Warto zwrócić uwagę, iż zgodnie z wytycznymi, suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od 21 marca do 30 września, spadku klimatycznego bilansu wodnego (KBW) poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb. Szkody powstałe w wyniku suszy można więc szacować wyłącznie wówczas, gdy na danym terenie  zgodnie z KBW wystąpiła susza. 

W przypadku jednak, gdy dla danej rośliny, w tym łąk i pastwisk, nie jest prowadzony monitoring suszy, szkody można szacować, jeżeli monitoring potwierdza wystąpienie suszy w uprawach o analogicznych wymaganiach wodnych, czyli np. zbożach. W ubiegłym roku wielu rolników zgłaszało problem z szacowaniem strat na trwałych użytkach zielonych, warto więc mieć na uwadze tę zasadę. 

Z kolei komisja oszacuje szkody spowodowane deszczem nawalnym, jeśli powstaną wskutek deszczu o współczynniku wydajności co najmniej 4. Jeśli natomiast nie ma możliwości ustalenia tego współczynnika, bierze się pod uwagę stan faktyczny i rozmiar szkód w miejscu ich powstania świadczące wyraźnie o działaniach deszczu nawalnego.

Warunkiem oszacowania przez komisję szkód spowodowanych przez suszę, ale także m.in. grad, deszcz nawalny, powódź, huragan, piorun, obsunięcie się ziemi lub lawinę, jest złożenie wniosku o oszacowanie szkód zawierającego podpisaną przez składającego wniosek zgodę na przetwarzanie danych 
osobowych.

Komisja powinna być na polu

Protokół oszacowania szkód sporządza się wyłącznie na formularzu udostępnionym na stronie internetowej resortu rolnictwa. Nowością jest to, że na początku protokołu zostały zamieszczone pozycje do wyboru – określające, czy dany protokół dotyczy całego gospodarstwa, czy jest sporządzony z części 
gospodarstwa.

Średnia roczna produkcja rolna jest ustalana na podstawie danych rachunkowych lub dokumentów potwierdzających wielkość prowadzonej produkcji rolnej. Jednocześnie gdy rolnik nie może przedstawić kompletnych danych niezbędnych do wszystkich wyliczeń w protokole, wyliczenia przeprowadza się na podstawie danych dla danego regionu FADN Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Dane te są dostępne, podobnie jak wzory protokołów, na stronie internetowej ministerstwa rolnictwa w zakładce „Niekorzystne zjawiska atmosferyczne – pomoc”. 

Zgodnie z wytycznymi, komisja powinna ustalić wysokość szkody poprzez lustrację na miejscu. Praktyka pokazuje, że z tym bywa bardzo różnie. Powinna to zrobić w ciągu 2 miesięcy od dnia zgłoszenia powstania szkody, tj. od wschodów do czasu zbioru plonu głównego danej uprawy albo jej likwidacji.

Jeśli szkody dotyczą sadów owocowych, szkody, które dotyczą drzew (nie owoców), powinny być oszacowane dwukrotnie, tj. po raz pierwszy – w terminie do 2 miesięcy od dnia powstania tych szkód, i po raz drugi – nie później niż w terminie do 12 miesięcy od dnia powstania tych szkód. 

Warto wiedzieć, iż komisja powinna złożyć wojewodzie protokół z szacowania w terminie 30 dni od oszacowania szkód. Natomiast w przypadku protokołów zbiorczych – w terminie 45 dni. Z dotrzymaniem tych terminów w praktyce bywa różnie. 

Obniżenie dochodów

Komisja jest zobowiązana oszacować wszystkie szkody, tj. w uprawach, zwierzętach i w środkach trwałych. Za podstawę określenia zakresu i wysokości szkód w produkcji rolnej przyjmuje się bowiem całość produkcji prowadzonej w gospodarstwie rolnym, tj. zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej, niezależnie od tego, czy szkody wystąpiły wyłącznie w uprawach, czy wyłącznie w produkcji zwierzęcej. Wielkość prowadzonej produkcji ustala się na podstawie danych rolnika (jeśli takie posiada) bądź w oparciu o dane dla danego regionu z systemu FADN. Dla każdej z metod wyliczenia wielkości produkcji przewidziano odrębne formularze protokołów.

Wysokość szkód wykazuje się kwotą obniżenia dochodu. Kwotę obniżenia dochodu liczy się w następujący sposób:

Kwota obniżenia dochodów = (średni roczny plon z 3 lat wystąpienia szkody × średnia cena sprzedaży) – (uzyskany/przewidywany plon w roku szkody × średnia cena sprzedaży/prognozowana cena sprzedaży) + (koszty poniesione – koszty nieponiesione z powodu niezebrania plonu).

Szacując poziom szkód w łąkach, należy wziąć pod uwagę okres wystąpienia zjawiska oraz liczbę pokosów i termin ich przeprowadzenia. Szacując straty, maksymalny ich poziom ustala się dla łąk dwukośnych: pierwszy pokos na poziomie 60%, drugi pokos na poziomie 40%. Natomiast łąk trójkośnych – pierwszy pokos –50%, drugi – 30%, trzeci – 20%.

W pastwiskach natomiast – strukturę plonów zielonki pastwiskowej w okresie wegetacji, przyjmując, że podczas piewszej rotacji, tj. w maju i w czerwcu, maksymalny poziom strat wynosi 50%, drugiej rotacji (w lipcu i w sierpniu) – 30%, w trzeciej rotacji (wrzesień, październik) – 20%.

W razie kilkukrotnego uszkodzenia tej samej uprawy wysokość każdej następnej szkody ustala się z uwzględnieniem wysokości poprzednio ustalonych szkód w skali całego gospodarstwa rolnego w odniesieniu do średniej rocznej produkcji rolnej w gospodarstwie. W kolejnym protokole wysokość szkód powinna zostać pomniejszona o szkody wykazane w poprzednich protokołach w odniesieniu do tej samej uprawy rolnej. Ten zapis nie jest korzystny dla rolników, których uprawy np. źle przezimowały bądź wymarzły. Tylko jeżeli w poprzednim protokole oszacowane szkody były niższe niż 30%, komisja może w kolejnym protokole podać łączną wartość i poziom szkód w skali gospodarstwa w odniesieniu do wszystkich niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. 

W tabeli dotyczącej szkód w produkcji roślinnej jest rubryka, w której można wpisać wysokość szkód w uprawach uwzględnianych w produkcji zwierzęcej. Pod tabelą drobnym drukiem napisano, w jakich uprawach oblicza się te szkody. Wymienia się tutaj m.in. zboża na zielonkę, ziemniaki i buraki pastewne, nawet brukiew i dynię, ale słomy jak nie było, tak nie ma. Oznacza to, że słoma i siano nie są nadal kosztem uwzględnianym w produkcji zwierzęcej.

Podobnie jak w ubiegłym roku, będzie to problem dla rolników występujących o kredyt obrotowy na wznowienie produkcji. Nie będą mogli doliczyć do wysokości szkód kosztów poniesionych z tytułu zakupu słomy lub siana. 

Zakup pasz i nieponiesione koszty

Protokół powinien zawierać m.in. daty: oszacowania szkód, wystąpienia szkód oraz zgłoszenia wystąpienia szkód. Musi względniać również takie informacje, jak: powierzchnia gospodarstwa rolnego, w tym powierzchnia upraw rolnych w dniu wystąpienia szkód, informacje o zakresie i wysokości szkód, kwota uzyskanego odszkodowania z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych, wielkość średniej rocznej produkcji, kwota obniżenia dochodu. Na protokole powinny także znaleźć się informacje o kosztach poniesionych z tytułu niezebrania plonów w wyniku wystąpienia szkód, np. koszty związane z zakupem pasz. Ten zakup musi jednak wynikać z ujemnego bilansu paszowego w gospodarstwie. Ilość nabytych pasz nie może przekroczyć ilości pasz niewyprodukowanych z powodu suszy, gradu itp.

Nie zmieniono również zapisu dotyczącego kosztów nieponiesionych z tytułu niezebrania plonów, w przypadku gdy szkody w danej uprawie wynoszą 70% i więcej. Będą one nadal wpływały na obniżenie wysokości strat, nawet wtedy, gdy np. rolnik poniósł koszty wymłócenia zniszczonego przez suszę zboża. 

Ważne daty

Uzupełniając w protokole datę wystąpienia szkód, należy pamiętać o prawidłowym określeniu powierzchni upraw rolnych w dniu wystąpienia szkód (z wyłączeniem łąk i pastwisk oraz wieloletnich użytków zielonych). Jeżeli jako datę wystąpienia szkód wskazano np. 5 kwietnia, to powierzchnia upraw w dniu wystąpienia szkód może obejmować wyłącznie te uprawy, które tego dnia były na polu (nie może uwzględniać upraw, które jeszcze nie zostały wysiane). Dane te bowiem będą niezbędne przy określaniu spełnienia warunku ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw w gospodarstwie rolnym. 

Bardzo ważne jest zatem prawidłowe wskazanie zarówno daty wystąpienia szkód, jak i powierzchni upraw w tym dniu, gdyż w konsekwencji rzutuje to na wielkość pomocy, jaka może zostać udzielona poszkodowanemu.

W protokole pozycja „Całkowita powierzchnia upraw w gospodarstwie rolnym” powinna być zgodna z wnioskiem o płatności w ramach wsparcia bezpośredniego, który jest składany dla całego gospodarstwa rolnego. Przy czym należy zauważyć, iż powierzchnia upraw rolnych w dniu wystąpienia szkód nie musi być tożsama z powierzchnią z wniosku o płatności, gdyż w dniu wystąpienia szkód część upraw może być już zebrana z pola lub jeszcze niezasiana.

Magdalena Szymańska
fot. Magdalena Szymańska