Jak wynika z nowego badania "Przyszłość europejskiego modelu rolnictwa", przedstawionego na niedawnym posiedzeniu Parlamentu Europejskiego, wsparcie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej dla właścicieli gruntów rolnych niezaangażowanych aktywnie w działalność rolniczą pośrednio negatywnie wpłynęło na społeczności rolnicze. Jednocześnie w UE w alarmująco szybkim tempie ubywa gospodarstw rolnych, a ponad jedną trzecią zarządzają rolnicy po 65 roku życia.

Rolnicy kanapowi

Badanie analizuje trendy strukturalne w europejskim rolnictwie w pięciu różnych regionach UE (w tym w Południowej Polsce). We wszystkich pojawiło się kilka wspólnych czynników powodujących upadek gospodarstw rolnych, mających przede wszystkim charakter strukturalny, gospodarczy i społeczny, a w mniejszym stopniu środowiskowy.

Analiza wykazała między innymi, że Wspólna Polityka Rolna wspiera zjawisko tzw. rolników kanapowych (ang. couch farmers), czyli właścicieli gruntów rolnych, którzy nie prowadzą aktywnie działalności rolniczej. Dzieje się to za sprawą płatności obszarowych, w tym dopłat bezpośrednich. Chociaż płatności są pod pewnymi względami pozytywne, to np. motywują rolników do niesprzedawania ziemi, mogą też skłaniać do zachowań "kanapowych".

Według badań doprowadziło to do rosnącego niezadowolenia ze strony bardziej aktywnych rolników, ponieważ "hamowany jest rozwój i konsolidacja, a jednocześnie w niewielkim stopniu przyczynia się to do utrzymania bezpieczeństwa żywnościowego".

Co więcej, powoduje to również wzrost cen ziemi, co sprawia, że zakup staje się dla wielu osób nieosiągalny i umożliwia spekulacyjne zakupy gruntów.

W ten sposób niektóre aspekty unijnego programu dopłat rolniczych pośrednio negatywnie wpływają na społeczności rolnicze, czytamy w opracowaniu.

Liczba rolników w UE gwałtownie spada

Innym niepokojącym wnioskiem analizy jest malejąca liczba gospodarstw rolnych w UE 27, która w ciągu ostatnich kilku lat spadła z około 15 do 10 milionów, a więc aż o 32%. Zgodnie z wynikami badań, tendencja ta nie wyhamuje w najbliższym czasie.

Badanie wskazuje, że do 2040 roku w UE może ubyć kolejnych 6,4 mln gospodarstw, w wyniku czego w całej UE pozostanie około 3,9 mln gospodarstw, co stanowi ogromny spadek: o 62% w porównaniu z danymi z 2016 roku.

Niestety, bez niespodzianek – największy spadek odnotowano w przypadku małych gospodarstw, których liczba zmniejszyła się aż o 38%. Jednocześnie w tym samym czasie liczba dużych gospodarstw (powyżej 50 hektarów) wzrosła o 7%.

Głównym czynnikiem strukturalnym, powodującym spadek liczby rolników, jest fakt, że małe, rozdrobnione gospodarstwa rolne działają w ramach struktury rynkowej, która sprzyja intensywnej produkcji i gospodarstwom wielkoobszarowym. Jest to problem zgłaszany we wszystkich regionach objętych badaniem.

Podobne wnioski zgłaszał w ubiegłym roku komisarz Janusz Wojciechowski, który na przykładzie Polski przedstawił sytuację znikających gospodarstw – 190 tys. przez ostatnie 10 lat. Komisarz przypisał tę stratę, przynajmniej częściowo, „pewnym błędom i pomyłkom” w WPR.

– Z jednej strony znikały te małe gospodarstwa, a na ich miejsce […] te wielkie fabryki przemysłowe, które dostawały europejskie pieniądze – mówił Wojciechowski w kwietniu 2021 r. na wspólnej komisji AGRI-PETI. Proces industrializacji sprawił, że rolnicy „przyparci do muru” porzucili swoje gospodarstwa. 

– Coś poszło nie tak – przyznał wtedy Wojciechowski, mówiąc, że trzeba „w jakiś sposób odwrócić ten proces”.

Mniejsze gospodarstwa mają trudności z inwestowaniem w maszyny, nawadnianie i automatyzację oraz z dostępem do rynków, co zaobserwowano we wszystkich analizowanych przypadkach i regionach UE.

Starzejący się rolnicy

Kolejnym problemem we wszystkich regionach, na których skupiono uwagę w badaniu, jest starzejąca się populacja w sektorze rolniczym. Ponad 31% wszystkich gospodarstw w UE jest prowadzonych przez rolników w wieku powyżej 65 lat, podczas gdy młodzi rolnicy stanowią zaledwie 6% europejskiej społeczności rolniczej!

Odnowa pokoleniowa jest jednym z celów reformy WPR na lata 2023-2027, jednak zdaniem Elsi Katainen z Renew Europe, nie ma wystarczająco silnego bodźca, który przyciągnąłby młodych rolników do zawodu.

– Musimy zachęcić młodych ludzi do pozostania w zawodzie i dać impuls do innowacji – powiedziała Katainen, wzywając państwa członkowskie do zwiększenia elastyczności w tym zakresie.

Eurodeputowany Gilles Lebreton podkreślił, że to czynnik ekonomiczny zniechęca przyszłych rolników.

– Wiem, że w niektórych krajowych planach strategicznych nie skupiono się wystarczająco na opracowaniu polityki cenowej – powiedział poseł, dodając, że potrzeba większego wsparcia, aby promować rolnictwo jako zawód na rynku pracy.

al na podst. Euractiv
fot. envatoelements