Wprowadzenie zasad integrowanej ochrony mobilizuje firmy hodowlane do zintensyfikowania prac zmierzających do hodowania odmian odpornych na różne czynniki, w tym chorobotwórcze. Uprawa odmian odpornych lub tolerancyjnych na patogeny jest jednym z podstawowych założeń integrowanej ochrony roślin, również rzepaku. 

Hodowla odpornościowa

Znane są dwa typy odporności rzepaku na suchą zgniliznę kapustnych. Pierwszy typ odporności to tzw. całkowita, monogeniczna (kontrolowana przez geny główne), zwana także pionową. Drugi typ odporności to poligeniczna, częściowa zwana poziomą.

W celu ochrony rzepaku przed epidemią suchej zgnilizny kapustnych hodowcy korzystają przeważnie z odporności poziomej, która w większości przypadków stanowi o dość trwałym typie odporności. Odporność pionowa wymaga ciągłego odnawiania poprzez wprowadzanie nowych genów do rzepaku (krzyżowanie z nowymi odpornymi genotypami) ze względu na zmiany populacji sprawcy choroby. 

Sposób rozmnażania (płciowy i bezpłciowy), skłonność do mutacji i duży przepływ genów sprawiają, że grzyb
L. maculansłatwo pokonuje odporność rzepaku przeciwko suchej zgniliźnie kapustnych. Sposobem na utrzymanie stabilnej odporności jest połączenie zmianowania z krótkim czasem uprawy różnych genotypów (różnych odmian). Dobra w praktyce okazuje się kombinacja odporności poziomej i pionowej, która najskuteczniej ogranicza porażenie rzepaku ozimego przez suchą zgniliznę kapustnych. 

Odporność pozioma odmiany zwiększa trwałość działania genu Rlm7 odpowiedzialnego za odporność pionową. Dlatego w aktualnie prowadzonej hodowli rzepaku ozimego skuteczną metodą ochrony roślin jest łączenie odporności pionowej z poziomą, z wykorzystaniem głównych genów odporności Rlm7. Odmiany odporne z podwójną odpornością dają gwarancję dużej zdrowotności roślin w okresie jesiennym i w znaczny sposób wpływają na zimotrwałość roślin, co w rezultacie przekłada się na uzyskany plon i dochód gospodarstwa. 

Groźniejszy Leptosphaeria maculans

Rolnik nie musi oczywiście znać wszystkich szczegółów hodowli odpornościowej, nazw genów itd., ale powinien mieć świadomość rosnącego zagrożenia chorobą. Już w wielu miejscach świata, w tym w Europie, bez wyboru odmian odpornych na suchą zgniliznę kapustnych nie da się prowadzić opłacalnej produkcji. Trzeba też wyjaśnić, że winowajcą jest ten groźniejszy i bardziej agresywny sprawca – grzyb Leptosphaeria maculans.

W Polsce sucha zgnilizna kapustnych jest większym problemem od zachodniej strony Wisły, gdzie dominuje właśnie gatunek L. maculans. Na wschodzie i północnym wschodzie Polski są krótsze jesienie i później ruszające wiosny, co obniża presję tego patogenu, poza tym występuje tu łagodniejszy atakujący powierzchniowo grzyb zgnilizny Phoma lingamz gatunku L. biglobosa.

Odmianami odpornymi warto się interesować, zwłaszcza na zachód od Wisły. W materiałach promocyjnych odmian rzepaku z odpornością na suchą zgniliznę kapustnych znajdziemy różne oznaczenia i rodzaje tej odporności. Najwięcej jest z odpornością Rlm7 i kilka z zupełnie nową odpornością APR37. To bardzo dobrze, bo odmiany z genem Rlm7 są niestety narażone na przełamanie odporności. Odporność APR37 (Adult Plant Resistance) jest genetycznie różna od wszelkich znanych głównych oporności na fomę.

Oczywiście geny odporności w odmianach sprzedawanych na krajowym rynku nie są ostateczną bronią hodowców. Prace ciągle trwają ,a na świecie poznano i opisano do tej pory wiele z nich, m.in. geny odporności na L. maculansod Rlm1 do Rlm10 oraz geny od LepR1 do LepR4. Kupując odmiany z odpornością, warto dopytywać hodowców o szczegóły i wyniki badań porównawczych z mieszańcami bez odporności w warunkach silnej presji choroby.

• Gatunek Leptosphaeria maculans uważany jest za bardziej szkodliwy, albowiem porażeniu ulega podstawa łodygi co powoduje przerwanie wiązek przewodzących i zamieranie całej rośliny

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski