Zalecenia dotyczące właściwego monitoringu nalotów szkodnika jak również agrotechniczne, biologiczne i chemiczne metody ograniczania omacnicy przedstawimy w kolejnych wydaniach „Tygodnika Poradnika Rolniczego”. Dziś przybliżymy biologię rozwoju, cechy rozpoznawcze i szkodliwość omacnicy.

Biologia rozwoju omacnicy prosowianki 

Omacnica prosowianka rozwija w warunkach Polski jedno pokolenie i tylko okresowo może pojawić się nieliczna grupa drugiego pokolenia. Szkodnik zimuje na resztkach pożniwnych. Dorosłe gąsienice moszczą się w oprzędzie w dolnej części łodygi na wysokości ok 10 cm od ziemi. Niestety, nie wytrzebi ich populacji największy mróz, ale kiedy gąsienice głęboko przyorzemy, są małe szanse, że po przepoczwarczeniu motyle wydostaną się na powierzchnię. Po przezimowaniu gąsienice w maju przędą kokony i przepoczwarczają się. 

Wyloty motyli omacnicy rozpoczynają się już w połowie czerwca i trwają do 8 tygodni. Składanie jaj przez samice rozpoczyna się w połowie czerwca, a maksymalne nasilenie składnia jaj przypada na drugą połowę lipca. Gąsienice zależnie od warunków pogodowych wylęgają się po 5–10 dniach i trwa od końca czerwca do końca sierpnia. 

Lata suche i ciepłe sprzyjają namnażaniu się populacji i gradacji tego szkodnika. Takie warunki sprzyjają migracji omacnicy prosowianki na nowe tereny, zwłaszcza na północ.

Cechy rozpoznawcze omacnicy prosowianki

Osobniki dorosłe omacnicy prosowianki to motyle, na których, głowie znajduje się aparat gębowy typu ssącego oraz czułki sięgające niemal do połowy długości ciała. 

To ogólne cechy rozpoznawcze i plantatorzy kukurydzy w większości znają omacnicę prosowiankę i potrafią ją odróżnić od innych motyli. Warto znać jednak więcej szczegółów i mieć umiejętność rozróżniania samców i samic. Na szczęście dorosłe osobniki omacnicy cechuje dymorfizm płciowy związany z rozmiarami i ubarwieniem.

• Długość ciała samic dochodzi do 15 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 25–34 mm. Przednie skrzydła samic są bladożółte lub jasnobrązowe, mają ciemne brzegi i dwie poprzeczne, faliste linie. Tylne skrzydła są jaśniejsze, a przez ich środek przebiega jasna pręga.
• Długość ciała samców dochodzi do 12 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 20–26 mm. U osobników męskich przednie skrzydła są ciemniejsze, zwykle brązowe, z jasnymi, falistymi liniami poprzecznymi, natomiast tylna para jest jaśniejsza.

Jaja składane przez samice dachówkowato na początku są białe, owalne, lekko spłaszczone, szerokości 0,7–1 mm długości 1–1,2  mm. Z czasem jaja stają się kremowe. Warto tutaj dodać, że średnio w złożu znajduje się 20–30 jaj (ale spotyka się też od 2 do 80), a średnia płodność samic wynosi 200–300 jaj (maksymalna nawet 600 jaj).

Gąsienice omacnicy, te dorosłe, są bardzo charakterystyczne. Przechodzą jednak przez pięć stadiów rozwojowych i te z pokolenia L1 zaraz po wylęgu są wielkości zaledwie 1–2 mm. Charakterystyczna jest czarna lub ciemnobrązowa głowa z aparatem typu gryzącego. Te najstarsze gąsienice L5 osiągają długość do ok. 25 mm, mają trzy party odnóży tułowiowych i pięć par pasówek na segmentach odwłokowych. Gąsienice są barwy brunatnożółtej (jasnobrązowej) z charakterystycznymi ciemnymi plamkami na każdym segmencie (po cztery na segmentach przedniej części i po dwie mniejsze na segmentach części tylnej). Przez grzbiet przebiega ciemniejsze pasmo.

Poczwarka omacnicy prosowianki typu zamkniętego jest jasnobrązowa. Poczwarki samic są większe (do 17 mm długości i do 4 mm szerokości).

Prowadząc monitoring nalotów omacnicy i licząc odłowione motyle warto pamiętać o liczeniu samców (osobnik z lewej) i samic (samice są od samców zdecydowanie większe i jaśniejsze). To liczebność samic składających jaja jest decydująca

Omacnica prosowianka - szkodliwość 

Gąsienice początkowo odżywiają się pyłkiem kukurydzy, potem żerują na wiechach w pochwach liści, w nerwach, na zawiązkach kolb, znamionach i pod liśćmi okrywowymi kolb. To powoduje w konsekwencji łamanie i zasychanie wiech, co bardzo skraca okres pylenia kukurydzy i ilość produkowanego przez rośliny pyłku. To wszystko skutkuje znacznie gorszym i nierównomiernym zaziarnieniem kolb. Omacnica żerując w pochwach liści zmniejsza też powierzchnię asymilacyjną roślin. Z powodu uszkodzeń liści okrywowych kolb te bieleją i przedwcześnie zasychają. 

W późniejszym okresie, kiedy już rośliny są osłabione, omacnica interesuje się łodygami – wgryza się do środka i zżera rdzenie łodyg. Zaburza to transport wody i substancji odżywczych, a w miejscach najsilniejszych uszkodzeń łodygi łamią się. Szczególnie szkodliwe jest, kiedy łodyga łamie się pod osadzeniem kolby. Potem przychodzi czas na żer w kolbach – gąsienice odżywiają się miękkimi ziarniakami, a gdy te stwardnieją, żerują w osadkach. Szkodliwe dla plonu jest też podgryzanie przez gąsienice kolb u nasady, po którym charakterystycznie zwisają i ostatecznie opadają na ziemię. Uszkodzenia wyrządzane przez omacnicę prosowiankę skutkują też wzrostem porażenia kukurydzy przez fuzariozę kolb i łodyg.

Marek Kalinowski
Zdjęcie główne: Gąsienica omacnicy prosowianki w stadium rozwojowym L5 (fot. Marek Kalinowski)