– Przejąłem gospodarstwo rolne od rodziców. Składki na ubezpieczenia obowiązkowe, w tym ubezpieczenie budynków, opłacam w tej samej firmie, w której ubezpieczali się rodzice. Do tej pory nie wystąpiła w naszym gospodarstwie szkoda, a więc ani rodzice, ani ja nie ubiegaliśmy się o odszkodowanie. Słyszałem od znajomych, że zakłady ubezpieczeń odmawiają jego wypłaty, jeśli stwierdzą, że właściciel nie przestrzegał np. przepisów budowlanych czy przeciwpożarowych. Czy to rzeczywiście jest możliwe, nawet jeśli w umowie ubezpieczenia nie było takiego zapisu? – dopytuje się Czytelnik TPR.

Kiedy firma ubezpieczeniowa może odmówić wypłaty odszkodowania za budynki gospodarcze w gospodarstwie rolnym?

Jest to możliwe, ale tylko w przypadku ubezpieczeń dobrowolnych, jeżeli przewidują to ogólne warunki ubezpieczenia stanowiące integralną część umowy. Niektóre firmy ubezpieczeniowe umieszczają w nich zapisy przewidujące, że nie odpowiadają za szkody powstałe w wyniku nieprzestrzegania przez ubezpieczonego powszechnie obowiązujących przepisów, w szczególności przepisów o ochronie przeciwpożarowej, ochronie środowiska oraz norm dotyczących budowy i eksploatacji maszyn i urządzeń, o ile miało to wpływ na powstanie i rozmiar szkody.

Jakie mają obowiązki ubezpieczyciele przy obowiązkowym ubezpieczeniu budynków w gospodarstwie?

Natomiast zasady odpowiedzialności ubezpieczycieli w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych budynków w gospodarstwach rolnych określa art. 73 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli.

Zgodnie z tym przepisem zakład ubezpieczeń nie odpowiada za zaistniałe w budynkach rolniczych szkody:

• wyrządzone umyślnie przez ubezpieczającego lub przez osobę, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub która pozostaje z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym;
• wyrządzone wskutek rażącego niedbalstwa przez osoby wymienione wyżej;
• górnicze w rozumieniu przepisów Prawa geologicznego i górniczego;
• powstałe wskutek trzęsienia ziemi.

Do osób pozostających z ubezpieczającym we wspólnym gospodarstwie domowym należy zaliczyć osoby wspólnie z nim zamieszkujące i prowadzące takie gospodarstwo. O zaliczeniu decyduje więź majątkowa, a nie pokrewieństwo. O osobach takich można mówić, iż zaliczają się do kręgu domowników. Decydującym kryterium jest bowiem opisany w przepisie stan faktyczny, więź majątkowa, a nie stosunek wynikający z więzów krwi. Tak więc do osób tych może należeć konkubent czy konkubina.

Naruszenie przepisów Prawa budowlanego czy ppoż. a wypłata odszkodowania

Artykuł 73 ustawy nie przewiduje żadnych wyłączeń odpowiedzialności w odniesieniu do szkód, których wystąpienie jest następstwem naruszenia właściwych przepisów Prawa budowlanego, przepisów o ochronie przeciwpożarowej itd. W tym zakresie ewentualną przesłanką zwolnienia się przez ubezpieczyciela z odpowiedzialności może być jedynie powołanie się na rażące niedbalstwo. Miałoby ono miejsce np. wówczas, gdyby pożar w budynku wybuchł wskutek składowania materiałów łatwopalnych w pobliżu źródła ciepła.

Co oznacza rażące niedbalstwo?

O rażącym niedbalstwie jest mowa również w art. 827 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie. W razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie się nie należy, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.

Rażące niedbalstwo ubezpieczającego zachodzi tylko wtedy, gdy stopień naganności postępowania drastycznie odbiega od modelu właściwego w danych warunkach zachowania się.

W wyroku z 4 października 2019 r. (sygn. akt: I CSK 389/18) Sąd Najwyższy stwierdził, że pojęcie rażącego niedbalstwa użyte w art. 827 §  1 k.c. nie może być traktowane za równoznaczne z pojęciem należytej staranności, o jakim mowa w art. 355 k.c. Rażące niedbalstwo to coś więcej niż brak zachowania zwykłej staranności w działaniu. Wykładnia tego pojęcia powinna zatem uwzględniać brak zwykłej lub podwyższonej staranności w przewidywaniu skutków. Chodzi tu o takie zachowanie, które graniczy z umyślnością czy w przypadku nieprzewidywania szkody jako skutku m.in. zaniechania ubezpieczającego, o ile doszło do przekroczenia podstawowych, elementarnych zasad staranności.

Jakie obowiązki ma właściciel budynku gospodarczego?

Należy pamiętać, że obowiązek przestrzegania różnego rodzaju wymogów bezpieczeństwa wynika z innych przepisów niż ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych. Przykładowo, zgodnie z art. 62 ustawy Prawo budowlane, obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę co najmniej raz w roku kontroli okresowej polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska oraz instalacji gazowych i przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych).
Co najmniej raz na 5 lat kontrolą powinna być również objęta instalacja elektryczna i piorunochronna. Konieczne jest też spełnianie wymogów określonych w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.

Alicja Moroz
fot. Magdalena Szymańska