Już od 15 marca 2023 roku będziemy ubiegać się o dopłaty bezpośrednie na nowych zasadach. Zmian jest sporo, ale dwie najważniejsze to wyjęcie z budżetu dopłat bezpośrednich 25% całej koperty finansowej i przeznaczenie jej na ekoschematy – czyli teoretycznie dobrowolne, dodatkowe działania na rzecz środowiska i klimatu, za których realizację rolnicy będą otrzymywali dodatkowe dopłaty (z tych pieniędzy, które wcześniej z puli na dopłaty im zabrano) oraz wprowadzenie zasady warunkowości – czyli zestawu wymagań, których spełnienie jest konieczne do otrzymania jakiejkolwiek pomocy z unijnych funduszy.

Zakres wymagań warunkowości obejmuje dobrze znane wymagania cross-compliance oraz normy dobrej kultury rolnej (DKR), które zostały określone w naszym Krajowym Planie Strategicznym (KPS). Warto im przyjrzeć się nieco uważniej, ponieważ część z nich będzie miała bardzo konkretne konsekwencje dla produkcji.

Aktywny rolnik – definicja rozczarowuje

Określenie definicji aktywnego rolnika było jedną z częściej podnoszonych kwestii podczas prac nad reformą WPR. W założeniach definicja ta miała wyeliminować z systemu dopłat bezpośrednich osoby (podmioty), które posiadają ziemię, ale z rolnictwem nie mają nic wspólnego.

Niestety, nie udało się wypracować wspólnej definicji aktywnego rolnika na poziomie UE i zadanie to spadło na kraje członkowskie, które taką definicję miały zaproponować w krajowych planach strategicznych. I tu niestety, mamy spore rozczarowanie – zaproponowana przez nasz rząd definicja aktywnego rolnika raczej nikogo z dopłat nie wyeliminuje – szczególnie tych, którzy są właścicielami ziemi i po cichu dzierżawią ją innym rolnikom, korzystając przy tym ze wszystkich przywilejów bycia rolnikiem.

Kto więc wg naszej definicji jest aktywnym rolnikiem? Z góry za aktywnych rolników uznano wszystkich ubiegających się o dopłaty w kwocie nie wyższej niż 5000 euro rocznie – w ich przypadku nikt nie będzie w ogóle weryfikował, czy mają cokolwiek wspólnego z rolnictwem.

Pozostali rolnicy będą uznawani za aktywnych, jeżeli nie prowadzą żadnej z działalności wymienionej na negatywnej liście (poniżej) albo jeżeli:

• w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG) działalność rolnicza tego rolnika została wskazana jako główna, lub
• dokumenty z KRS lub REGON potwierdzą, że wykonywana przez rolnika działalność rolnicza stanowi główną działalność gospodarczą, lub

udokumentuje, że:

• jego przychód z działalności rolniczej stanowi co najmniej 1/3 całego przychodu w gospodarstwie, lub
• roczna kwota płatności bezpośrednich wynosi co najmniej 5% całości przychodów z działalności pozarolniczej.

Za rolników nieaktywnych (lista negatywna) co do zasady uznawane będą podmioty, które administrują portami lotniczymi, wodociągami, terenami sportowymi i rekreacyjnymi, świadczą usługi przewozu kolejowego lub usługi w zakresie obrotu nieruchomościami.

Co kryje się w polskiej wersji norm DKR

Ostatecznie mamy 9 norm DKR, przy czym już dziś wiadomo, że nie wszystkie zaczną obowiązywać od przyszłego roku. Komisja Europejska rozporządzeniem wykonawczym nr 2022/1317 ustanowiła możliwość stosowania odstępstwa w odniesieniu do stosowania norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (norm DKR) 7 i 8, ale tylko w odniesieniu do wniosków składanych w 2023 roku. Tak więc te dwie normy w praktyce trzeba będzie wziąć pod uwagę, planując jesienne zasiewy w 2023 roku. A co kryje się w polskiej wersji norm DKR?

DKR 1 – dotyczy obowiązku utrzymania trwałych użytków zielonych w oparciu na proporcji TUZ w stosunku do użytków rolnych. Rokiem odniesienia jest rok 2018, w którym mieliśmy 2,6 mln ha TUZ, co przy 14,27 mln ha gruntów rolnych ogółem daje wskaźnik 18,33%. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5%, dalsze przekształcanie TUZ jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy przekształcili TUZ, np. na grunty orne, będą zobowiązani do ich przywrócenia lub odtworzenia na innym gruncie.

DKR 3 – zakaz wypalania ściernisk, chyba że odbywa się to ze względów związanych ze zdrowiem roślin – ta norma nie jest nowością, dotychczas również taki zakaz obowiązywał.

DKR 5 – norma dotycząca zarządzania orką, przyczyniająca się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby. Norma ta stanowi, że grunty orne położone na stokach o nachyleniu ≥ 14% uznaje się za utrzymywane zgodnie z wymogami, jeżeli gruntów tych nie wykorzystuje się pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku oraz nie utrzymuje się ich jako ugoru czarnego od 1 listopada do 15 lutego.

DKR 7 – płodozmian na gruntach ornych – norma ta dotyczyć będzie gospodarstw użytkujących więcej niż 10 ha GO. Aby wypełnić wynikające z niej zobowiązania, trzeba będzie przestrzegać trzech wymogów:

• po pierwsze na przynajmniej 40% gruntów ornych musi być uprawiana inna roślina niż w roku poprzednim (możliwa realizacja przez wysiew międzyplonu),
• na wszystkich gruntach ornych w gospodarstwie taka sama uprawa w plonie głównym nie może być prowadzona dłużej niż 3 lata,
• w każdym roku na gruntach ornych muszą być co najmniej 3 różne uprawy, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65% GO, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 90% GO.

DKR 9 – norma ta znana jest z obecnego zazielenienia i ustanawia zakaz przekształcania lub zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000.

Spełnienie powyższego zestawu wymagań oraz wymagań wynikających z cross-compliance otwiera dopiero drogę do ubiegania się o dopłaty bezpośrednie.

Nowa struktura dopłat dla rolników w 2023 roku

Ona też ulegnie zmianie – z koszyka możliwych do uzyskania dopłat wypadnie płatność za zazielenienie (w tym roku to 347,66 zł/ha). Porównanie stawek płatności za lata 2022 i 23 przedstawiamy w tabeli 1. – do ich wyliczenia przyjęliśmy taki sam kurs wymiany euro jak w bieżącym roku.

Poniekąd w zamian za utraconą płatność za zazielenienie będzie możliwość realizacji ekoschematów – w tym przypadku kwota możliwa do uzyskania zależy od doboru i możliwości realizacji proponowanych ekoschematów w konkretnym gospodarstwie i nie da się jej łatwo uśrednić.

Pewne jest jedno – za realizację tych samych wymagań co dotychczas (a nawet nieco większych) od przyszłego roku rolnicy otrzymają o ok. 25% niższe dopłaty – aby te 25% odzyskać, trzeba będzie zrobić coś więcej w ramach ekoschematów.

fot. Sierszeńska