Nie sztuką jest wysiać byle jakie wapno. Żeby nawóz ten w pełni zadziałał, trzeba dobrze dobrać jego rodzaj do typu gleby. Jak dobrać odpowiednie wapno do pola? Jak określić dawkę wapna?
Z artykułu dowiesz się
Cel wapnowania.
Neutralizacja azotu.
Nagromadzenie jednostkowe wapnia przez rośliny uprawne.
Jak określić dawkę azotu.
Klasy potrzeb wapnowania gleb.
Wysokość dawki i potrzeba wapnowania.
Jakie wapno wybrać?
Dawki korekcyjne wapna.
Zanim zaczniemy rozpatrywać pH gleby pod kątem jej żyzności i podania określonej dawki oraz formy wapna, odpowiedzmy sobie najpierw na pytanie o generalny cel wapnowania. Z jednej strony może to być podniesienie pH do poziomu optymalnego dla gleby lub jego utrzymanie. Z drugiej jednak przede wszystkim jest nim regulacja odczynu gleby i zapewnienie roślinom jak najlepszych warunków wzrostu.
Zakwaszanie gleby jest w warunkach naszego klimatu zjawiskiem naturalnym. Pierwotnymi źródłami zakwaszenia jest woda opadowa (pH = 5,65). Ilość wymytego wapnia w zależności od wielkości i rozkładu opadów waha się od kilkudziesięciu do ponad 200 kg CaO/ha/rok. Naturalnym procesem w glebie prowadzącym do jej zakwaszenia jest mineralizacja materii organicznej.
Neutralizacja stosowanego nawozu azotowego
W warunkach intensywnej gospodarki rolnej, opartej na nawozach azotowych, ważna jest także forma stosowanego azotu. Stosując nawozy amonowe należy być świadomym, że sprzyja on zakwaszeniu gleby. Neutralizacja 1 kg azotu w formie amonowej wymaga wprowadzenia do gleby 3–5,5 kg CaCO3 .
r e k l a m a
Istotne jest także to, że rośliny wynoszą z plonami znaczne ilości wapnia. Większość tego składnika znajduje się plonie ubocznym, a więc pozostawiając resztki pożniwne na polu (rzepak), wzbogacamy wierzchnią warstwę gleby w sporą ilość wapnia (tab. 1.). Procesy zakwaszenia prowadzą do powstania dodatniego salda bilansowego protonów (H+), przykładowo w formie kwasu węglowego (H2CO3 ). W glebie o odczynie obojętnym i lekko zasadowym podstawowym środkiem neutralizującym kwasy jest wapno nawozowe. Wapno wprowadzone do gleby w postaci węglanu, który nie rozpuszcza się w wodzie, prowadzi do powstania produktu rozpuszczalnego w wodzie (wodorowęglan wapnia), który po rozpuszczeniu wraz z prądem wody (późna jesień, zima, ewentualnie wczesna wiosna) przemieszcza się w głąb gleby. Jest to zjawisko naturalne w naszym klimacie i rocznie w ten sposób z wierzchniej warstwy ubywa od 150 do 250 kg/ha CaO. Taką dawkę wapna należałoby corocznie stosować, aby utrzymać optymalny odczyn gleby. Decyzję o wapnowaniu i dawce wapna należy poprzedzić pomiarem odczynu gleby.
Jak określić dawkę wapna?
Opracowując plan wapnowania w pierwszej kolejności należy określić wielkość i rozkład opadów, a następnie kategorię agronomiczną gleby. Mamy do wyboru dwie strategie, tj. utrzymanie i stabilizacja odczynu w optymalnym zakresie dla danej kategorii agronomicznej gleby lub neutralizacja toksycznego glinu (Al3+).
Strategia pierwsza sprowadza się do stosowania dawek wapna wyliczonych z bilansu, uwzględniającego:
opady,
ilość azotu w nawozach amonowych,
wysokości plonu,
masy resztek roślinnych.
Alternatywnym rozwiązaniem jest postępowanie zgodnie z wytycznymi, zawartymi w tab. 2 i 3. Wielkość stosowanej w ten sposób dawki zależy od opadów, zwłaszcza zimą. Konieczność zastosowania podanych dawek wapna zachodzi tylko wtedy, gdy w tym okresie opady przekroczą 140 mm dla gleby bardzo lekkiej i 270 mm dla gleby średniej.
Znacznie bardziej podatne na wymywanie wapna są gleby bardzo lekkie i lekkie. Wielkość kompensacyjnej dawki wapna (CaO) waha się od 200 kg/ha na glebie lekkiej do maksimum 1000 kg/ha. Zaletą tej strategii jest po pierwsze ciągła kontrola odczynu, a po drugie stosowanie niewielkich dawek wapna. Ważną zaletą jest możliwość oparcia zabiegu na wapnie węglanowym różnego pochodzenia.
Druga strategia sprowadza się do neutralizacji toksycznego glinu (Al3+). Ta forma glinu jest toksyczna dla organizmów żywych, w tym dla roślin. Odczyn gleby, w którym pojawia się toksyczny glin (Al3+), należy traktować jak czerwone światło, które sygnalizuje bezwzględny nakaz wapnowania. Spadek pH gleby poniżej 5,5 ogranicza tempo wzrostu korzenia, a poniżej 4,5 powoduje jego redukcję. Zakłóca to pobieranie wody, azotu, a zwłaszcza składników mało ruchliwych w glebie, takich jak fosfor i potas. Wielkość dawki wapna w tej strategii zależy od postawionego celu. W pierwszej kolejności sprowadza się do neutralizacji Al3+, a więc zastosowania dawki wapna wyznaczonej do klasy potrzeb wapnowania, oznaczonej jako „konieczne” (tab. 3., liczby pogrubione).
Jakie wapno wybrać?
Na stanowiskach silnie zakwaszonych wymyciu podlega nie tylko wapń, lecz w jeszcze większym stopniu magnez. Zatem wskazane byłoby stosowanie wapna zawierającego oba te składniki. W takich stanowiskach drugi etap wapnowania powinien być wykonany po roku i ponownym zmierzeniu pH. Warto pamiętać, że na glebach bardzo lekkich nie powinniśmy stosować wapna tlenkowego. Poniżej zamieszczono przykłady obliczenia i doboru wapna; posługiwania się tab. 2. i 3. dla gleb o różnej kategorii agronomicznej, lecz takiej samej wartości odczynu.
Wystąpienie przebarwień i jednoczesne wypadanie roślin może być spowodowane kwaśnym odczynem gleby – warto w takiej sytuacji zmierzyć pH gleby.
PRZYKŁAD 1.: GLEBA LEKKA - kategoria agronomiczna gleby: bardzo lekka; - zmierzony odczyn gleby: 4,8; - klasa odczynu: kwaśna; - klasa potrzeb wapnowania (tab. 1.): potrzebne; - dawka wapna (tab. 2.): 1,5–2,5 t/ ha CaO; - dawka wapna węglanowego (30% CaO): 5,0–8,3 t/ha.
PRZYKŁAD 2.: GLEBA ŚREDNIA - kategoria agronomiczna gleby: średnia; - zmierzony odczyn gleby: 4,8; - klasa odczynu: kwaśna; - klasa potrzeb wapnowania (tab. 1.): konieczne; - dawka wapna (tab. 2.): 3,0–4,5 t/ ha CaO; - dawka wapna tlenkowego (70%): 4,3–6,4 t/ha.
W tym miejscu należy zadać pytanie, co zrobić z glebami o odczynie pomiędzy przedziałem koniecznym a ograniczonym (tab. 3.). Ten zakres potrzeb wapnowania jest istotny do zwiększenia intensywności produkcji, aby zwiększyć efektywność wykorzystania azotu. Pamiętajmy, że wzrost pH z 5,5 do 6,5 zwiększa dostępność fosforu od 50% do 70%. Równie ważne jest, że po zastosowaniu wapna wzrasta intensywność mineralizacji materii organicznej, a zwłaszcza aktywność bakterii utleniających azot amonowy do azotanów. Dawki korekcyjne wapna ustalamy na bazie tabel 2. i 3., postępując zgodnie z powyżej podanym schematem. Na takich stanowiskach efektywnie działają nawozy węglanowe, co istotnie rzutuje na koszty zabiegu. Konieczne jest jednoczesne wprowadzenie do gleby magnezu, który w glebach Polski jest składnikiem deficytowym.
