Odpowiedź: Każdy ma prawo rozporządzania swym majątkiem na wypadek śmierci według swego uznania. Prawo to ograniczone jest jedynie zdolnością do czynności prawnych (osoby niepełnoletnie oraz ubezwłasnowolnione nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych). Z zadanego pytania nie wynika, by spadkodawca był ograniczony w możliwości sporządzenia ważnego testamentu, zatem uznać należy, że miał prawo zapisać cały majątek jednemu z dzieci.

Teoretycznie jednak możliwe jest, że w chwili sporządzenia testamentu nie miał pełnej zdolności do zrozumienia znaczenia podejmowanej czynności, np. z powodu choroby, jednak to mogłaby wykazać Czytelniczka wyłącznie przed sądem, kwestionując ważność testamentu.

Przyjmując jednak, że testament jest ważny, osoba w nim wskazana stała się jedynym spadkobiercą, zatem nabyła ogół praw i obowiązków spadkodawcy. Nie oznacza to jednak, że Czytelniczka nie ma żadnych praw do spadku po ojcu. Zgodnie z treścią przepisu art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś przypadkach – połowa wartości tego udziału (jest to potocznie zwany zachowek). Uprawniony, który nie otrzymał zachowku w postaci spadku może dochodzić od spadkobiercy pokrycia go w gotówce.

Jak wynika z zadanego pytania, Czytelniczka jest osobą niepełnosprawną, jednak nie wskazano, jaki to stopień niepełnosprawności i czy jest ona trwale i całkowicie niezdolna do pracy. Zgodnie bowiem z poglądem wyrażonym w orzecznictwie sądowym, wyłącznie niezdolność do pracy trwała i zupełna uprawnia do uzyskania kwoty zachowku odpowiadającej dwóm trzecim wartości udziału spadkowego, który by uprawnionemu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Roszczenie o zapłatę zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu, co oznacza, że w tym terminie należy wystąpić do sądu z tym roszczeniem lub uzyskać na piśmie uznanie długu przez spadkobiercę. Po upływie pięciu lat spadkobierca ma prawo odmówić zapłaty zachowku.

adwokat Mikołaj Pomin