Dereń ma bardzo szerokie zastosowanie i jest cenną rośliną z uwagi na owoce, pestki, liście, drewno oraz korzenie. Tę roślinę znano u nas już w średniowieczu a z twardego dereniowego drewna robiono koła, broń i wiele innych. Dziś uprawia się go głównie dla owoców, a te zyskują na obecnym rynku na znaczeniu. Jest wiele plantacji o powierzchni od 0,5 do 1 ha, z których owoce sprzedawane są na rynkach lokalnych. Sytuacja ta jednak może ulec zmianie, zważywszy na ceny tych owoców, które wahają się w granicach 20 do 25 zł/kg.
Nawet 200 kg z jednego krzaka
To duży krzew, dorastający do 6 m wysokości o kulistej bądź spłaszczonej koronie. Należy do roślin długowiecznych, owocujących nawet 150 lat. Na przełomie lutego i marca całą roślinę pokrywają miododajne, żółte kwiaty zebrane w baldachy po kilkanaście sztuk. Warto również zauważyć, że zarówno kwiaty, jak i pąki kwiatowe są odporne na niskie temperatury i wytrzymują nawet srogie mrozy. Dzięki wczesnemu kwitnieniu często jest uprawiany w ogrodach jako roślina ozdobna. Owoce derenia to pestkowce o długości ok. 2 cm, o barwie czerwonej, bordowej, a ostatnio także żółtej, dojrzewają w sierpniu i wrześniu. Ich wadą jest szybkie osypywanie, szczególnie w suchych latach i nierównomierne dojrzewanie. Na dobrze prowadzonej plantacji z jednego 10-letniego krzaka można uzyskać od 30 kg owoców, 15-, 20-letniego do 80 kg owoców a ze 100-letniego nawet 150 do 200 kg. Owoce są przeznaczone do stosowania na różnym etapie dojrzałości. Zielone owoce się kisi, czerwone i twarde suszy i kandyzuje a z dojrzałych robi się dżemy, konfitury, marmolady, a także dereniówkę.
Od czego zacząć?
Jeżeli zaś chodzi o jego preferencje glebowe, to może rosnąć na glebach suchych, ubogich w składniki pokarmowe. Najlepsze jednak stanowisko to gleba lessowa lub gliniasto-piaszczysta. Najlepsze będą gleby o pH 7–8. Pod jego uprawę warto wybrać stanowisko o słonecznej wystawie, bo to gatunek światłolubny. I jako atut w uprawie należy podkreślić odporność na choroby i szkodniki, co predysponuje go do upraw ekologicznych. Plantacje prowadzi się w formie niskich krzewów o szerokiej koronie bądź w formie drzew formowanych na niskim pniu do 3–5 konarów. Ponieważ dobrze znosi cięcie, można go formować bez obaw a dodatkowo zyskujemy owoce o większej masie i lepszej jakości. Im wcześniej rozpoczniemy jego formowanie, tym lepiej, gdyż z wiekiem jego drewno staje się coraz twardsze i cięcie będzie utrudnione. Rośliny sadzimy w rzędzie co ok. 2 m, natomiast między rzędami zachowujemy odległość 4-metrową, przy glebie żyznej odstępy zwiększamy do 3x5 m. Jako materiał nasadzeniowy wybierajmy 2-, 3-letnie okulanty z uformowanym pniem i co bardzo ważne, musimy uprawiać co najmniej 2 lub 4 odmiany szlachetne, a każda z nich będzie zapylaczem, co podniesie zawiązywanie owoców i plonowanie. W pierwszych latach uprawy chwasty niszczymy mechanicznie, w kolejnych można już zastosować walkę herbicydową, z wykluczeniem upraw ekologicznych. Tu zda egzamin ściółkowanie roślin, które ograniczy rozwój chwastów i zatrzyma parowanie wody z gleby. Jeśli zaś chodzi o nawożenie, to należy pamiętać, że dereń nie lubi nadmiernego nawożenia. Lepiej dawkę posypową podzielić na kilka mniejszych, aby nie doprowadzić do poparzenia korzeni. Główna masa korzeni znajduje się bowiem na głębokości do 80 cm i rozkłada się poziomo.
Najlepsze odmiany
Wśród ogromnej ilości odmian derenia jadalnego, sporym zainteresowaniem cieszą się nasze polskie odmiany oraz ukraińskie. Do uprawy w naszym klimacie polecane są szczególnie odmiany polskie pochodzące z Bolestraszyc oraz ukraińskie. Wśród nich największym uznaniem i zainteresowaniem cieszy się najwcześniejsza Dublany o dużych, ładnych i słodkich owocach, Szafer na plantacje deserowe i przetwórcze oraz Bolestraszycki o dużych, ciemnych i smacznych owocach, a także z odmian późniejszych Podolski i Florianka. Wśród odmian ukraińskich na uwagę zasługuje najwcześniejsza Nikołka i Elegantnyj, której owoce nie opadają po dojrzeniu, jako średnio wczesna polecana jest Elena o bardzo smacznych, ciemnych owocach, Radost oraz Swietlaczok. Ciekawą odmianą ukraińską o ciemnych owocach dobrze odchodzących od pestki jest Starokijewski. W naszych warunkach również uda się ukraiński Semen i Władymirski. Należy wspomnieć, że w handlu są również odmiany żółto owocowe np. Jantarnyj, Nieżnyj, Bukowiński czy Alosza. Nie polecane do uprawy są odmiany słowackie, które rodzą małe owoce, nieprzydatne do uprawy towarowej.
