Co to jest ketoza?
Ketoza to jedno z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń metabolicznych krów mlecznych, które charakteryzuje się podwyższonym poziomem ciał ketonowych, tj. kwasu beta-hydroksymasłowego (BHB), kwasu acetooctowego (AcAc) oraz acetonu (ACE) we krwi, moczu i mleku. Ketoza w postaci klinicznej, czyli objawowej (zawartość BHB we krwi powyżej 3,0 mmol/L) lub w postaci subklinicznej, czyli bezobjawowej (BHB we krwi od 1,2 do 2,99 mmol/L) występuje najczęściej w ciągu pierwszych 60 dni laktacji. Ketozę w pierwszych 3 tygodniach po porodzie klasyfikuje się jako ketozę typu 2., natomiast ketozę występującą w okresie od 22. do 60. dnia laktacji klasyfikuje się jako ketozę typu 1.
Tradycyjne spojrzenie na przyczyny powstawania ketozy
Tradycyjnie powstawanie ketozy wiąże się ze stanem ujemnego bilansu energii, w którym krowa pobiera w dawce pokarmowej za mało energii w stosunku do tego, ile potrzebuje przed porodem na rozwój płodu, produkcję siary i rozwój gruczołu mlekowego, a po porodzie na produkcję składników siary i mleka. Chociaż ujemny bilans energii zaczyna się już przed porodem (od 5.–7. dnia przed porodem), znacząco pogłębia się po porodzie, w wyniku poważnych ubytków energii w siarze i mleku (laktoza + tłuszcz mleka).
Ujemny bilans energii powoduje uwalnianie rezerw tłuszczowych, a uwolnione do krwi wolne kwasy tłuszczowe (popularne NEFA), po przedostaniu się do wątroby są w niej w pełni utleniane (gdy pozwala na to dostępność glukozy) lub nie w pełni utlenione (gdy za mało jest glukozy), czego skutkiem jest powstawanie ciał ketonowych w komórkach wątrobowych. Gdy ilość NEFA przekracza możliwość ich utleniania, podlegają one reestryfikacji (powstawanie tłuszczu) w komórkach wątrobowych, co prowadzi do odkładania się tłuszczu w wątrobie. Gdy jest go za dużo, krowa choruje na groźny dla jej zdrowia, a nawet życia syndrom stłuszczenia wątroby.
Uwalnianie rezerw tłuszczowych, a więc zwiększanie zawartości NEFA we krwi jest reakcją adaptacyjną organizmu krowy, której celem jest z jednej strony oszczędzanie glukozy, której w tym okresie brakuje, a która potrzebna jest głównie do odżywienia płodu (przed porodem) oraz syntezy laktozy (po porodzie). Z drugiej strony celem jest spalenie (pełne utlenienie) części NEFA i uzyskanie z tego procesu energii, a także wytworzenie ciał ketonowych (niepełne utlenienie), które są wysokoenergetycznymi składnikami, dostarczającymi energię wybranym komórkom, np. mózgu.
Podsumowując, w tradycyjnym rozumieniu nadmierne uwalnianie rezerw i nadmierna koncentracja NEFA we krwi, a następnie w wątrobie, prowadzi do powstawania w wątrobie nadmiernych ilości ciał ketonowych (oznaczanych we krwi, mleku lub moczu), co powoduje ketozę, a nawet stłuszczenie wątroby. Konsekwencją ketozy może być przemieszczenie trawieńca i pogorszenie odporności. Osłabienie odporności nasila się dodatkowo w przypadku hipokalcemii. Immunosupresja zwiększa ryzyko zatrzymania łożyska, zapalenia gruczołu mlekowego i zapalenia macicy.
