionym na stronie internetowej ARiMR, po uwierzytelnieniu w systemie teleinformatycznym ARiMR. Rozwiązania dotyczące wykorzystania systemu teleinformatycznego ARiMR do  składania wniosków oraz ogólne zasady dotyczące ich składania, jak termin czy wprowadzanie zmiany do wniosków zawarte są w ustawie.

Projektowane rozporządzenie wejdzie w życie z 15 marca 2023 r. Dzięki temu przepisy projektowanego rozporządzenia będą obowiązywały od pierwszego dnia terminu składania wniosków o przyznanie płatności ONW za 2023 r.

Z danych ARiMR wynika, że w 2022 r. z płatności ONW skorzystało ok. 740 000 rolników.

wk
Fot. Kolasińska