Kiedy najlepiej zacząć wysiewać bób? Bardzo wczesna uprawa z siewu bezpośredniego jest obarczona sporym ryzykiem. Większe szanse w tej uprawie mamy w tunelach foliowych.

Nie w pełni odporny

Bób jest tolerancyjny na trudne warunki uprawy w początkowym etapie rozwoju, zwłaszcza na oddziaływanie niskiej temperatury. Z badań i praktyki wynika, że wytrzymuje krótkie spadki do –4°C. Jest zdolny do kiełkowania już przy 3–4°C. Niemniej jednak proces ten przebiega dużo wolniej niż przy optymalnych warunkach termicznych (18–22°C). Ponadto przy długo utrzymującym się, wysokim poziomie wilgotności gleby, bardzo łatwo o choroby zgorzelowe w okresie kiełkowania i rozwoju siewek. Dlatego też ważne z punktu widzenia ekonomicznego (przyspieszenie produkcji) i fitosanitarnego (ograniczenie chorób) jest zapewnienie dogodnych warunków, gwarantujących szybkie i równomierne wschody. Często występujące stresy środowiskowe, m.in. upał i susza, mogą mocno wpłynąć na fizjologię rośliny, procent zawiązywania oraz wielkość i jakość strąków. Ważną kwestią jest dobór odmian sprawdzonych i polecanych do naszego klimatu, ponieważ gatunek ten plonuje w zależności od przystosowania do zmiennych warunków uprawy.

Odpowiedni mikroklimat

Termin rozpoczęcia uprawy bobu z rozsady powinien być oparty na własnych obserwacjach, prognozach pogodowych i w dużej mierze zależy od zaplecza technicznego. Pomimo niskich, minimalnych wymagań termicznych należy zapewnić młodym roślinom wyższą temperaturę powietrza i gleby. W trakcie produkcji rozsady warto wcześniej wyściółkować glebę w tunelu przezroczystą folią, która w największym stopniu transmituje promienie cieplne. Wzrost temperatury, zwłaszcza powietrza, można uzyskać poprzez dodatkowe osłanianie posadzonej rozsady folią lub włókniną „na płask”. W przypadku osłon z folii bezpieczniej jest wykorzystać tę mającą minimum 500 otworów/m2, ponieważ w bezwietrznych warunkach panujących w tunelu możliwe jest szybkie przegrzanie i uszkodzenie roślin. W razie konieczności liczbę otworów można zwiększyć, nawiercając folię nawiniętą na rolkę. Powyższe możliwości kreowania sprzyjających warunków mikroklimatu są również ważne z punktu widzenia szybkości przyjmowania się rozsady i rozwoju systemu korzeniowego.

Bób wymaga intensywnego nawadniania, zwłaszcza od fazy zawiązywania strąków, fot. P. Bucki

Na dobry start

Niska temperatura ogranicza zdolności korzeni do pobierania składników pokarmowych z gleby oraz opóźnia tworzenie się brodawek korzeniowych i rozwój bakterii wiążących azot z powietrza. Dobrym rozwiązaniem we wczesnej uprawie na zbiór przyspieszony jest moczenie nasion w wodzie przez jeden dzień przed wysiewem. Cennym uzupełnieniem jest dodanie na krótko (ok. 1 godz.) przed wyjęciem nasion z wody preparatów bakteryjnych, np. Bi symbio (Agrarius) zawierających bakterie symbiotyczne Rhizobium leguminosarum, które po rozpuszczeniu miesza się do ich jednolitego pokrycia. Tak przygotowywane do wysiewu nasiona powinny być chronione przed bezpośrednim promieniowaniem słonecznym i utrzymywane w temperaturze pokojowej (> 20°C). Następnie po wyjęciu należy je jak najszybciej wysiać do wielodoniczek lub skrzynek wysiewnych. Równie skuteczne jest wymieszanie przed siewem mokrych nasion z preparatem bakteryjnym. Zaszczepienie nasion pozwala na wczesne zawiązanie symbiozy między pożytecznymi bakteriami wiążącymi azot i roślinami. Bakterie te kolonizują korzenie już na początkowym etapie ich wzrostu i intensywnych podziałów komórkowych, w wyniku czego tworzą się zgrubienia i narośla. Kilka dni przed sadzeniem rozsady powierzchnię tunelu warto dodatkowo nawodnić i opryskać preparatem biologicznym zawierającym bakterie Bacillus azotofixans, które usprawniają obieg azotu w glebie i dostarczanie tego pierwiastka dla roślin.

Systemy korzeniowe bobu  ze zróżnicowaną liczbą brodawek, fot. P. Siwek

Wcześnie i ekologicznie

W tym duchu na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie przeprowadzono doświadczenie, którego zamierzeniem była ocena możliwości włączenia uprawy bobu z bardzo wczesnego terminu sadzenia do cyklu zmianowania w intensywnej produkcji warzyw metodami ekologicznymi z wykorzystaniem roślin okrywowych. Nasiona bobu odmiany Witkiem Manita (Holland-Select) wysiano w szklarni do skrzynek w pierwszej połowie lutego, a następnie wyrosłą rozsadę (tzw. rwaną) wysadzono jeszcze pod koniec tego miesiąca w nieogrzewanym, wysokim tunelu foliowym w rozstawie 50 × 10 cm. Badania wykazały, że rośliny bobu uprawiane na stanowisku po przedplonach w postaci rzepy ścierniskowej i brukwi charakteryzowały się większą biomasą liści oraz istotnie większą ilością brodawek korzeniowych (zwłaszcza po rzepie). Faza pełni kwitnienia roślin przypadła w 3. dekadzie kwietnia, a zbiór strąków przeprowadzono 19 czerwca, ze średnim plonem 14,3 szt. wykształconych nasion handlowych z rośliny.

 
System korzeniowy bobu na stanowisku po brukwi, fot. P. Siwek

System korzeniowy bobu na stanowisku po rzepie, fot. P. Siwek

Zalety przyspieszonej uprawy

Z uwagi na bardzo wczesny termin uprawy z rozsady, presja agrofagów nie jest bardzo duża (zakładając, że bób jest rzadko uprawiany na danym stanowisku). Dobrze zahartowana i przygotowana rozsada, wysadzona we wczesnej fazie, szybko się przyjmuje, wznawia wzrost i nie choruje. Podczas sadzenia należy unikać zakrzywienia korzeni oraz zraszania roślin (przy niskiej temperaturze). Gdy rośliny zawiążą już pierwsze strąki, można usunąć ich wierzchołki, które są chętnie zasiedlane przez mszycę trzmielinowo-burakową. Spowoduje to również szybszy wzrost zawiązanych już strąków. Z kolei strąkowca bobowego aktualnie zwalcza się preparatami opartymi na acetamiprydzie, takimi jak m.in. Sekil 20 SP i Marabel 20 SP, opryskując rośliny maksymalnie dwa razy w sezonie, od fazy pełni kwitnienia do końca fazy, gdy 50% strąków osiąga typową długość. Bób w tej technologii stosunkowo szybko dojrzewa do zbioru. Jest wartościowym przedplonem dla roślin następczych, ze względu na znaczną ilość resztek pożniwnych (ok. 80% biomasy), stanowiących źródło materii organicznej i azotu. Dodatkową zaletą uprawy bobu w tunelu jest wyeliminowanie ryzyka wyjadania nasion przez ptaki oraz ich wymywania podczas ulewnych deszczy.

Wybrane odmiany bobu tolerancyjne na chłody i polecane do uprawy przyspieszonej

ODMIANA	PRODUCENT	CHARAKTERYSTYKA
Buffalo	Novisem	równomiernie wiąże strąki o długości 19 cm, zawierające 4–5 dużych nasion
Claro de Luna	Fito Semillas	wg producenta wytrzymuje spadki do –7°C, strąki długości 24–26 cm zawierają 6–7 białokremowych nasion
Fabiola	Fito Semillas	rośliny wysokie, o dużym wigorze, silnie się rozkrzewiają (4–5 pędów), strąki długości 25–30 cm zawierają 6–8 kremowobiałych nasion
Figaro	Pieterpikzonen b.v. Holland	toleruje wahania wilgotności, silnie się krzewi, rośnie do 1 m wysokości, strąki zawierają 5–6 nasion, białoseledynowych, o dobrej trwałości pozbiorczej
Monica	Holland-Select	tolerancyjna na choroby wirusowe, osiąga wysokość 100–120 cm, nie wylega, długie strąki zawierają 4–6 nasion, bez czarnego znamienia
Witkiem Manita	Holland-Select	rośliny wysokie (ok. 130 cm), strąki zawierają średnio 6 dużych, jasnych nasion