W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie uprawą cebuli zimującej, wysiewanej w drugiej połowie lata na zbiór w maju i czerwcu. Wynika to przede wszystkim z opłacalności tej uprawy mimo ryzyka jej przemarznięcia. Zabiegi ochronne przeciwko szkodnikom (oraz chorobom) w uprawie cebuli ozimej są równie ważne, jak zabiegi w uprawie wiosennej. Zagrożeniem dla cebuli ozimej są te same gatunki szkodników, które występują w tradycyjnej uprawie z siewu wiosennego takie jak:

• wciornastek tytoniowiec;
• wgryzka szczypiorka;
• śmietka cebulanka;
• chowacz szczypiorak;
• błotniszka czosnkówka.

Wciornastek na ozimej

Wielkość szkód wyrządzanych przez wymienione szkodniki jesienią (wrzesień, październik) zależy od terminu siewu nasion cebuli. Zazwyczaj jest to trzecia dekada sierpnia. Cebula wysiewana we wcześniejszych terminach jest bardziej narażona na uszkodzenia, niż wysiewana we wrześniu. Jednak cebula z terminu wrześniowego jest w znacznie większym stopniu narażona na wymarzanie. Od lat największym zagrożeniem dla tej uprawy jest wciornastek tytoniowiec, zwłaszcza przy długiej, gorącej jesieni. Masowy rozwój tego owada zwykle rozpoczyna się od połowy maja i przy umiarkowanym przebiegu pogody trwa aż do połowy października. W jednym roku może się rozwinąć od 4 do 6 pokoleń.
Na uszkodzonej tkance szczypioru początkowo są widoczne ciemne otoczki, które przechodzą w jasne plamki. Silnie porażony szczypior ulega deformacji, staje się szary i zasycha.

 
Wciornastek tytoniowiec

Najbardziej wrażliwe na uszkodzenia są wschody cebuli w fazie 1–3 liści (BBCH 11–13). Latem, kiedy załamuje się i zasycha szczypior cebuli z siewu wiosennego, wciornastek szuka kolejnego żywiciela i trafia na wschodzącą cebulę ozimą (oraz późne odmiany kapusty głowiastej, pory i uprawy wieloletnie, np. lucernę czy koniczynę). Obecność wciornastka na polu można stwierdzić przez odławianie na niebieskich tablicach lepowych. Progiem zagrożenia jest powyżej 10 wciornastków na 20 m.b. rzędu cebuli. Gdy jest przekroczony, wskazany jest zabieg interwencyjny jednym z zalecanych insektycydów (patrz tab. 1.). Trzeba wiedzieć, że osobniki dorosłe zimują w wierzchniej warstwie ziemi i na zimujących roślinach (również chwastach).

Dlaczego trzeba?

Otóż po przezimowaniu mają stołówkę na miejscu – ponownie zasiedlają cebulę. Ich liczebność na cebuli ozimej jest początkowo wyższa niż na cebuli z siewu wiosennego. Sytuacja wyrównuje się, kiedy cebula wiosenna przejdzie fazę wschodów (BBCH 12–19). Wtedy ponownie wybierają młodszą.

Wgryza się w szczypior - wgryzka szczypiorka

Zagrożeniem dla cebuli ozimej jesienią jest również wgryzka szczypiorka. Występuje w trzech pokoleniach w ciągu roku.

Cebula ozima jest zasiedlana już we wczesnych fazach rozwojowych (BBCH 12–19). Rośliny są wówczas całkowicie zjadane. Jedna gąsienica w czasie swego rozwoju może zniszczyć kilka roślin. W sprzyjających warunkach pogodowych wgryzka jest aktywna do końca września, a nawet do początku października. Zimują motyle (ćmy) trzeciego pokolenia w resztkach pożniwnych, miedzach, zaroślach i przechowalniach. Gąsienice wylęgające się wiosną (w maju i czerwcu) uszkadzają tkankę szczypioru, wygryzając w nim dziury. Uszkadzają wówczas cebulę z siewu wiosennego.

Wgryzka szczypiorka

Również śmietka cebulanka

Śmietka cebulanka występuje na cebuli niezawodnie, corocznie. Jej obecność sygnalizują białe tablice lepowe. W pierwszej dekadzie września żeruje drugie pokolenie, specjalnie „przypisane” do cebuli ozimej (do października).

Jedna larwa może zniszczyć kilka roślin w fazie 1–2 liści. Zagrożenie plantacji sygnalizują pułapki feromonowe, ustawione na polu od początku września. Przekroczenie progu zagrożenia (odławianie ponad 3 much dziennie w pułapkach) jest sygnałem do wykonania zabiegów zwalczania. Śmietka zimuje w stadium bobówki w glebie lub w cebuli składowanej w przechowalniach. W połowie kwietnia trzeba ustawić pułapki ponownie, bo w maju i czerwcu występuje pierwsze pokolenie. Rośliny uszkodzone przez larwy śmietki już w fazie wschodów (BBCH 11–13) są zjadane całkowicie. Na roślinach starszych (BBCH 19–49) larwy żerują u podstawy cebuli, uszkadzając ją od piętki.

Larwy śmietki cebulanki

Chowacz szczypiorak - larwa i chrząszcz

W przypadku chowacza szczypioraka szkodliwe są i larwy, i chrząszcze. Owady dorosłe pojawiające się od lipca zasiedlają cebulę ozimą, uszkadzając szczypior w fazie 2–3 liści (BBCH 13–14). W tym czasie żerują tylko chrząszcze. Najliczniej występują w połowie października. Z reguły ich liczba nie przekracza poziomu zagrożenia. Za to larwy wylęgające się w maju i czerwcu (zimują chrząszcze w polu) uszkadzają szczypior niezależnie od terminu siewu i jesienny, i wiosenny. Środkowe liście szczypioru, kiedy rośliny mają 8–10 liści (BBCH 18–19) uszkadzają larwy błotniszki czosnkówki, natomiast całkowicie zjadają szczypior (w fazie 2–4 liści – BBCH 12– 14) gąsienice piętnówek i rolnice.

Specyfika ozimej

• Od września do października najliczniej występują wciornastki i wgryzka szczypiorka. Pozostałe gatunki mogą okresowo występować w większym nasileniu. W nielicznych przypadkach, kiedy ich liczebność zagraża roślinom, wskazane jest wykonanie jednego zabiegu zwalczania (patrz tab. 1.)
• Na wiosnę cebula ozima jest wcześniej opanowywana przez szkodniki niż cebula uprawiana tradycyjnie.
• Większość gatunków szkodników w początkowym okresie, głównie w pierwszej połowie maja, preferuje rośliny w fazie 4–8 liści (BBCH 14– 18).
• W miarę wzrostu cebuli z siewu wiosennego liczebność szkodników na porównywanych plantacjach się wyrównuje.
• Wiosenne monitorowanie szkodników na cebuli ozimej powinno się rozpocząć na przełomie marca i kwietnia. W tym czasie cebula ozima może być sporadycznie zasiedlana przez błotniszkę czosnkówkę.
• Z początkiem maja pojawiają się chrząszcze chowacza szczypioraka.
• Liczniejsze występowanie wgryzki szczypiorki obserwuje się nieco później, od połowy maja.

prof. Jerzy Szwejda fot. Rogowska