r e k l a m a
r e k l a m a
Partnerzy portalu
Selen – niezbędny pierwiastek dla ludzi i zwierząt
10.10.2019
Selen (Se), odkryty w 1817 roku przez Jönsona Berzeliusa, szwedzkiego chemika, lekarza i mineraloga przez długi czas uznawany był za pierwiastek toksyczny. Dopiero w połowie ubiegłego wieku naukowcy odkryli korzystne działanie tego pierwiastka na organizmy ludzi i zwierząt.
Selen odgrywa ważną rolę w odpowiedzi immunologicznej organizmu
Pod względem rozpowszechnienia w przyrodzie zajmuje dopiero 60 miejsce, jednakże jego biologiczna rola wydaje się być znacznie większa, bowiem jest niezbędny dla większości procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie. Istotne znaczenie pierwiastka, jako mikroelementu, stwierdzono u zwierząt już w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku.
Przez wiele lat sądzono, że selen wykazuje działanie toksyczne (selenoza), a z drugiej strony dowodzono o jego niezbędności. Biologiczna rola selenu - jak wynika z wielu badań - jest ogromna. Pierwiastek ten jest ściśle związany z witaminą E oraz aminokwasami – metioniną i cysteiną. Bierze udział w procesach odpornościowych, wpływając na odporność humoralną i zwiększenie zawartości immunoglobulin klasy M. Ponadto zwiększa aktywność fagocytarną granulocytów obojętnochłonnych, makrofagów oraz limfocytów T, które są szczególnie wrażliwe na niedobór tego pierwiastka, gdyż ich błona komórkowa zawiera lipidy ulegające łatwiejszemu utlenianiu.
Różne formy suplementacji selenu
Do dawek pokarmowych wprowadzane są dodatki paszowe zawierające selen, który może występować w formie fizycznej – jako nieorganiczne sole sodowe (seleniany i seleniny) oraz organicznej (chelaty, cysteiniany, metionimany i drożdże selenowe). Efektywność stosowania tych dodatków jest zróżnicowana, bowiem u bydła tylko 15% soli nieorganicznych podlega przemianom metabolicznym, w przypadku seleno-metioniy 34-49%, natomiast drożdży selenowych 72-80%. Ocena skuteczności wprowadzania do dawek pokarmowych dla bydła różnych form selenu i substancji aktywnych stanowi obecnie przedmiot wielu badań.
W organizmach zwierzęcych pierwiastek ten występuje głównie w mitochondriach komórek wątrobowych, nerkach i nadnerczy. Niektóre bakterie żwaczowe, takie jak: Butyvibrio fibrisolvens, Prevotelloa ruminicola, Selenomonas, Streptococcus sp. i Lactobacillus sp., mogą włączać selen w swoje struktury w postaci seleno-aminokwasów (selenometioniny i selenocysteiny).
Selen chroni tarczycę i wspomaga jej działanie
Selen gromadzi się w limfocytach, neutrofilach i makrofagach prowadząc do pobudzenia różnych reakcji immunologicznych typu humoralnego i komórkowego. Największa koncentracja Se znajduje się w tarczycy, gdzie występuje pod postacią selenocysteiny będącej składnikiem białek enzymatycznych (selenoenzymy), a ponadto w mitochondriach komórek wątrobowych, nerkach i nadnerczy. Selen, oprócz jodu, jest drugim istotnym biopierwiastkiem potrzebnym dla prawidłowej syntezy, aktywacji i metabolizmu hormonów tarczycy. Bierze udział w reakcjach międzykonwersji biologicznie aktywnych i nieaktywnych form tych hormonów. Jego rola polega na ochronie gruczołu tarczycowego przed nadtlenkiem wodoru oraz regulacji tkankowych poziomów trójjodotyroniny.
Selen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek
Jest składnikiem ponad 25 selenoenzymów i selenobiałek. Największe znaczenie ma enzym – peroksydaza glutanionowa (Gpx), biorąca udział w ochronie komórek przed szkodliwym wpływem wolnych rodników, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko wystąpienia nowotworów, chorób serca i naczyń krwionośnych.
- Zawartość selenu w paszy dla zwierząt uzależniona jest od poziomu pierwiastka w glebie, na której rosną rośliny. Należy podkreślić, że nadmiar tego pierwiastka na świecie występuje bardzo rzadko, natomiast znaczne niedobory notowane są na wielu obszarach globu.
Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego oraz przekazywania impulsów nerwowych w układzie nerwowym. Wraz z witaminą E zapobiega lub opóźnia procesy starzenia oraz przyspiesza regenerację komórek. Ponadto warunkuje prawidłową regulację hormonów tarczycy, a także wpływa na zmniejszenie toksycznego działania pierwiastków toksycznych, Cd, Pb, Hg i As. Wchłanianie selenu wzmagają niskocząsteczkowe białka oraz witaminy (A, E i C), natomiast osłabia obecność siarki oraz soli metali ciężkich. Jest pierwiastkiem niestałym w organizmie i w kontakcie z cukrami, zwłaszcza prostymi, staje się nieprzyswajalny dla organizmu.
W jakiej formie suplementować zwierzętom selen?
Ocena skuteczności wprowadzania do dawek pokarmowych dla zwierząt różnych form selenu i substancji aktywnych stanowi przedmiot wielu badań naukowych. Wykazano, że wiele roślin ma zdolność selektywnego gromadzenia selenu, przy czym w największym stopniu zasobne są trawy, a ubogie ziarna soi. Przeżuwacze karmione paszami z roślin uprawianych na glebach o małej zawartości Se narażone są na niedobór tego bioelementu, co wpływa niekorzystnie na ich wzrost, rozwój, płodność, zdrowotność oraz gorsze efekty produkcyjne. Dlatego do dawek pokarmowych wprowadzone są dodatki paszowe zawierające selen, który może występować w formie fizycznej – jako nieorganiczne sole (seleniany i seleniny) oraz w formie organicznej (chelaty, cysteiniany, melatoninany i drożdże selenowe). Ocena skuteczności wprowadzenia do dawek pokarmowych dla bydła różnych form selenu i substancji aktywnych stanowi obecnie przedmiot wielu badań naukowych.
W naturze selen może występować w następujących formach: | |
| selenometionina | Formy aminokwasowe |
| selenocysteina | |
| seleniany (Na2SeO4) | Formy nieorganiczne |
| seleniany (Na2SeO3) | |
Absorpcja Se różni się zdecydowanie u zwierząt monogastrycznych i przeżuwaczy, ponieważ w pierwszym przypadku wynosi 80%, a w drugim 51%. W tkankach zwierzęcych selen występuje w 2 formach, jako selenometionina i selenocysteina. Wbudowane są one w miejsce metioniny i cysteiny w różnego rodzaju białkach: selenobiałkach, enzymach, biokatalizatorach, aktywnych białkach, jak również w kwasach rybonukleinowych oraz hormonach.
Selen w tkankach zwierzęcych odgrywa bardzo ważną rolę na poziomie przemian komórkowych. Wielu badaczy podkreśla rolę selenu jako selenocysteiny i selenometioniny w aktywności peroksydazy glutationowej, która jest jednym z najważniejszych enzymów uczestniczących w procesach oksydoredukcyjnych. Jest to enzym zlokalizowany w krwinkach czerwonych. Jako antyoksydant działa synergistycznie z witaminą E, spowalniając proces starzenia oraz chroniąc komórki, błony komórkowe, mitochondria i DNA przed działaniem wolnych rodników. Chroni organizm przed stresem oksydacyjnym.
Znane są 4 peroksydazy glutationowe spełniające u ludzi i zwierząt następujące funkcje fizjologiczne:
- GSHPx-1 – peroksydaza wewnątrzkomórkowa,
- GSHPx-2 – peroksydaza zlokalizowana w komórkach nabłonka przewodu komórkowego,
- GSHPx-3 – peroksydaza osoczowa – zwnątrzkomórkowa syntetyzowana m.in. w gruczole mlecznym,
- GSHPx-4 – peroksydaza występująca w wielu tkankach, ale najwięcej w jądrach samców, odgrywając kluczową rolę w ochronie lipidów.
Peroksydaza glutationowa wraz z witaminą E, C, koenzymem Q, katalazą i dysmutazą oraz wapniem, miedzią i siarką, biorą udział w usuwaniu wolnych rodników (nadtlenków).
Masz pytania?
Zadaj pytanie redakcjir e k l a m a
r e k l a m a
Najważniejsze tematy
r e k l a m a