Na działce siedliskowej brata mam ustanowioną służebność mieszkania w budynku mieszkalnym i prawo użytkowania 20 arów gruntu. Tak zastrzegli w akcie notarialnym rodzice, przepisując mu gospodarstwo. Brat planuje podzielić tę działkę na dwie mniejsze i jedną chce dać córce. Zwrócił się do mnie z prośbą, żebym zrzekł się tej służebności w stosunku do działki, która ma przypaść córce. Czy muszę to zrobić? Czy mogę żądać od brata jakiegoś wynagrodzenia za zrzeczenie się służebności? - z prośbą o pomoc w takiej sytuacji do naszych prawników zwrócił się jeden z Czytelników "Tygodnika Poradnika Rolniczego".

Na to pytanie odpowiada Alicja Moroz, prawnik redakcyjny Tygodnika Poradnika Rolniczego: 

Jeżeli może Pan wykonywać swoją służebność na działce, która po podziale będzie własnością brata, lepiej będzie zrzec się jej w odniesieniu do działki, która stanie się własnością bratanicy. Jeśli Pan tego nie zrobi, bratanica (albo brat, zanim przeniesie własność działki na córkę) może skutecznie domagać się w sądzie zwolnienia drugiej działki ze służebności. W takim przypadku nie będzie się Panu należało żadne wynagrodzenie. 

Podstawę prawną wystąpienia do sądu z takim roszczeniem stanowi art. 290 § 2 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, w razie podziału nieruchomości obciążonej służebnością utrzymuje się ona w mocy na częściach utworzonych przez podział. Jednak w sytuacji, gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności.

 

Zniesienie służebności i co dalej?

Zmiana stanu faktycznego i prawnego nieruchomości w postaci podziału nie prowadzi sama przez się do wygaśnięcia służebności. Dzieje się tak również wówczas, gdy wyodrębniona w wyniku podziału nieruchomość nie była poprzednio objęta zakresem wykonywania służebności. 

Jeśli zatem brat lub jego córka wykażą w trakcie procesu sądowego, że działka powstała w wyniku podziału siedliska brata nie była objęta zakresem przysługującej Panu służebności, to sąd zapewne zniesie w stosunku do tej działki służebność. Wygaśnie ona z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu. Jeżeli jednak służebność była ujawniona w księdze wieczystej, to wygaśnie ona dopiero z chwilą wykreślenia jej z księgi wieczystej. Prawomocne orzeczenie sądu stanowić będzie podstawę wykreślenia służebności z księgi wieczystej. 

 

Służebność mieszkania

Co do służebności mieszkania, to z całą pewnością ogranicza się ona do działki, która pozostanie własnością brata. Istotne jest natomiast, czy użytkował Pan grunt znajdujący się na części działki, która ma przypaść bratanicy.

Jeżeli tak, zniesienie służebności przez sąd nie będzie możliwe. W grę natomiast wchodzi roszczenie o zmianę treści służebności. Zgodnie z art. 290 § 3 k.c., w sytuacji gdy wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, sposób ten w braku porozumienia stron będzie ustalony przez sąd.