Zacznijmy od początku, po co potas?

Plon każdej rośliny powstaje w organach zdolnych do prowadzenia fotosyntezy, a więc w liściach i łodygach, choć proces ten może zachodzić także w owocach. Rola potasu w kształtowaniu wydajności fotosyntetycznej roślin jest nie do przecenienia. W przypadku gatunków szybko rosnących i wytwarzających dużą ilość biomasy, np. kapusty głowiastej niezbędna jest produkcja ogromnej ilości asymilatów. Z tego powodu bardzo ważna jest akumulacja potasu w organach wegetatywnych już od początku wegetacji. Potas, wpływając pośrednio na ilość i szybkość produkcji asymilatów, wpływa nie tylko na końcowy plon, lecz kształtuje biomasę roślinną w krytycznych fazach (okresach) wzrostu, w których tworzone są poszczególne składowe plonu.

Warto pamiętać także o roli potasu w syntezie związków tworzących tkanki mechaniczne, które nadają roślinie sztywny pokrój. Potas zwiększa też odporność komórek na niskie temperatury – rola potasu w syntezie cukrów wielkocząsteczkowych – i w konsekwencji obniżenie punktu zamarzania soku komórkowego.

FOT. Niedobór potasu na kapuście.

W obliczu suszy

Potas pełni ważną funkcję w procesach osmotycznych i regulacji turgoru. Jony potasu nie są trwale wbudowywana w tkanki i organy, ale rozpuszczone w soku komórkowym. Odpowiadają m.in. za pracę aparatów szparkowych, regulując uwodnienie tkanek roślinnych. Należy podkreślić, że jony K+ nie mogą być zastąpione przez żaden inny pierwiastek. Coraz częściej spotykamy się z okresowymi niedoborami wody, więc nawożenie potasem staje się zatem bardzo ważnym narzędziem w racjonalnej gospodarce wodą na plantacji.

Jednym z typowych objawów niedoboru potasu, zwłaszcza w początkowych stadiach rozwojowych jest zwiędnięty pokrój rośliny uprawnej, mylony czasem ze skutkami suszy glebowej. Prawidłowe odżywienie potasem zmniejsza wrażliwość roślin na niedobór wody. Prawdopodobieństwo wystąpienia niedoboru potasu jest zdecydowanie większe w glebach lekkich. Jest też szczególnie łatwo wymywany z tego rodzaju gleb, ponieważ mają mało rozbudowany kompleks sorpcyjny.

fot. Brak potasu na liściach papryki

Potas a zdrowie roślin

W literaturze dotyczącej nawożenia rzadko podejmuje się problem znaczenia składników mineralnych w kształtowaniu zdrowotności roślin. Wszyscy mamy świadomość, że dobrze odżywiony organizm jest bardziej odporny na choroby i łatwiej się regeneruje po uszkodzeniach. Wśród składników mineralnych wpływających dodatnio na reakcje obronne roślin w warunkach stresów biotycznych (wywołanych przez grzyby, bakterie, wirusy) ważną rolę odgrywa potas.

fot. Braki azotu i potasu na korzeniach marchwi

Przykładowo, w roślinach dobrze odżywionych potasem występuje mniej prostych związków azotu, które stanowią pożywkę dla grzybów. Jednym z mechanizmów obronnych roślin przed wnikaniem bakterii przez uszkodzone tkanki roślinne jest tworzenie warstwy komórek korka wokół ran, co jest kontrolowane przez potas. Wśród funkcji fizjologicznych potasu można wyszczególnić aktywowanie enzymów odpowiedzialnych za syntezę węglowodanów strukturalnych i lignin, stanowiących naturalną barierę dla patogenów. Jony K+ zwiększają aktywność enzymu β-glukozydazy odpowiedzialnej za syntezę związków fenolowych, które z kolei są toksyczne dla grzybów, bakterii i wirusów. Wielokrotnie obserwowano wpływ niskiej zawartości potasu w roślinach na zwiększoną liczbę mszyc żerujących na plantacji.

fot. Niedobór potasu na brokule

Prawidłowe odżywienie potasem ma kluczowe znaczenie dla ilości, a przede wszystkim jakości plonu

Potas jest pobierany i magazynowany w dużych ilościach w organach spichrzowych i owocach. Rośliny w wielu przypadkach pobierają więcej potasu niż azotu. Niestety, część producentów nie docenia tego składnika i stosuje go zbyt małych ilościach lub całkowicie rezygnuje z nawożenia potasem. Jest to duży błąd. Prawidłowe odżywienie potasem ma kluczowe znaczenie dla ilości, a przede wszystkim jakości plonu. Wpływa korzystnie na:

• zwiększenie zawartości białka w roślinach;
• węglowodanów (zarówno cukrów prostych, jak i złożonych);
• kwasów organicznych;
• karotenu;
• witamin B i C.
• Potas korzystnie wpływa na cechy organoleptyczne warzyw – smak, zapach i barwę.

Lepszymi walorami smakowymi, dzięki większej zawartości cukrów prostych i kwasów organicznych odznaczają się owoce pomidora, papryki, marchwi, buraka ćwikłowego, kapusty, groszku na świeże nasiona, selera, ogórka, które jednocześnie mają większą masę. Dobrze odżywiona potasem kapusta czy ogórek zawierają więcej cukrów prostych, co ma kapitalne znaczenie dla procesu kiszenia. Owoce pomidora, papryki czy korzenie marchwi dzięki większej zawartości cukrów są słodsze, mają wyższy brix i są lepiej wybarwione. Korzenie buraka ćwikłowego mają bardziej intensywny kolor i na ich przekroju nie występują jaśniejsze pierścienie. Dobrze odżywiona potasem cebula jest twarda i ma grubszą łuskę, dzięki czemu może być dłużej przechowywana. Fasola i groch uprawiane na stanowisku zasobnym w potas wykształcą więcej brodawek, co ma z kolei kluczowe znaczenie dla asymilacji azotu i plonu tych roślin.

Kiedy stosować i jak nawozić potasem?

Podstawową kwestią jest wybór odpowiedniego nawozu oraz termin jego stosowania. Z powodu wrażliwości wielu warzyw na chlorki: pomidor, papryka, oberżyna, fasola, cebula, ziemniak, ogórek, dynia, cukinia muszą być one nawożone droższym siarczanem potasu (50% K2O). Dla pozostałych gatunków można stosować tańszą sól potasową (60% K2O), ale należy pamiętać, ze wiele naszych gleb zawiera za mało siarki, więc warto część potasu stosować w postaci siarczanowej.

W naszym systemie zaleceń nawozowych nawożenie potasem zazwyczaj w całości wykonuje się przedwegetacyjnie. Jest to zaleta z powodów organizacyjnych, ponieważ przygotowując stanowisko zabezpieczamy teoretycznie potrzeby pokarmowe na cały sezon. W zależności od gatunku i jego potrzeb pokarmowych zasobność gleby w warstwie ornej należy doprowadzić do poziomu 150–250 mg K/dm3. Stosowanie potasu w dużej jednorazowej dawce powoduje istotne zasolenie gleby, utrudniające wschody lub przyjęcie rozsady.

Niektóre gatunki wykazują bardzo wysokie zapotrzebowanie na potas – 300–400 kg K/ha. Przykładowo, bezpośrednio przed siewem marchwi nie można zastosować takich dawek. Dlatego na lżejszych glebach oraz nawadnianych warto stosować część potasu pogłównie. Dotyczy to również uprawy ziemniaków, karłowych odmian pomidora (płytki system korzeniowy), selera czy ogórka. Dostarczenie dodatkowej dawki potasu (50–100 kg K2O/ha) przed okresem intensywnego wytwarzania organów spichrzowych i owoców może przynieść bardzo dobre efekty w postaci zwiększenia plonu i poprawy jego jakości.

W uprawie większości gatunków warzyw w okresie ich dorastania i dojrzewania warto stosować pozakorzeniowe dokarmianie nawozami o wysokiej zawartości potasu. Opryskiwanie podczas dojrzewania owoców pomidora czy papryki zwiększa ilość cukrów i brix, poprawia wybarwienie owoców oraz korzeni marchwi i buraka ćwikłowego. Należy tutaj podkreślić, że ten rodzaj nawożenia ma działanie uzupełniające względem podstawowego nawożenia gleby.

dr Piotr Chohura UP Wrocław