Wspólna polityka handlowa należy do wyłącznych kompetencji UE i jest prowadzona przez Komisję Europejską (DG Trade) w konsultacji z państwami członkowskimi.

Unia otwiera granice

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 30 maja 2022 r. w sprawie środków tymczasowej liberalizacji handlu z Ukrainą wprowadziło na okres roku (od 4 czerwca 2022 r. do 5 czerwca 2023 r.) jednostronną, dodatkową liberalizację w imporcie z Ukrainy (tzw. ATM czyli autonomiczne środki handlowe).

Rozporządzenie to przewiduje możliwość zastosowania klauzuli ochronnej i wycofanie ATM, czyli przywrócenia unijnych ceł i bezcłowych kontyngentów taryfowych na ukraińskie produkty do poziomów wynikających z postanowień Układu o Stowarzyszeniu UE-Ukraina.

- Należy mieć jednak na uwadze, że, aby zastosowanie ww. klauzuli ochronnej mogło być przez KE rozważane, przywóz produktów z Ukrainy musi negatywnie oddziaływać na producentów rolnych w skali całej UE, a nie tylko Polski. Decyzja KE w tej sprawie miałaby zastosowanie do importu do wszystkich krajów UE, a nie tylko kraju, w którym występują trudności z nadmiernym importem – napisał wicepremier i minister rolnictwa Henryk Kowalczyk w odpowiedzi na interpelację posłów Anny Wojciechowskiej i Artura Łąckiego z Platformy Obywatelskiej.

Zerowa stawka celna dla Ukrainy na produkty rolne

Ale nawet gdyby UE podjęła decyzję o powrocie do ochrony celnej unijnego rynku na warunkach sprzed wybuchu wojny należy pamiętać, że na wiele produktów rolnych obowiązywała wtedy zerowa stawka.

Kukurydza (kod CN 1005 90 00) jest przykładem produktu objętego zerową stawką celną. Pomimo odnotowanego znaczącego wzrostu przywozu do Polski z Ukrainy (w 2022 r. było to 1,85 mln ton wobec 6,3 tys. ton w 2021 r.), który powoduje poważne zakłócenia rynkowe i trudną sytuację producentów rolnych, zwłaszcza w regionach graniczących z Ukrainą, samo zastosowanie klauzuli ochronnej nie przyniosłoby wzrostu ochrony celnej, gdyż cło wynosi 0.

- Aby więc zastosowanie klauzuli ochronnej odniosło skutek, należałoby w pierwszej kolejności podnieść aktualnie zerową stawkę celną erga omnes. Wystąpiłem w tej sprawie do ministra rozwoju i technologii (pismem z 19 stycznia 2023 r.) z prośbą o zawnioskowanie do KE o przywrócenie unijnego cła erga omnes oraz o wszczęcie postępowania wyjaśniającego celem uruchomienia klauzuli ochronnej z rozporządzenia 2022/870 w imporcie kukurydzy – napisał wicepremier H. Kowalczyk.

Czy UE przedłuży preferencje celne dla Ukrainy? 

Środki ATM będą obowiązywały do 5 czerwca 2023 r. Po tym terminie mogą one zostać przedłużone, o co zawnioskowała już strona ukraińska. KE prowadzi obecnie analizy, w celu przedstawienia propozycji w tej sprawie, która będzie dyskutowana z państwami członkowskimi. Polskie ministerstwo rolnictwa przekazało w grudniu 2022 r. swoje stanowisko w tej sprawie do ministerstwa rozwoju i technologii, które przekazało je do Komisji Europejskiej.

- Stanowisko to zawiera m.in. postulaty dotyczące wyłączenia niektórych, najbardziej wrażliwych, towarów z dodatkowej liberalizacji w postaci przedłużenia ATM oraz wprowadzenia zapisów ułatwiających zastosowanie środków ochronnych w przypadku spowodowania przez nadmierny import zakłóceń na rynku czy zagrożeń dla unijnych producentów rolnych – podkreślił minister Kowalczyk.

Tranzyt z kaucją gwarancyjną?

Polska zarówno na forum unijnym, jak i w rozmowach ze stroną ukraińską, podkreśla, że celem wspólnie podejmowanych działań na rzecz ułatwienia wywozu towarów rolnych z Ukrainy powinien być głównie tranzyt tych towarów przez terytorium Polski do krajów trzecich, a nie import bezpośredni do naszego kraju. Z tym wiąże się postulat wielu środowisk rolniczych, aby taki tranzyt objąć kaucjami gwarancyjnymi, które byłyby zwracane po opuszczeniu transportów z terytorium Polski.

Niestety tu również na drodze stoją przepisy. Unię Europejską obowiązują bowiem umowy międzynarodowe zarówno pomiędzy Unią Europejską i Ukrainą, jak i zasady Światowej Organizacji Handlu.

- Kwestia wprowadzenia kaucji budzi również zastrzeżenia natury prawnej. Rozwiązanie byłoby naruszeniem zobowiązań UE zaciągniętych na mocy Układu o stowarzyszeniu UE-Ukraina, a także sprzeczne z przepisami Światowej Organizacji Handlu (WTO). Polska nie może bez narażenia się na zarzut złamania prawa unijnego jednostronnie wprowadzić przewidzianych projektem środków administracyjnych i finansowych – napisał wiceminister rolnictwa Rafał Romanowski w odpowiedzi na interpelację posłów Anny Wojciechowskiej i Artura Łąckiego z Platformy Obywatelskiej.

Ale to nie wszystko. Zdaniem resortu rolnictwa wprowadzenie kaucji spowodowałoby dodatkowe obciążenia administracyjne i finansowe w tranzycie z Ukrainy przez Polskę do państw pozaunijnych. Proponowane dodatkowe obciążenia w tranzycie mogłyby przyczynić się do rezygnacji przez operatorów z procedury tranzytu na rzecz procedury importu (towary zaimportowane można później wyeksportować). W rezultacie wprowadzenie kaucji mogłoby przynieść skutki odmienne od intencji, tj. zamiast ochrony rynku europejskiego poprzez uszczelnienie tranzytu mogłoby w efekcie wpłynąć na wzrost importu z Ukrainy do Polski.

Co może zrobić rząd?

Jak informuje MRiRW w kwestii tranzytu i udrożnienia eksportu zboża z Polski podejmowane są liczne inwestycje drogowe i kolejowe istotne z punktu widzenia transgranicznego, budowane są także silosy zbożowe oraz hale do przeładunku zboża. Znaczny jest udział spółki Elewarr (wchodzący w skład Krajowej Grupy Spożywczej) w rozbudowie powierzchni magazynowej zbóż w Polsce. Ponadto spółka rozpoczyna działalność w zakresie eksportu zbóż z kraju drogą morską.

Polska, oprócz działań podejmowanych na terenie kraju, wnioskuje do Komisji Europejskiej o wsparcie na rzecz poprawy infrastruktury magazynowej i transportowej dla zbóż w celu umożliwienia tranzytu jak największej ilości tych produktów do krajów charakteryzujących się ich deficytem. Na dalszy rozwój korytarzy solidarnościowych i wsparcie globalnego bezpieczeństwa żywnościowego ma zostać przeznaczony 1 miliard euro.

wk

Fot. Siara