Im większa świnia tym bardziej narażona na stres cieplny

Mniejsze świnie o wadze do 30 kg są mniej podatne na stres cieplny, nawet jeśli temperatura przekracza 30°C. Większe zwierzęta, od 50 do 120 kg masy ciała, nie są utrzymywane w optymalnym zakresie, gdy temperatura wynosi powyżej 28°C. Powodem tego są różne wymagania świń zależnie od wieku i grupy technologicznej. Upały są wyjątkowo uciążliwe, a dzieje się tak, ponieważ świnie mają stosunkowo niewiele gruczołów potowych i dlatego są narażone na stres cieplny, który może mieć poważne konsekwencje. Wysoki metabolizm dodatkowo obciąża zwierzęta w wysokich temperaturach.

Zwierzęta mogą odczuwać stres również z innych powodów, takich jak przemieszczanie z jednej grupy do drugiej, zmiana paszy czy odłączenie od lochy. Prowadzi on do utraty masy ciała, w rezultacie czego hodowcy uzyskują gorsze wyniki produkcyjne.

Upały a rozród

Negatywne skutki stresu cieplnego są związane z:

• gorszym wykorzystaniem paszy,
• zmniejszeniem tempa wzrostu,
• zmniejszoną płodnością,
• słabą wydajnością loch
• zwiększoną śmiertelnością (głównie loch i tuczników).

Wszystko to przekłada się na straty ekonomiczne producentów wieprzowiny. Roczne straty spowodowane stresem cieplnym są szacowane w Stanach Zjednoczonych na prawie miliard dolarów. Szczególnie lochy w okresie laktacji są bardzo podatne na stres cieplny. Wpływa on na dalszy cykl reprodukcyjny loch, które wykazują dłuższe odstępy między odsadzeniem a rują lub nie wykazują jej wcale. Zwiększona jest śmiertelność zarodków, co w konsekwencji zmniejsza wskaźnik porodów i liczbę urodzonych prosiąt rocznie oraz zwiększa liczbę dni nieprodukcyjnych. Lochy po odchowie pierwszego miotu są szczególnie narażone na takie problemy z płodnością występujące latem i wczesną jesienią.

Strategie zarządzania i żywienia, które mogą pomóc zwierzętom radzić sobie ze stresem, powinny obejmować systemy chłodzenia chlewni poprzez zraszanie, zwiększenie wentylacji, jednak w nocy należy wyłączyć zbytni nawiew powietrza, aby uniknąć przeciągów. Dodatkowo można zaciemnić okna panelami odbijającymi ciepło lub folią chroniącą zwierzęta przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych. Celem chłodzenia jest jak największe zbliżenie się do strefy komfortu termicznego, który dla loch wynosi około 18°C. Specjalne systemy chłodzenia należy rozważyć już na etapie planowania nowych budynków.

Szczególnie dotknięte obniżeniem wyników rozrodu są lochy tuż przed odsadzeniem i inseminacją oraz we wczesnych stadiach ciąży. Aby uniknąć wczesnych poronień lub powtórek rui w okresie letnim, należy przeprowadzać kontrolę objawów rui po południu lub wcześnie rano. Z kolei aby móc reagować na zmiany w przebiegu rui i rozrodu, wyniki oraz obserwacje muszą być zapisywane. Moment inseminacji należy przesunąć na chłodniejsze godziny wieczorne. Ponieważ knury również odczuwają stres cieplny, żywotność plemników może spadać szybciej niż zwykle. Dlatego nie należy przekraczać czasu przechowywania nasienia, wynoszącego maksymalnie 72 godziny w temperaturze od 15 do 17°C.

Strategie żywieniowe w obniżaniu stresu cieplnego u świń

Upał powoduje u świń nie tylko stres, ale także brak apetytu. Aby latem zwierzęta pobierały nadal wystarczająco dużo paszy, musi być ona smaczna i świeża. Pomaga też karmienie w chłodnej porze dnia czy zachęcanie loch do wstawania w ciągu dnia w celu stymulowania pobrania wody i paszy. W ciepłe dni zwierzęta mniej jedzą, aby zmniejszyć produkcję ciepła przez organizm. Można odciążyć ich metabolizm, karmiąc je właśnie w chłodniejszych godzinach porannych i wieczorem.

W ciepłe dni do skóry zwierzęcia jest dostarczana większa ilość krwi w celu ochłodzenia. Jednocześnie zmniejsza się wewnętrzne krążenie krwi, na przykład w jelitach. Zmniejszone ruchy perystaltyczne powodują u zwierząt zaburzenia metaboliczne, w tym zaparcia. W efekcie do krwi dostaje się więcej toksyn z jelit, a układ odpornościowy jest osłabiony. Dlatego latem należy zapewnić optymalną higienę koryta i paszy. Zepsute resztki w karmniku stanowią pożywkę dla rozwoju bakterii, które dodatkowo obciążają organizm świń. Oprócz walorów smakowych paszy ważne są również zawarte w niej składniki odżywcze. Obniżona zawartość białka surowego lub dodatek enzymów, w tym fitazy, odciążą przemianę mataboliczną.

Pobranie składników odżywczych można poprawić poprzez zwiększenie energetyczności paszy, co można osiągnąć, zwiększając zawartość tłuszczu w diecie. Tym bardziej że kiedy jest gorąco, lochy tracą więcej masy ciała niż zwykle w okresie laktacji. Ze względu na ciepło jedzą mniej, a tym samym pobierają mniej energii do produkcji mleka i intensywniej wykorzystują rezerwy organizmu. Przyczynia się to do pogorszenia kondycji i wielkości miotu. Utracone zapasy tłuszczu muszą zostać odbudowane, aby łatwo weszły w kolejny cykl produkcyjny.

Zwiększyć spożycie paszy w laktacji

Strategie żywieniowe obejmują też stosowanie specjalnych dodatków paszowych, które mogą stymulować pobieranie paszy. Dodawanie związków bioaktywnych może pomóc zwierzęciu w łagodzeniu skutków stresu cieplnego, podczas którego zwiększają one tempo oddychania i przekierowują przepływ krwi z tkanek i narządów do skóry, aby przenieść ciepło metaboliczne do środowiska. Przekierowanie krwi powoduje szereg niekorzystnych skutków, takich jak odwodnienie, uszkodzenie narządów, zwiększenie przepuszczalności jelit i stan zapalny. Dlatego należy wprowadzić żywienie mające na celu zminimalizowanie stanów zapalnych, które obejmują stosowanie przeciwutleniaczy, takich jak witaminy C i E, selen czy dodatki fitogeniczne.

Fitogeniczne dodatki paszowe to grupa naturalnych substancji pochodzących z ziół, przypraw i innych roślin. Korzyści, jakie dają, są związane z właściwościami antyoksydacyjnymi, poprawą smakowitości i stymulacją pobierania paszy przez świnie. Istnieją dwa różne sposoby ich działania przeciwutleniającego, szczególnie w przypadku olejków eterycznych. W zależności od struktury mogą one usuwać reaktywne formy tlenu, a tym samym je neutralizować, lub wspierać endogenny system antyoksydacyjny poprzez zwiększenie produkcji enzymów.

Wykazano, że mieszanka fitogeniczna (olejki eteryczne, flawonoidy) zwiększa pobieranie paszy przez lochy w okresie laktacji. W badaniu maciory karmiono paszą z dodatkiem takiej mieszanki przez cały okres laktacji i poprawiły one pobranie paszy o 7% w porównaniu z grupą kontrolną. Fitogeniczne dodatki paszowe mogą być strategią żywieniową wspierającą pobieranie paszy w okresie laktacji.

Jak się okazuje, również dodatki do pasz na bazie litu mogą pomóc w kontrolowaniu stresu u tuczników. Naukowcy wskazują, że węglan litu ma pozytywny wpływ anty­oksydacyjny na świnie. U ludzi lit jest zaliczany do środków stabilizujących nastrój. Nasila uwalnianie serotoniny z określonych obszarów mózgu, co wpływa na jego działanie przeciwdepresyjne i przeciwagresywne.

W dzisiejszej intensywnej produkcji trzody chlewnej manifestacja stresu w gospodarstwach nie jest rzadkością. Zwierzęta reagują na wszelkie, nawet drobne zmiany w warunkach utrzymania, zwłaszcza wiosną i latem. Pogarszają się metabolizm i odporność, wzrasta też agresja i kanibalizm oraz obserwuje się spadek produktywności. Dlatego opanowanie stresu cieplnego stanowi wyzwanie dla producentów trzody chlewnej, zwłaszcza w grupie loch w okresie laktacji.

Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 32/2022 na str. 46. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR:  Zamów prenumeratę.