Po rozporządzeniach dotyczących norm dobrej kultury rolnej z ochroną środowiska (GAEC) oraz dopłat bezpośrednich na stronach Rządowego Centrum Legislacji pojawił się kolejny projekt,  tym razem dotyczący warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych. Sprawdziliśmy więc czym różnią się one od regulacji prawnych obowiązujących w ramach Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.

Płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne od 2023 roku

Wbrew pozorom różnic w stosunku do poprzedniego okresu programowania nie ma zbyt wiele. Do najważniejszych należą: 

• zwiększenie od 2023 r. stawek płatności we wszystkich rodzajach interwencji w stosunku do obecnie obowiązujących (w stosunku do 2022 r. stawki płatności zostaną, co do zasady, zwiększone średnio o ok. 16%). Ponadto, w przypadku Interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie – stawki płatności zostaną zróżnicowane ze względu na użytkowość zwierząt, np. w wariantach dotyczących zachowanie lokalnych ras bydła –użytkowanie mleczne i mięsne, wprowadzona zostanie płatność dodatkowa do buhajów (jednorazowa do danej szt.); w wariancie dotyczącym zachowanie lokalnych ras koni – zostaną wydzielone rasy, tj.: konie małopolskie i wielkopolskie, konie śląskie, koniki polskie i huculskie oraz konie zimnokrwiste w typie sztumskim i sokólskim,
• wdrożenie od 2023 r. nowych instrumentów wsparcia, tj. interwencji dedykowanej ekstensywnemu użytkowaniu rolniczemu na trwałych użytkach zielonych na obszarach Natura 2000 – Interwencja 3. Ekstensywne TUZ na obszarach Natura 2000 oraz interwencji mającej na celu wzmocnienie ochrony bioróżnorodności gruntów ornych na obszarach wiejskich – Interwencja 7. Bioróżnorodność na gruntach ornych (z wariantami: Wariant 1. Wieloletnie pasy kwietne i Wariant 2. Ogródki bioróżnorodności);
• w Interwencji 2. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000 wsparcie będzie obejmowało również na ochronę zagrożonych gatunków ptaków;
• rezygnacja ze sporządzania planu działalności rolnośrodowiskowej dla Interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie;
• w przypadku interwencji: 1. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000 oraz 2. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000 – brak konieczności sporządzania inwentaryzacji przyrodniczych w sytuacji, gdy siedliska przyrodnicze/gatunki ptaków (wodniczka, dubelt) będą wskazane w obowiązujących planach ochrony/planach zadań ochronnych lub w warstwach GIS wynikających z monitoringu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ).

Kiedy rolnik będzie mógł otrzymać płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną

Zgodnie z nowymi przepisami płatności te przyznaje się rolnikowi lub innemu beneficjentowi, zwanemu w projekcie rozporządzenia „zarządcą”.

Aby płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna mogła zostać przyznana, rolnik lub zarządca musi spełniać nie tylko warunki określone w ustawie o PS 2023-2027, ale także szczegółowe warunki przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w ramach określonych interwencji lub ich wariantów określone w projekcie rozporządzenia.

Przede wszystkim rolnik lub zarządca muszą realizować 5-letnie zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne, które obejmuje określone wymogi w ramach interwencji lub ich wariantów.

W rozporządzeniu MRiRW wskazano czym jest zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne określając je jako realizowanie określonych wymogów w ramach jednego wariantu albo jednej interwencji – w przypadku gdy interwencja nie obejmuje wariantu.

Tak więc jeśli rolnik lub zarządca realizuje kilka wariantów (lub interwencji, jeśli interwencja nie składa się z wariantów) realizuje równocześnie kilka zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych. W przypadku interwencji Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie zobowiązanie realizowane jest w ramach jednej rasy lokalnej zwierząt. Każde z tych zobowiązań ma swój 5-cio letni okres realizacji.

Ponadto, interwencja rolno-środowiskowo-klimatyczna (lub jej wariant) jest realizowana, jeżeli jej wymogi wykraczają ponad podstawowe wymagania, w ramach określonej interwencji (lub w jej wariancie). tzw. poziom bazowy. W załączniku nr 1 do projektu rozporządzenia określono odnośne minimalne wymogi dotyczące stosowania nawozów i środków ochrony roślin oraz inne odpowiedne obowiązkowe wymogi ustanowione na mocy prawa krajowego.

Ile zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych rolnik może realizować w ramach dopłat?

Projektowane rozporządzenie dopuszcza realizację jednocześnie więcej niż jednego takiego samego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego (tj. w ramach tego samego wariantu lub interwencji jeśli nie ma ona wariantów) pod warunkiem, że zostały podjęte w różnych latach. Jak zaznaczają autorzy projektu, wyjątkiem jest sytuacja, gdy beneficjent kontynuuje realizację takiego samego zobowiązania podjętego przez innego rolnika lub zarządcę – wówczas takie same zobowiązania mogą być realizowane, mimo że zostały podjęte w tym samym roku.

Zgodnie z projektem rozporządzenia, takie same zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatyczne mogą być realizowane w ramach wariantów:

- Interwencji 1. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000
- Interwencji 2. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000,
- Interwencji 3. Ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000,
- Interwencji 4. Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych
- Interwencji 7. Bioróżnorodność na gruntach ornych.

W przypadku gdy rolnik kontynuuje realizację takiego samego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego podjętego przez innego rolnika – możliwa będzie realizacja takich samych zobowiązań również w ramach wariantów:

- Interwencji 5. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie
- Interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

W przypadku interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie rolnik nie może realizować zobowiązania w ramach danego wariantu w ramach danej rasy lokalnej zwierząt, jeżeli realizuje jednocześnie analogiczne zobowiązanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020). Wyjątkiem jest m.in sytuacja kiedy rolnik kontynuuje realizację zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego podjętego przez innego rolnika lub realizuje zobowiązanie PROW 2014-2020 w ramach danej rasy krów lub loch i podejmie się realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, którym będą objęte wyłącznie samce tej samej rasy.

Pieniądze z dopłat będą, ale wtedy gdy rolnik spełni obowiązki

Rolnik lub zarządca podejmując się realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, poza realizacją szczegółowych wymogów określonego zobowiązania, które zostały określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, zobowiązany jest także do wypełniania wymogów wspólnych, do których należą:

• posiadanie planu działalności rolnośrodowiskowej (w przypadku wszystkich interwencji za wyjątkiem Interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie); plan działalności rolnośrodowiskowej sporządza się odpowiednio przy udziale doradcy rolnośrodowiskowego lub eksperta przyrodniczego (w zależności jakich wymogów dotyczy zobowiązanie) w terminie do 25 dni od dnia, w którym upływa termin składania wniosków o przyznanie płatności rolno-środowiskowo klimatycznej.
• prowadzenie rejestru działalności rolnośrodowiskowej (w przypadku wszystkich interwencji za wyjątkiem Interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie), który zawiera wykaz działań agrotechnicznych, w tym zastosowania nawozów i wykonania zabiegów przy użyciu środków ochrony roślin oraz wykaz wypasów zwierząt – w przypadku prowadzenia wypasu;
• posiadanie dokumentacji przyrodniczej stanowiącej szczegółową charakterystykę danego siedliska przyrodniczego lub siedliska lęgowego ptaków, sporządzonej przez eksperta przyrodniczego, w przypadku Interwencji 1. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000 oraz Interwencji 2. Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000.

Rozporządzenie szczegółowo reguluje także sytuacji kiedy posiadanie dokumentacji nie jest wymagane.

W przypadku gdy rolnik realizuje zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne i jednocześnie zobowiązanie ekologiczne w ramach Planu Strategicznego lub PROW 2014-2020 lub zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne PROW 2014-2020, rejestry działalności rolnośrodowiskowej mogą być prowadzone na jednym formularzu z rejestrami działalności ekologicznej.

W jakim terminie rolnik musi realizować obowiązki by otrzymać płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną?

Zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne realizowane jest od dnia 15 marca roku, w którym beneficjent złożył wniosek o przyznanie pierwszej płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej. Jest ono kontynuowane w kolejnych latach nawet w przypadku, gdy m.in. beneficjent nie złożył wniosku o przyznanie kolejnej płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej.

Rozporządzenia wskazuje, że co do zasady, wielkość obszaru objętego zobowiązaniem rolno-środowiskowo-klimatycznym oraz miejsce jego realizacji, które z określonymi wyjątkami nie podlega zmianie w trakcie jego realizacji. Zmiany zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego zgłasza się kierownikowi biura powiatowego Agencji we wniosku o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej za rok, w którym rolnik lub zarządca realizuje zmienione zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne.

Zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatyczne mogą być dwa, ale płatność będzie tylko jedna. Na szczęście wyższa!

Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna do tego samego obszaru może być przyznana z tytułu realizacji tylko jednego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego. Oznacza to brak możliwości realizacji na jednym obszarze (jednej działce rolnej) kilku zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych. Biorąc jednak pod uwagę potencjalną możliwość wnioskowania przez rolnika lub zarządcę o realizację dwóch zobowiązań na jednym obszarze, skazano, że w przypadku gdy rolnik lub zarządca ubiega się o przyznanie płatności rolnośrodowiskowo- klimatycznej do tego samego obszaru z tytułu realizacji więcej niż jednego zobowiązania – zostanie mu przyznana płatność z tytułu realizacji zobowiązania, w ramach którego przewidziano wyższą stawkę płatności do 1 ha. To rozwiązanie pozwoli w jednoznaczny sposób rozstrzygać przypadki deklarowania kilku zobowiązań do jednego obszaru.

Ponadto, jeżeli na danym obszarze jest realizowane zobowiązanie ekologiczne w ramach PS, zobowiązanie ekologiczne PROW 2014-2020 lub zobowiązanie rolno-środowiskowoklimatyczne PROW 2014-2020 to do tego obszaru nie przysługuje płatność rolnośrodowiskowo- klimatyczna. Określono także wyjątki od tej reguły. Regulacja ta ma na celu uniknięcie podwójnego finansowania utraconych korzyści związanych z realizacja tych zobowiązań.

Jaki jest minimalny obszar, na którym można realizować zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne?

Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna jest przyznawana do powierzchni działki rolnej lub powierzchni jednostki gruntu nierolniczego będącego obszarem kwalifikującym się do przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych, czyli „działki przyrodniczej” o powierzchni co najmniej 0,1 ha lub do sztuk zwierząt (w przypadku Interwencji 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

Projekt rozporządzenia określa rodzaje użytków rolnych i obszarów przyrodniczych, które mogą być objęte konkretnym zobowiązaniem rolno-środowiskowo-klimatycznym oraz wskazano dodatkowe warunki jakie muszą zostać spełnione, aby możliwym było przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w ramach konkretnego zobowiązania.

Co rolnik musi zadeklarować we wniosku o płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną?

Wniosek o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej, poza elementami podania określonymi w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, z wyłączeniem adresu, zawiera m.in.:

• oświadczenie o położeniu działek referencyjnych,
• sposobie użytkowania działek referencyjnych w ramach zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego,
• oświadczenia i zobowiązania rolnika lub zarządcy związane z realizacją zobowiązania rolno-środowiskowo- klimatycznego.

Ponadto, rolnik lub zarządca będzie zobowiązany do złożenia oświadczenie, że grunt, do którego ubiega się o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej, posiada na podstawie tytułu prawnego na dzień 31 maja roku, w którym ubiega się o przeżynanie tej płatności.

Jaką karę może otrzymać rolnik za brak realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego?

Projekt rozporządzenia określa również skutki w postaci kar, jakie wiążą się z przede wszystkim z niespełnianiem warunków przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej, z nieprzestrzeganiem przez rolnika lub zarządcę wymogów w ramach poszczególnych interwencji i ich wariantów oraz z dokonaniem niedopuszczalnej zmiany zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, czy też przedeklarowaniem. Wysokość kar związanych z nieprzestrzeganiem przez beneficjenta zobowiązań lub innych obowiązków zależna będzie od dotkliwości, zasięgu, trwałości i powtarzalności niezgodności dotyczącej warunków przyznania wsparcia. Regulacje te są niezbędne do wykonania przepisów wspólnotowych, określających konieczność stworzenia przez państwa członkowskie skutecznego systemu kontroli i sankcjonowania stwierdzonych uchybień i zaniedbań.

wk

Fot. Archiwum TAP